Cảm hứng giễu nhại thần quyền trong "Sơ kính tân trang" của Phạm Thái

ằng sự giao ước của Trương 
công và Phạm công. Nếu họ kiếp này còn nợ duyên nhau thì kiếp sau sẽ phải trả đó là tiền định. 
Chính vì vậy, trong thời khắc cuối cùng của giây phút tạ biệt, Quỳnh nương đã nhắc đến chữ 
“kiếp” và lời hẹn ước tái ngộ: “Nàng rằng: Phận thiếp đã xong/ Kiếp này đã vậy còn hòng 
kiếp sau/ Nhưng thì u hiển khác nhau/ Dẫu khi gặp gỡ dễ hầu mà tin/ Thiếp nay tay có son in/ 
“Quỳnh nương” hai chữ thì xin nhớ cùng”. Như vậy giữa Phạm Kim và Quỳnh nương có 
duyên mà không có phận ở kiếp này thì kiếp sau sẽ hẹn ngày tái ngộ. Tín hiệu để nhận ra sự tái 
ngộ ấy là hai chữ son “Quỳnh nương”. 
* Thời điểm thứ năm: Người yêu quyên sinh 
Quỳnh nương bị ép duyên nên đã lấy cái chết để giữ vẹn nguyên tấm lòng trung trinh với 
người tình. Phạm Kim thương nhớ, mộng thấy Quỳnh nương trở về: Nàng kể cho chàng nghe 
về tiền kiếp của mình vốn là một tiên nữ vì đánh vỡ chén ngọc trong tiệc yến Quỳnh Dao nên 
bị đày xuống trần. Hết hạn đày mười lăm năm được trở về với cõi tiên. Nhưng nàng còn nặng 
27 
lòng với duyên trần nên hẹn Phạm Kim sẽ có ngày tái ngộ: “Thiếp xưa dự bậc thiên nga/ Yến 
Quỳnh Dao, sẩy chén hoa, mắc đầy/ Mười lăm năm nhẫn tháng ngày/ Dao Trì lại được sánh 
bầy tiên thiên/ Thiếp tâu đã trót trần duyên/ Lại xin xuống để vẹn nguyền trần gian.” Đây là 
lần thứ hai dự báo nàng sẽ trở về vì duyên trần còn nặng. 
* Thời điểm thứ sáu: Quỳnh nương trở lại - “khúc vĩ thanh” của tình yêu hay dấu 
chấm hết của một cuộc tình? 
Quỳnh nương không còn nữa, Phạm Kim chán nản tìm đến vùng Kim Sơn khoác áo thiền 
sư. Tại đây chàng đã gặp Thụy Châu (con gái của Trương công cải trang làm đạo sĩ để trốn 
lệnh tuyển cung phi). Họ cùng nhau ngâm vịnh rất tương đắc. Hai bên đều có ý nghi ngờ về 
nguồn gốc của nhau. Vì vậy khi Thụy Châu về lầu xuân, Phạm Kim bỏ cả việc tu hành để tìm 
Thụy Châu. Họ gặp lại nhau cùng lấy gương, lược ra so xem thì đúng với kỉ vật xưa và lời ước 
cũ. Họ kết duyên tương phùng nhưng Phạm Kim vẫn nhớ về mối tình cũ với Quỳnh nương. 
Đến lúc Thụy Châu gạn hỏi, chàng kể hết duyên do. “Nàng nghe nói đến chữ “Quỳnh”/ Nghĩ 
tiền duyên hẳn là mình chẳng sai/ Ngửa tay xem dấu tỏ mười/ Vậy hay sinh hóa cơ trời lạ 
thay!”. Vậy Thụy Châu chính là hậu thân của Trương Quỳnh Thư với hai chữ “Quỳnh nương” 
còn trong lòng bàn tay. Lúc này từ “cơ trời” Phạm Thái dùng đã là trời theo quan niệm của đạo 
Phật rồi. Họ Phạm đã lấy quan niệm con người có duyên kiếp với nhau và dùng thuyết luân hồi 
của đạo Phật để tạo nên một chuỗi hóa - sinh trong cuộc đời của Trương Quỳnh Thư. Hai 
người được đoàn tụ đúng như định mệnh. Ngỡ như đó là một kết thúc có hậu khi câu chuyện 
khép lại bằng cuộc sống hạnh phúc của Phạm Kim với người chàng yêu - đúng như tiền định 
vậy - nhưng đó chỉ là một hạnh phúc giả tưởng và Thụy Châu cũng là một hình hài Quỳnh 
nương giả tưởng mà thôi. Người yêu của Phạm Thái - Trương Quỳnh Như - trong cuộc đời 
thực đã không còn nữa và người yêu của Phạm Kim - Trương Quỳnh Thư trong tác phẩm cũng 
đã từ giã cuộc đời ngay ở giữa câu chuyện. Mượn cái giả thuyết tiền định/ duyên nghiệp, luân 
hồi của đạo Phật để vớt vát cho cuộc tình ngang trái của mình, để tạo ra một kết thúc có hậu 
cho tình duyên của Phạm Kim (đúng như tiền định!), ta thấy một nụ cười đẫm nước mắt của 
Phạm Thái. Cái kết "tái thế tương phùng": Quỳnh Thư “nhập hồn đổi cốt” vào một người con 
gái khác mà sống hạnh phúc với người yêu thực chất lại phản ánh nỗi đau tột cùng của Phạm 
Thái. Như vậy thuyết duyên kiếp, luân hồi của đạo Phật cũng không giúp gì được cho bi kịch 
tình yêu và cuộc đời của họ Phạm. Lấy “liều thuốc” là quan niệm duyên kiếp - luân hồi của 
Phật để “chữa” cho “vết thương” của lòng mình cũng là hình thức giễu nhại Phật giáo về mặt 
bản thể. Những luận thuyết về tiền định/ duyên nghiệp, tái sinh - luân hồi của nhà Phật cũng 
chỉ mang tính huyền hoặc, giả tưởng, là “thứ thuốc phiện” giảm đau tức thời chứ không giải 
thoát hay cứu độ được nỗi khổ chúng sinh. Nụ cười chua chát trong hồi kết một cuộc tình của 
Phạm Thái phảng phất chất “trào lộng u mặc” của một câu chuyện tình dở cười, dở khóc trong 
kho truyện cổ của Nhật Bản. Có thể khái lược truyện như sau: 
“Đảo Miya Jima nước Nhật xưa là một hòn đảo linh thiêng. Trên đảo có hai vợ chồng 
người tiều phu già như đôi đồi mồi cổ kính. Họ có niềm ước ao: Giá như họ có thể trẻ lại để 
được hưởng hạnh phúc dài lâu. Một buổi sáng nọ, Yoshida đi một mình vào rừng. Khi đi đã 
mỏi, ông khát nước và thấy một dòng suối. Ông vốc nước lên uống thong thả. Khi nhìn bóng 
28 
mình dưới nước, ông sững sờ thấy mình trẻ như chàng trai hai mươi tuổi. Chàng Yoshida sung 
sướng vội về nhà kể cho vợ nghe. Họ hẹn nhau, sáng mai bà Fumi sẽ vào rừng uống nước dòng 
suối nọ... Sáng hôm sau, Fumi lên đường. Yoshida chờ đợi mãi mà chưa thấy vợ trở về... Sốt 
ruột, Yoshida chạy vào rừng. Đến gần chỗ “suối tiên”, anh chợt thấy một đứa bé con chừng 
vài tháng. Yoshida bế đứa bé lên và nhận ra đôi mắt của người vợ anh. Đôi mắt ấy từng khóc 
khi anh buồn, cười khi anh vui Yoshida thở dài, bồng đứa nhỏ buồn bã trở về.” [2, 112 -119]. 
Cả hai đoạn kết của hai cuộc tình đều dùng yếu tố kì ảo nhằm mục đích kéo dài mãi thời 
gian chung sống đến trọn đời của hai người yêu nhau. Tuy nhiên, dù với hình thức “nhập hồn 
đổi cốt” của Trương Quỳnh Thư hay hình thức uống nước “cải lão hoàn đồng” của hai nhân 
vật trên cũng chỉ mang tính giả tưởng, huyền hoặc chứ không phải là hạnh phúc đích thực trên 
cõi thế gian. Đó là nụ cười buồn bã về khát khao được chung sống mãi mãi bên người mình yêu 
dù biết điều đó vĩnh viễn không bao giờ trở thành sự thực 
Với khát vọng mượn hai quan điểm về thiên mệnh/ định mệnh của Nho giáo, Phật giáo để 
lí giải số phận, cuộc đời Phạm Kim, để làm cứu cánh cho cuộc đời chính mình nhưng không 
thể tìm thấy lối thoát; Phạm Thái chuyển từ thái độ đồng tình, từ đức tin sang cảm quan giễu 
nhại hai triết thuyết này về mặt bản thể: Thuyết thiên mệnh của Nho giáo là thứ giáo lí khô cứng 
chỉ nêu ra hiện tượng mà không giải thích được nguyên nhân về số phận mỗi con người. Thuyết 
định mệnh của Phật giáo lại chỉ ra nguyên nhân quy định số phận mỗi con người bằng luận 
thuyết giả tưởng, siêu hình là duyên và nghiệp, là sự tái sinh - luân hồi. Như vậy, cả hai triết 
thuyết trên, theo quan niệm của Phạm Thái, đều mang tính áp đặt, giả tưởng đối với số phận, 
cuộc đời mỗi con người. 
3. Kết luận 
Khi hướng tới giễu nhại thần quyền ở cấp độ bản thể trong Sơ kính tân trang, Phạm Thái 
thể hiện một sự am hiểu rất sâu sắc về Nho, Phật, Đạo. Phạm Thái đã giễu nhại triết lí diệt dục, tu 
hành để diệt khổ của nhà Phật và triết lí tiết dục, tu hành để trường sinh của Đạo giáo là có phần 
phản tự nhiên. Từ đó, họ Phạm khẳng định nhu cầu được hưởng hạnh phúc chính đáng của con 
người nơi trần thế. Phạm Thái cũng đã từng đặc biệt đồng tình và hưởng ứng tư tưởng thiên 
mệnh/ định mệnh của Nho, Phật, tìm đến đó như một cứu cánh cho số phận - cuộc đời của bản 
thân. Nhưng cuộc đời bi kịch vẫn hoàn bi kịch nên họ Phạm giễu nhại cả hai triết thuyết này. 
Triết thuyết thiên mệnh/ định mệnh của Nho giáo, Phật giáo, theo họ Phạm, ít nhiều mang tính áp 
đặt và giả tưởng khi tự gán trước cho mỗi con người một số phận, một cuộc đời. Và như thế, với 
Phạm Thái, hai giáo lí trên cũng chỉ mang tính nửa vời không thể giải được “bài toán” về số 
phận con người. 
Có thể nói, Sơ kính tân trang ẩn sâu chất uy - mua đen (humour noir) hay chất trào lộng u- 
mặc. Đó là một nụ cười buồn bã, thâm trầm, sâu sắc của Phạm Thái khi hướng tới khát vọng đi 
tìm hạnh phúc đích thực của con người. 
29 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1] M. Bakhtin (2006), Sáng tác của Francois Rabelais và nền văn hóa dân gian Trung cổ và 
Phục hưng, Từ Thị Loan (dịch), Hoàng Ngọc Hiến (hiệu đính), Nxb Khoa học và xã hội, HN 
[2] Thu Giang Nguyễn Duy Cần (2014), Cái cười của thánh nhân, Nxb Trẻ, Tp HCM 
[3] Trần Đình Hượu tuyển tập (2000), Tập 2 – Những vấn đề lịch sử văn học, Nxb Giáo dục, 
HN 
[4] Nguyễn Hiến Lê (2013), Khổng Tử, Nxb Tổng hợp, Tp HCM 
[5] Nguyễn Văn Long - Lã Nhâm Thìn (2009), Văn học Việt Nam sau 1975 những vấn đề 
nghiên cứu giảng dạy, Nxb Giáo dục, HN 
[6] Nhiều tác giả (2016), Thế hệ nhà văn sau 1975, Nhà xuất bản Hội nhà văn, HN 
[7] Lã Nhâm Thìn (1997), Phân tích tác phẩm trung đại Việt Nam từ góc nhìn thể loại, Nxb 
Giáo dục, HN 
[8] Trần Nho Thìn (2008), Văn học trung đại Việt Nam dưới góc nhìn văn hóa, Nxb Giáo dục, 
HN 
[9] Hoàng Hữu Yên (2012), Đọc và nghiên cứu văn học trung đại Việt Nam, Nxb ĐHSP, HN 
THE THEOCRATIC PARODY IN SO KINH TAN TRANG 
 WRITTEN BY PHAM THAI 
Trương Thi Thu Hien 
Hanoi National University of Education 
Abstract: So Kinh Tan Trang of Pham Thai (1777-1813) is one of the most famous works of Vietnamese 
literary in the period of the late18th century and the early 19th century. One of the most significant features of this 
work is the theocratic parody focusing on two perspectives : the first one is the parody of lust - removal theory/ lust - 
control theory of Buddhism and Daoism. Pham Thai built a lot of disguised characters of practitioners, basing on the 
ethereal life to describe the unworldly life and still reeked of the mundane practice, he parodied the lust - removal 
theory/ lust - control theory which were unnatural in order to confirm the real happiness in the daily life. The second 
one is the parody of the mandate of heaven and the destiny from Buddhism and Confucianism. By describing a great 
deal of predetermined incidents in Pham Kim's life, the author indicated that all above catechisms were imposed, 
were unimaginable, therefore they couldn't solve uncertainties of human's destinies. So Kinh Tan Trang implied the 
"humour- noir". It was PhamThai's sad and profound smile that led him to the desire to find the real happiness for 
human. 
Keywords: So kinh tan trang, Pham Thai, parody, lust - removal theory/ lust - control theory, the mandate 
of heaven, happiness...