Truyền dạy làn điệu hát Then Tày trong môi trường giáo dục ở huyện Định Hoá, tỉnh Thái Nguyên

người không thể nào quên 
. 
Dưới mái trường chung vui học tập 
Để mai này, xây đắp quê hương 
Tình đoàn kết bên nhau mãi mãi 
Ơn Đảng, Bác ghi mãi đời đời” [3, tr. 2] 
Như vậy, hát Then kim có một vị trí nhất định 
trong đời sống văn hóa của người dân huyện 
Định Hóa. Để bảo tồn ngôn ngữ, giá trị văn 
học truyền thống, giá trị văn hóa của dân tộc 
Tày, hát Then rất cần được truyền dạy trong 
môi trường giáo dục. 
2. Thực trạng truyền dạy làn điệu hát Then 
Tày ở huyện Định Hóa tỉnh Thái Nguyên 
Việc truyền dạy hát Then Tày ở huyện Định 
Hóa, tỉnh Thái Nguyên mới chỉ được chính 
quyền tổ chức một vài lần theo các dự án bảo 
tồn văn hóa, chưa trở thành nhu cầu và yêu 
cầu bắt buộc trong giáo dục và đời sống văn 
hóa của địa phương. Loại Then cổ thường là 
Then nghi thức nên phạm vi truyền dạy không 
rộng chỉ có những thầy Then, thầy Pụt, thầy 
Tào mới truyền dạy lại những lời Then này. 
Với bản chất Then cổ là then nghi lễ nên ít 
khi được sử dụng trong sinh hoạt hàng ngày, 
không phổ biến với mọi người dân. Then kim 
thì phổ biến hơn với mọi người dân nhưng 
cũng chỉ ở được diễn xướng ở một phạm vi 
nhất định. 
Trong môi trường cộng đồng, thôn bản, Then 
Tày được Sở Văn hoá tỉnh Thái Nguyên triển 
khai dự án cấp kinh phí cho người dân thích 
hát đến nhà văn hóa học hát và diễn xướng 
hát Then. Ở xã Quy Kỳ, trưởng thôn đồng 
thời là nghệ nhân Hoàng Quốc Tính đứng lên 
thành lập Câu lạc bộ “Hát Then - Đàn Tính”; 
xã Phúc Chu có nghệ nhân Lưu Xuân Lai chủ 
nhiệm Câu lạc bộ; xã Bình Yên - thầy Ma 
Quốc Tiến chủ nhiệm Câu lạc bộ, Với tinh 
thần hăng say học tập, để lưu giữ những giá 
trị văn hoá dân tộc và giải trí nhiều người đã 
học thuộc rất nhiều bài hát cả Then cổ và 
Then kim, đánh đàn Tính cũng rất giỏi và 
tham dự nhiều cuộc thi của xã, huyện, tỉnh và 
đạt được nhiều giải cao. Tuy nhiên, các Câu 
lạc bộ dần dần giảm đáng kể số người tham 
gia vì hết kinh phí hỗ trợ cho người tham gia. 
Mỗi dự án chỉ thường diễn ra trong 15 buổi, 
Nguyễn Thị Thu Thủy và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ ĐHTN 201(08): 143 - 149 
 Email: jst@tnu.edu.vn 148 
khi hết kinh phí các Câu lạc bộ dần giải thể, 
dù biết rằng trong nhân dân rất nhiều người 
muốn đi học để lưu giữ những giá trị văn hoá 
dân tộc. Cho nên, cần phải có những chính 
sách, giải pháp hiệu quả hơn để việc bảo tồn 
hát Then được bền vững và phát triển. 
Trong môi trường nhà trường, được sự quan 
tâm của Sở văn hoá tỉnh Thái Nguyên, chính 
quyền huyện Định Hóa, Trường THCS Nội 
trú Định Hóa đã xây dựng các lớp hát Then. 
Thầy Ma Quốc Tiến - Giáo viên tổng phụ 
trách Đội và cô Nguyễn Thuỳ Giang - Giáo 
viên Văn, Bí thư Chi đoàn giáo viên thành lập 
các Câu lạc bộ, lớp học hát Then. Số học sinh 
tham gia rất đông được chia làm hai lớp đầy 
đủ các lứa tuổi từ lớp 6 đến lớp 9. Mỗi lớp 
được các thầy cô dạy một tuần hai buổi ngoại 
khoá. Với sự dạy bảo nhiệt tình của thầy Ma 
Quốc Tiến và nghệ nhân Lưu Xuân Lai, nhiều 
em đủ tự tin thi văn nghệ của Tỉnh và biểu 
diễn ở nhiều nơi, đã góp phần lưu truyền và 
giới thiệu làn điệu hát Then đến mọi người. 
Theo số lượng khảo sát, chúng tôi thấy trên 
toàn huyện Định Hoá chỉ có trường Phổ thông 
dân tộc THCS Nội trú Định Hoá là đưa hát 
Then Tày vào nhà trường trong chương trình 
ngoại khoá. Đại đa số các trường trong huyện 
chưa có định hướng phát triển văn hoá văn 
nghệ của dân tộc Tày, chưa có dự án đầu tư 
của cấp trên trong việc bảo tồn hát Then trong 
trường học, dù biết rằng rất nhiều em yêu 
thích loại hình văn hoá này, muốn học, để lưu 
giữ ngôn ngữ bản sắc riêng của dân tộc mình 
nhưng lại không có điều kiện để học tập. 
Trong môi trường gia đình, truyền dạy ngôn 
ngữ Tày nói chung và hát Then Tày nói riêng 
không được nhiều hộ gia đình quan tâm. 
Người Tày có ý nghĩ là xã hội càng ngày càng 
phát triển cần chuyển ngôn ngữ Tày dần sang 
ngôn ngữ Kinh cho nên từ nhỏ các em không 
được tiếp xúc với tiếng Tày, chỉ có khoảng 
13% học sinh biết tiếng Tày còn lại đều 
không được học tiếng Tày. Qua đó cho thấy 
Hát Then chưa được người dân ý thức rõ 
trách nhiệm bảo tồn để giữ gìn bản sắc văn 
hóa của dân tộc mình. Nhưng nay số lượng 
gia đình truyền dạy là rất ít dù người lớn 
trong gia đình biết nhưng cũng không truyền 
lại cho các em. Khi khảo sát chúng tôi thấy, 
chỉ có gia đình nghệ nhân Hoàng Quốc Tính 
thôn Tồng Củm, xã Quy Kỳ, huyện Định Hoá 
mới truyền dạy cho hai con của mình là em 
Hoàng Đông Anh và Hoàng Thu Phương (học 
lớp 11a3 trường THPT Định Hoá). Hai em 
học hát và trình diễn rất tốt, em Phương đã 12 
lần được mời đi trình diễn cho các đoàn 
nghiên cứu về hát Then Tày. Trên thực tế 
chúng tôi thấy, hát Then Tày được truyền dạy 
trong môi trường gia đình là rất hiệu quả 
nhưng hình thức này chưa được chính quyền 
quan tâm và tổ chức hiệu quả. 
3. Truyền dạy làn điệu hát Then trong môi 
trường giáo dục nhằm bảo tồn và phát huy 
bản sắc văn hóa dân tộc Tày ở huyện Định 
Hoá - Thái Nguyên. 
Ngôn ngữ dân tộc Tày ở huyện Định Hoá đang 
có nguy cơ mai một vì hiện nay thế hệ trẻ 
không còn sử dụng ngôn ngữ Tày trong giao 
tiếp hàng ngày. Vì ngôn ngữ là yếu tố cơ bản 
cấu thành nên những giá trị văn hoá, bản sắc 
riêng của một tộc Người. Làn điệu hát Then đã 
hội tụ các giá trị về ngôn ngữ, văn học, âm 
nhạc nghệ thuật nhưng có lẽ văn học mang dấu 
ấn đậm nét nhất, từ kết cấu đến thể loại, đề tài, 
chủ đề tư tưởng. Tất cả được tác giả dân gian 
sáng tác chắt lọc và gọt giũa để có những bài 
Then mang đậm giá trị nhân văn. 
Hát Then có vai trò to lớn trong việc bảo tồn 
giá trị văn hoá, giá trị ngôn ngữ và giá trị văn 
học Tày. Như vậy, chúng tôi đề xuất ba giải 
pháp tương ứng với ba môi trường giáo dục 
nhằm bảo tồn và phát huy bản sắc văn hoá 
dân tộc Tày ở Định Hoá như sau: 
Thứ nhất là trong môi trường giáo dục gia 
đình dòng tộc: Đây là môi trường đầu tiên, 
gieo mầm niềm yêu thích hát Then. Mỗi gia 
đình, dòng tộc dù biết ít hay nhiều về hát 
Then phải học và truyền lại cho các thế hệ 
con cháu để con cháu có trách nhiệm lưu giữ 
giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình. 
Nguyễn Thị Thu Thủy và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ ĐHTN 201(08): 143 - 149 
 Email: jst@tnu.edu.vn 149 
Nếu trong môi trường gia đình và dòng tộc 
mà thực hiện tốt việc truyền dạy hát Then thì 
văn hoá dân gian này không bao giờ mất đi. 
Ngay trong gia đình, mỗi người cần có ý thức 
lưu giữ ngôn ngữ Tày bằng cách sưu tầm 
những bài hát Then của ông cha để lại hoặc 
địa phương mình có, sáng tác và dịch lại bản 
Nôm Tày hoặc tiếng Tày sang tiếng Việt để 
truyền dạy cho con cháu tiếp thu bằng hai 
ngôn ngữ, vừa đảm bảo được ngôn ngữ dân 
tộc vừa phát triển được ngôn ngữ phổ thông. 
Mỗi tuần cần có hát giao lưu giữa các gia 
đình trong xóm, mỗi gia đình cần có nhiều thế 
hệ tham gia diễn xướng hát Then. Các tổ chức 
chính quyền của thôn xã huyện cần tổ chức 
thực hiện, kiểm tra, tổng kết, đánh giá và trao 
thưởng kịp thời. Địa phương phải coi hoạt 
động truyền dạy như một nhiệm vụ bắt buộc 
trong công tác xây dựng đời sống văn hóa của 
gia đình, một tiêu chí đánh giá gia đình văn 
hóa nhằm thực hiện chủ trương của Đảng và 
Nhà nước bảo tồn và phát huy bản sắc văn 
hóa dân tộc. 
Thứ hai là trong môi trường giáo dục nhà 
trường: môi trường nhà trường sẽ là nơi các 
em trau dồi, rèn luyện, mở rộng, nghiên cứu 
sâu những làn điệu hát Then Tày đồng thời 
mở rộng vốn ngôn ngữ vốn văn hoá, văn học 
đặc sắc của dân tộc Tày. Bởi ở Trường có môi 
trường học tập, phương pháp dạy học khoa 
học, nghệ nhân, giáo viên có kinh nghiệm nên 
học sinh có thể tiếp thu hiệu quả hơn. Then 
Tày cần được đưa vào chương trình Giáo dục 
địa phương theo chương trình phổ thông mới 
để học sinh được học bài bản và ý thức được 
giá trị của việc học hát Then để phát triển 
ngôn ngữ Tày và giá trị văn học truyền thống. 
Mỗi tuần, mỗi tháng nhà trường tổ chức các 
kì thi diễn xướng để phát hiện ra các em có 
năng lực tốt để có chương trình đào tạo 
chuyên sâu hơn. 
Thứ ba là trong môi trường làng bản, xã hội: 
mỗi người dân là dân tộc Tày luôn phải có ý 
thức tham gia làn điệu hát Then Tày một mặt 
để bảo vệ ngôn ngữ của dân tộc mình mặt 
khác lưu giữ cái riêng của dân tộc mình. 
Làng, bản cần có những chính sách và chiến 
lược lâu dài để hát Then được tổ chức thường 
xuyên hơn khi hết dự án của Sở văn hoá Tỉnh. 
Trưởng thôn, chủ tịch các xã cần đầu tư hơn 
thời gian, công sức trong việc thành lập Câu 
lạc bộ để hát Then hoạt động thường xuyên 
đồng thời có kiểm tra, đánh giá, khen thưởng 
kịp thời học sinh có thành tích xuất sắc trong 
việc học tập và trau dồi làn điệu hát Then. 
Thường xuyên tổ chức diễn xướng giữa các 
Câu lạc bộ, các xã với nhau để học hỏi, giao 
lưu và chia sẻ kinh nghiệm học tập. Khuyến 
khích nghệ nhân, người hát Then sáng tác, 
cảm thụ, nghiên cứu, đăng tải những bài Then 
mới để lưu truyền cho mọi người biết đến. 
Như vậy với ba giải pháp trên mong rằng sẽ 
đem lại sức sống lâu bền cho ngôn ngữ, văn 
hoá, văn học Tày nói chung và loại hình hát 
Then Tày nói riêng. Để làm được điều đó cần 
có sự quan tâm, hỗ trợ của Nhà nước, của Sở 
văn hoá tỉnh Thái Nguyên, của làng xã mà 
nhất là ý thức bảo tồn và phát huy những giá 
trị văn hoá của người Tày ở huyện Định Hoá, 
tỉnh Thái Nguyên. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1]. Triều Ân, Then Tày - Những khúc hát, Nxb 
Văn hoá dân tộc, Hà Nội, 2012. 
[2]. Trần Trí Dõi, Thực trạng sử dụng ngôn ngữ 
của một số dân tộc thiểu số vấn đề đặt ra 
cho giáo dục ngôn ngữ trong nhà trường ở 
Việt Bắc, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2006. 
[3]. Tài liệu sưu tầm hát, Then Tày ở huyện Định 
Hoá, tỉnh Thái Nguyên (chưa xuất bản), 2019. 
[4]. Nguyễn Văn Lộc, Nghiên cứu bảo tồn và phát 
triển ngôn ngữ, văn hóa một số dân tộc thiểu số 
ở Việt Bắc, Nxb Đại học Thái Nguyên, 2010. 
 [5]. Lê Ngọc Thắng, Lê Bá Nam, Bản sắc văn 
hóa các dân tộc ở Việt Nam, Nxb Văn hóa 
dân tộc, Hà Nội, 1994. 
  Email: jst@tnu.edu.vn 150