Chuyển thể kí hiệu biểu thị thời gian từ văn chương đến điện ảnh trong trường hợp “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh” (Dưới góc nhìn liên văn bản và liên kí hiệu)

ánh sáng buổi sớm 
15p33 
4 Trưa 
Mặt trời đứng 
bóng,học sinh tan 
học 
Cảnh Thiều và Mận đi học về 23p45 
5 Trưa 
Ánh sáng đậm, 
tiếng chim khướu 
kêu giữa cánh 
đồng 
Cảnh Thiều đi trên đường về 
nhà 
25p09 
6 Chiều 
Trời xế, mây đen 
kéo đến, tiếng sấm 
chớp của cơn mưa 
rào 
Cảnh Mận và Thiều ngồi trông 
nhà 
37p40 
7 Chiều 
Bóng chiều, ánh 
sáng nhạt, những 
chuyến xe trên 
đường về 
Cảnh Mận, Thiều, Tường ngồi 
trên đường lộ chờ má về 
56p54 
8 Tối 
Ánh đèn dầu, 
tiếng dế kêu 
Cảnh Thiều chong đèn ngồi học 
bài. 
5p32 
9 Tối 
Tiếng dế, đống lửa 
cháy đượm giữa 
sân nhà 
Cảnh chú Đàn kể chuyện ma 
cho Tường và Thiều nghe giữa 
đống lửa trước sân 
8p52 
Qua bảng, ta thấy, rõ ràng văn học và điện ảnh đều có “một kho kí hiệu dự trữ để ám chỉ 
một khái niệm/ ý nghĩa nhất định”. Ví dụ như để miêu tả trời sáng, các nhà văn thường 
bắt đầu bằng cụm từ - hình ảnh: trời đã sáng/ bình minh lên/ mặt trời đã hé rạng đông/ 
mặt trời nhú lên sau ngọn đồi,... đối với điện ảnh, đó những thủ pháp chuyển thời gian 
truyền thống như mờ chồng, khung cảnh tối dần, sáng dần, cảnh mặt trăng mờ đi hay một 
ngày mới bắt đầu bằng cảnh bình minhTất nhiên, có cái chung trong “kho kí hiệu”, thì 
cũng có những cái riêng, cái đó tùy thuộc vào cá tính của nhà văn cũng như đạo diễn. 
Tất nhiên, để đánh giá một kí hiệu có nằm trong “kho kí hiệu của xã hội” hay không, 
nghĩa là chúng có được dùng một cách phổ biến, và người nhận nhận thấy tín hiệu một 
42 HOÀNG HỮU PHƯỚC 
cách dễ dàng, không qua quá nhiều lớp suy nghĩ, vẫn là một công việc mang tính cảm 
tính. Tuy nhiên, đó lại là một công việc để đánh giá sự sáng tạo của nhà văn/ đạo diễn. 
Vậy nên, chúng tôi đã tiến hành thống kê kí hiệu biểu thị thời gian trong phim và truyện 
Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh theo kiến giải của chúng tôi (với tư cách chúng tôi là đại 
diện của độc giả và khán giả khách quan). Qua thống kê, phân tích, chúng tôi nhận thấy: 
- Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh chưa sử dụng nhiều các kí hiệu mới. Người đọc nhận ra sự 
quen thuộc của các kí hiệu, Nguyễn Nhật Ánh kí hiệu thời gian bằng cách miêu tả sự 
vận động của mặt trời: buổi sáng thì có: “mặt trời lên”, “khi bình minh lên”, buổi trưa 
thì “trời đứng bóng”, “trời nắng”, buổi chiều thì: “bóng tà”, “cuối ngày”, buổi tối thì: 
“Tối đen”. Tuy nhiên, điều đó nằm trong dụng ý nghệ thuật của tác giả, khi mà mục 
đích chính của câu truyện nhằm giúp độc giả hồi cố lại một thời đã qua, với tuổi thơ, với 
những gì quen thuộc, thân thương thì sử dụng những kí hiệu biểu thị thời gian không 
mới một cách để tác phẩm diễn ra nhẹ nhàng, gần gũi (xem phần Bảng 2.1). Hơn nữa, 
trong tác phẩm văn học, ít ai quan tâm đến ngày tháng, tác giả và độc giả đều bị cuốn 
theo mạch truyện, nên các kí hiệu biểu thị thời gian xuất hiện ít, nhất là khi so sánh với 
điện ảnh. Mặt khác, Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh không viết ra để trở thành một tác 
phẩm cách tân về mặt nghệ thuật, mà là một tác phẩm cần chạm vào lòng người về mặt 
nội dung, nên hệ thống kí hiệu quen thuộc cũng là điều dễ hiểu. 
Còn trong phim Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh lại khác, xuất hiện khá nhiều kí hiệu biểu 
thị thời gian mới. Một phần là do đặc trưng của điện ảnh: nghệ thuật trực quan. Nói rõ 
hơn, bất kì hành động nào của nhân vật đều được/ bắt buộc phản ánh trong một khoảng 
không - thời gian xác định, có nghĩa là nhân vật đó hoặc là đang được miêu tả lúc ban 
ngày hoặc là vào ban đêm, phải xác định rõ ràng chứ không “mập mờ” như văn học. Ví 
dụ hành động “chú Đàn kể chuyện ma cho Tường và Thiều nghe”, trong tác phẩm văn 
học không thể xác định đó là buổi nào: “Đã thế, chú Đàn mỗi khi đến chơi lại hay tụ tập 
hai anh em tôi lại để nghe chú kể chuyện ma. [...] Chú kể liên tu bất tận, hết chuyện này 
đến chuyện khác. Chuyện nào của chú cũng rùng rợn, tôi chẳng rõ từ đâu chú biết lắm 
thế” [1,13], nhưng trong phim có thể xác định ngay đó là buổi tối (hình ảnh dẫn chứng): 
Hình 1. Cảnh phim chú Đàn kể chuyện cho Tường và Thiều nghe 
CHUYỂN THỂ KÝ HIỆU BIỂU THỊ THỜI GIAN TỪ VĂN CHƯƠNG ĐẾN ĐIỆN ẢNH 43 
Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh lại được xây dựng trong một thời gian dài, nghĩa là 
trong phim phải liên tục chuyển cảnh sáng - tối, dẫn đến việc kí hiệu biểu thị thời gian 
trong phim dày đặc. Điều đó dẫn đến một hệ quả: đạo diễn phải liên tục nghĩ các kí hiệu 
mới lạ, để mạch phim không bị nhàm chán, không để mỗi lần chuyển ngày trong cảnh 
phim đều bắt đầu bằng cảnh “mặt trời lên”, đêm xuống lại bắt đầu bằng cảnh “ánh trăng 
sáng với những vì sao lấp lánh?”. Mặt khác, đạo diễn Victor Vũ là một Việt kiều, sống 
và làm việc lâu năm ở nước ngoài, nên cách nhìn, cách kiến tạo kí hiệu của ông cũng có 
nhiều điểm khác so với các đạo diễn trong nước. Chính vì vậy, kí hiệu biểu thị thời gian 
trong phim “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh” thực sự rất đa dạng và phong phú. Nhận 
xét riêng đối với kí hiệu biểu thị thời gian trong phim: 
Về kí hiệu buổi sáng: thường gắn liền với cách chỉnh tone ánh sáng mạnh dần, trong 
phim thường kèm theo tiếng cóc, là tiếng của “Cu Cậu”. Kí hiệu đó vừa biểu thị thời 
gian, vừa biểu thị sự gắn bó của nhân vật Tường đối với “Cu Cậu”: âm thanh vừa báo 
hiệu buổi sáng, vừa là tiếng gọi thôi thúc Tường chạy ngay ra sân chơi với “Cu Cậu”. 
Kí hiệu buổi trưa và buổi chiều khó phân biệt, bởi điện ảnh khác với văn học ở chỗ, 
không thể phát ngôn thuyết minh trực tiếp được. Đạo diễn muốn khán giả xác định đó là 
buổi trưa hay chiều phải nhờ những hình ảnh, âm thanh trong “kho lưu trữ xã hội” để 
giải mã. Ví dụ như buổi trưa là cảnh tan học của lớp buổi sáng, ánh sáng mặt trời đậm, 
bóng đổ từ góc trên đỉnh đầu. Buổi chiều là cảnh ánh sáng mặt trời yếu dần, sậm lại, 
cảnh tan chợ tiếng sấm từ những cơn mưa rào,... 
Kí hiệu thời gian buổi chiều xuất hiện ít trong bộ phim, 83% số lượng cảnh buổi chiều 
xuất hiện là cảnh mưa rào, với mấy đen và sấm chớp kéo đến. Đây không chỉ là kí hiệu 
biểu thị thời gian, mà là “bước đệm” để đạo diễn “mượn đường dẫn” miêu tả nội tâm 
nhân vật: u sầu hay lo lắng, cũng bởi vì điện ảnh không thể nói trực tiếp tư tưởng nhân 
vật như trong văn học, nên mỗi lần tâm trạng nhân vật vui hay buồn, yếu tố ánh sáng 
xung quanh (cũng là yếu tố liên quan trực tiếp đến kí hiệu biểu thị thời gian) phải luôn 
được chú trọng. Buổi chiều, ánh sáng ảm đạm, kèm theo những cơn mưa giông là một 
“môi trường tốt” để miêu tả một “nội tâm u sầu”. 
- Kí hiệu thời gian ban đêm xuất hiện với tần suất khá lớn (47 %), đa số kí hiệu thời 
gian ban đêm được đạo diễn Victor Vũ “mượn” ánh lửa để miêu tả. Đó là một yếu tố tất 
yếu bởi khung cảnh miêu tả ở vùng nông thôn, ánh đèn điện chưa phổ biến, và dùng các 
kí hiệu như: ánh trăng, các vì sao để miêu tả ban đêm thì thật là bình thường, nhàm 
chán. Kí hiệu ánh lửa được khai triển rất đa dạng: đó là đống lửa lớn ngoài sân, khi 
Tường và Thiều nghe chú Đàn kể chuyện, là ánh lửa đèn dầu khi Thiều học bài, là ánh 
nến khi lũ trẻ chơi trò kéo đèn Trung thu, là đám cháy khi nhà con Mận bị hỏa hoạn, là 
ánh sáng hắt vào mặt thằng Tường khi Tường nghe l ba mẹ kể về sự túng quẫn,... Mặc 
dù ý nghĩa của kí hiệu biểu thị thời gian ban đêm rất đa dạng, nhưng nhìn chung, đa số 
đều biểu thị sự ấm áp, quây quần, mà nguyên nhân, theo chúng tôi, đó là do gam màu 
nóng mà ánh lửa mang lại. Nó khiến khung cảnh trở nên ấm cúng, tạo điều kiện để triển 
khai các hành động như “giãi bày”, “tâm sự”, “kể chuyện”, “thổn thức”... 
44 HOÀNG HỮU PHƯỚC 
Xét về mặt hiệu ứng thẩm mĩ, vì kí hiệu biểu thị thời gian thực chất là một kí hiệu mang 
tính trực quan, là thế mạnh của điện ảnh, nên phải công nhận rằng điện ảnh có hiệu ứng 
thẩm mĩ tốt hơn văn học. Nhưng chúng ta cần có cái nhìn tổng quát, mỗi ngành nghệ 
thuật có một thế mạnh riêng, nên nhận định hiệu ứng thẩm mĩ của loại hình nghệ thuật 
này tốt hơn hay kém hơn cái kia, chúng ta phải xem xét trong từng trường hợp cụ thể, 
tránh quy chụp, đánh đồng. 
3. KẾT LUẬN 
Khám phá sự chuyển thể giữa văn học và điện ảnh, như đã nói, là khám phá sự chuyển 
dịch các kí hiệu. Thông qua việc khám phá mối liên hệ và sự khác biệt, vênh lệch giữa 
hai loại hình kí hiệu, ta sẽ chỉ ra được hiệu ứng thẩm mỹ của mỗi loại hình nghệ thuật. 
Đây là một việc làm rất có ý nghĩa trong thời đại văn học và điện ảnh cùng song hành, 
tương hỗ lẫn nhau và có sức tác động rất lớn đến tư tưởng, ý thức và trình độ cảm thụ 
thẩm mỹ của người nhận. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1] Nguyễn Nhật Ánh (2010). Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh, NXB Trẻ, TP Hồ Chí Minh. 
[2] Lê Minh Kha (2015). Dịch liên ký hiệu: Giữa văn học và điện ảnh, Báo Bình Định, số 
ngày 09/06/2015. 
[3] Julia Kristeva (1973). The System and the Speaking Subject (tạm dịch: Hệ thống và chủ 
đề nói), Times Literary Supplement, New York. 
[4] Robert Stam, Robert Burgoyne, Sandy Flitterman-Lewis (1992). New vocabularies in 
film semiotics Structuralism, post-structuralism and beyond, published by Routledge, 
London. 
Title: TRANSFORMING SYMBOL INDICATING TIME FROM LITERATURE TO FILM 
IN THE CASE OF “I SEE YELLOW FLOWERS ON GREEN GRASS” (through the view of 
Intertextuality and Intersemiotic) 
Abstract: Researching both Intertextuality and Semiotics will realize the relationship between 
two theoretical systems. Using that interdisciplinary methods can exploit the adaptation between 
literature and cinema, which will have more novel and practical perspectives. The article will 
show the interaction between the key concepts in theoretical system of Intertextuality and 
Semiotics. Also, it will show the theory fulcrum when comparing the two systems of theory, 
point out the relationships between them and develop adaptation problems from the perspective 
of two theoretical systems and citation by the sign of time in the story and the movie: “I see 
yellow flowers on the green grass”. 
Keywords: Intertextuality, Semiotics, literary adaptations - cinema, the sign of time, I see 
yellow flowers on the green grass.