Bài giảng Hán nôm I - Nguyễn Thị Mỹ Thuận

 (Hình cái rìu để đốn cây). 
70.方 Phƣơng: Vuông, Phƣơng hƣớng, phía 
71.旡 Vô: Không, chữ: Không 無 xƣa cũng viết nhƣ chữ 旡 kiểu nhƣ chữ K í
旡. 
72.日 Nhật: Mặt trời, ban ngày. 
73.曰 Viết: Nói rằng, miệng khi nói hở răng và phát ra hơi (âm thanh). 
74.月 Nguyệt: Mặt trăng, 
75.木 Mộc: Cây, gỗ (hình cây có cành và rễ). 
76.欠 Khiếm: Há miệng hả hơi ra ngáp, thiếu ( khiếm nhã, khiếm khuyết). 
77.止 Chỉ: Cái chân, cái nền, thế đứng dừng lại. 
78.歹 Ngạt: Xƣơng tàn, tan nát. 
79.殳 Thù: Cái gậy, hình tay cầm gậy. 
80.毋 Vô: Chớ, đừng. Hình chữ gồm có chữ nữ chỉ ngƣời con gái, nét phảy ở 
trong chỉ lòng gian tà. Ngƣời nhƣ vậy bị cấm chỉ. Cách viết khác: 毌,無,旡. 
81.比 Tỉ(bỉ): So sánh, so bì. Hình hai ngƣời đứng ngang nhau để so cao thấp. 
67 
82.毛 Mao: Lông, hình cộng lông có nhiều sợi. 
83.氏 Thị: Họ, ngành họ mạc trong một gia tộc, phần đệm trong họ tên phái nữ. 
84.气 Khí: Hơi, khí mây làm thành mƣa. 
85.水 Thủy: Nƣớc, hình dòng nƣớc chảy, cách viết khác: 氵. 
86.火 Hỏa: Lửa, giống nhƣ ngọn lửa bốc cao, cách viết khác:灬. 
87.爪 Trảo: Móng vuốt, cách viết khác:爪,爫. 
88.父 Phụ: Cha, tay cầm roi đánh dạy con cái. 
89.爻 Hào: Giao nhau. Mỗi quẻ trong kinh dịch có sáu hào. 
90.爿 Tƣờng:Tấm ván. Hình nửa bên trái của chữ mộc. 
91.片 Phiến: Mảnh vật mỏng và phẳng. Hình nửa bên phải của chữ mộc. 
92.牙 Nha: Răng. Hình răng hai hàm cắn vào nhau. 
93.牛 Ngƣu: Con bò. Cách viết khác:牜. 
94.犬 Khuyển: Con chó. Cách viết khác;犭. 
Bộ 05 nét: 23 bộ. 
95.玄 Huyền: Sâu kín xa xôi 
96.玉 Ngọc: Đá quí (hình viên ngọc xâu chuỗi với nhau làm đồ trang sức). 
97.瓜 Qua: Dƣa, hình dây dƣa bò lan trên đất và có quả. 
98.瓦 Ngõa: Ngói, gạch nung (Thợ nề gọi là thợ ngõa), đồ vật liệu bằng đất nung. 
99.甘 Cam: Ngọt, vật ngon ngọt ngậm trong miệng. 
100.生 Sinh: Sống, mọc, sinh ra. Hình cỏ cây mọc trên đất. 
101.用 Dụng: Dùng, có thể thi hành. Lấy chữ Bốc 卜 là bói với chữ Trung 中 
là trúng (đúng) nghĩa là việc gì bói đúng thì có thể theo đó mà thi hành. 
102.田 Điền: Ruộng (hình thử ruông chia bờ xung quanh). 
68 
103.初 Sơ: Cái chân. Hình bắp chân, cách viết khác: 疋. 
104.疒 Nạch: Tật bệnh 
105.癶 Bát (Bát đạp): Đạp ra. 
106.白 Bạch: Trắng, màu của phƣơng Tây. 
107.皮 Bì: Da 
108.皿 Mãnh: Đồ bát đĩa để ăn cơm. 
109.目 Mục: mắt (Hình con mắt). 
110.矛 Mâu: Cái mâu là một thứ binh khí ngày xƣa dùng để chiến đầu với kẻ thù. 
111.矢 Thỉ: Mũi tên, mũi nhọn có ngạnh đuôi có lông định hƣớng bay. 
112.石 Thạch: Đá (Chữ hán 厂- sƣờn núi, chữ khẩu 口- hòn, tảng đá). 
113.示 Kỳ (Kì, Thị): Thần đất, báo cho biết trƣớc mọi điều một cách thần kỳ. 
Cách viết khác: 礻. 
114.禸 Nhữu (Nhựu): Vết chân thú dẫm xuống đất ( Nhại lại, lắp lại, nói nhựu). 
115.禾 Hòa: cây lúa. 
116.穴 Huyệt: Cái hang. 
117.立 Lập: Đứng. Hình ngƣời đứng trên mặt đất. 
Bộ 06 nét: 29 bộ. 
118.竹 Trúc: Cây Tre, Hình thức khác: 竺. 
119.米 Mễ: gạo (hạt lúa đã đƣợc chế biến). 
120.糸 Mịch: Sợi tơ. (Hình lọn tơ đƣợc thắt lại). 
121.缶 Phữu (Phẫu): Đồ sành nhƣ: vò, chum, vại, be có nắp đậy. 
122.网 Võng: Lƣới để bắt thú hay đánh cá. Cách viết khác: 罒,罓. 
69 
123.羊 Dƣơng: Con dê. 
124.羽 Vũ: Lông chim (hai cánh chim có lông vũ). 
125.老 Lão: Già. Ngƣời cao tuối râu tóc đã biến đổi. cách viết khác:考. 
126.而 Nhi: Râu. 
127.耒 Lỗi: Cái cày. 
128.耳 Nhĩ: Tai để nghe. 
129.聿 Duật: Cây bút. Hình tay cầm cây bút viết. 
130.肉 Nhục: Thịt. Cách viết khác: 月( gần giống chữ nguyệt: 月). 
131.臣 Thần: Bề tôi (Hình ông quan cúi mình khuất phục). 
132.自 Tự: Cái mũi (Hình cái mũi ở trên miệng) còn có nghĩa là: Tự mình. 
133.至 Chí: Đến( Hình con chim từ trên trời bay xuống đất- đến nơi), chí hƣớng. 
134.臼 Cữu: Cái cối giã gạo. 
135.舌 Thiệt: Cái lƣỡi. 
136.舛 Suyễn: Trái nhau, nằm đối nhau, ngƣợc lại. 
137.舟 Chu: Thuyền. 
138.艮 Cấn: Không nghe theo, chƣa nhất trí, ngăn trở. Quẻ Cấn trong bát quái. 
139.色 Sắc: Sắc mặt. diện mạo. 
140.艸 Thảo: Cỏ. cách viết khác: 丱, 艸, 艹. 
141.虍 Hô: Vằn lông con cọp. 
142.虫 Trùng: Côn trùng, rắn rết. 
143.血 Huyết: Máu (Máu đựng trong bát để tế thần). 
144.行 Hành: Đi ( hai chân lần lƣợt bƣớc tới). 
70 
145.衣 Y: Áo. 
146.襾 Á: Che đậy, cái nắp. 
Bộ 07 nét: 20 bộ. 
147.見 Kiến: Thấy, xem, nhìn. 
148.角 Giác: Cái sừng. 
149.言 ngôn: Nói (thoại). 
150.谷 Cốc: Khe suối chảy thông ra sông. 
151.豆 Đậu: Cái bát có nắp đậy. 
152.豕 Thỉ: Con heo (lợn). 
153.豸 Trĩ: Loài thú có xƣơng sống, lƣng dài. 
154.貝 Bối: Con sò. Ngày xƣa dùng vỏ sò làm tiền - tƣợng trƣng cho của quí. 
155.赤 Xích: Màu đỏ, màu của phƣơng nam. 
156.走 Tẩu: Chạy. 
157.足 Túc: Chân. 
158.身 Thân: Thân mình. 
159.車 Xa: Cái xe. 
160 莘 Tân: Vị cay, cay đắng, nhọc nhằn, lo toan, tần tảo. 
161.辰 Thần: Thì giờ, sấm sét, chuyển giao mùa từ xuân sang hạ (tháng ba). 
162.辵 Sƣớc: Chợt đi chợt đứng, Cách viết khác: 辶. 
163.邑 Ấp: Nƣớc nhỏ trong nƣớc lớn, lãnh thổ vua ban cho chƣ hầu, làng, thôn 
164.酉 Dậu: Rƣợu, chi Dậu. 
165.釆 Biện: Phân biệt. ( Biện luận, phản biện, biện bàn). 
71 
166.里 Lí: Làng, Quả cây trồng. (Điền 田 và thổ 土). 
Bộ 08 nét: 09 bộ. 
167.金 Kim: Vàng, loài chim, Kim loại nói chung. 
168.長 Trƣờng: Dài, lâu. 
169.門 Môn: Cửa. 
170.阜 Phụ: Núi đất không có đá. Cách viết khác:阝. 
171.隶 Đãi: Kịp (chạy cho nhanh theo kịp ngƣời đi trƣớc). 
172.隹 Chuy: Giống chim đuôi ngắn. 
173.雨 Vũ: Mƣa. 
174.青 Thanh: Xanh 
175.非 Phi: Không phải, trái, trái ngƣợc( hai cánh chim đối nhau). 
Bộ 09 nét: 11 bộ. 
176.面 Diện: Mặt. 
177.革 Cách: Da thú thuộc bỏ sách lông. 
178.韋 Vi: Da thuộc, trái ngƣợc nhau. 
179.韭 Cửu: Cây hẹ. 
180.音 Âm: Tiếng, âm thanh phát ra tai nghe đƣợc. 
181.頁 Hiệt: Cái đầu. 
182.風 Phong: Gió. 
183.飛 Phi: Bay. 
184.食 Thực: Ăn. 
185.首 Thủ: Đầu. 
186.香 Hƣơng: Mùi thơm. 
72 
Bộ 10 nét: 08 bộ. 
187.馬 Mã: Con ngựa. 
188.骨 Cốt: Xƣơng. 
189.高 Cao: Trái lại với thấp là cao. 
190.髟 Tiêu: Tóc dài. Hình chữ trƣờng 長 và chữ sam 彡. Lông dài (tóc dài). 
191.鬥 Đấu: Đánh nhau, chiến đấu, đấu tranh 
192.鬯 Sƣớng: Loại rƣợu lễ để cầu thần. 
193.鬲 Lịch (Cách): Cái Đỉnh hƣơng. Ngăn cách âm dƣơng. 
194.鬼 Quỷ: Ma quỷ. 
Bộ 11 nét: 06 bộ. 
195.魚 Ngƣ: Cá. 
196.鳥 Điểu: Chim. 
197.鹵 Lỗ: Đất mặn, Muối trong đất. 
198.鹿 Lộc: Con nai. 
199.麥 Mạch: Lúa mạch. 
200.麻 Ma: Cây gai. 
Bộ 12 nét: 04 bộ. 
201.黃 Hoàng: Màu vàng. 
202.黍 Thứ: Lúa nêp. 
203.黑 Hắc: Màu đen. 
204.黹 Chí (Phất): Thêu may. 
Bộ 13 nét: 04 bộ. 
205.黽 Mãnh: Con ếch. 
206.鼎 Đỉnh: cái vạc. 
73 
207.鼓 Cổ: Cái trống. 
208.鼠 Thử: Con chuột. 
Bộ 14 nét: 02 bộ: 
209.鼻 Tỵ: Cái mũi. 
210.齊 Tề: Lúa trổ đều bông, chỉnh tề. 
Bộ 15 nét: 01 bộ. 
211.齒 Xỉ: Răng, lẻ loi. 
Bộ 16 nét: 02 bộ. 
212.龍 Long: Con rồng. 
213.龜 Quy: Con rùa. 
Bộ 17 nét: 01 bộ. 
214.龠 Dƣợc: Nhạc khí nhƣ ống sáo có l lỗ 
74 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1]. Trần Văn Chánh (2000), Tự điển Hán Việt – Hán ngữ cổ đại và hiện đại, Nxb 
Trẻ, Tp. HCM. 
[2]. Thiều Chửu (1999), Hán Việt tự điển, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội. 
[3]. Nhiều tác giả (1984), Cơ sở Ngữ văn Hán Nôm (4 tập), Nxb Giáo dục, Hà Nội. 
[4]. Nguyễn Tôn Nhan (2002), Bách khoa thư văn hóa cổ điển Trung Quốc, Nxb 
Văn hóa Thông tin, Hà Nội. 
[5]. Phạm Văn Khoái (1999), Giáo trình Hán văn Lý Trần, Nxb ĐHQG Hà Nội, Hà 
Nội. 
[6]. Đặng Đức Siêu (2006), Dạy và học từ Hán Việt ở trường phổ thông, Nxb Giáo 
dục, Hà Nội. 
[7]. Đặng Đức Siêu (2004), Ngữ văn Hán Nôm – tập 1, Sách dự án đào tạo giáo 
viên THCS, Nxb Đại học Sƣ Phạm, Hà Nội. 
[8]. Đặng Đức Siêu, Nguyễn Ngọc San (2007), Giáo trình Ngữ văn Hán Nôm – tập 
2, Sách dự án đào tạo giáo viên THCS, Nxb Đại học Sƣ Phạm, Hà Nội. 
[9]. Nguyễn Tri Tài (2002), Giáo trình tiếng Hán – tập 1: Cơ sở, Nxb ĐHQG Tp. 
HCM, Tp. HCM. 
[10]. Chu Thiên (2002), Giáo trình Hán văn, Nxb TP Hồ Chí Minh, Tp. HCM . 
75 
MỤC LỤC 
Chƣơng 1. KHÁI QUÁT VỀ NGÔN NGỮ VĂN TỰ HÁN ..................................... 1 
1.1. Nguồn gốc và diễn biến của ngôn ngữ văn tự Hán ......................................... 1 
1.2. Các nét cơ bản trong chữ Hán và quy tắc viết chữ Hán .................................. 1 
1.3. Các phƣơng thức cấu tạo chữ Hán ................................................................. 5 
1.4. Hệ thống bộ thủ ........................................................................................... 10 
1.5. Thực hành tra tự điển chữ Hán .................................................................... 12 
Chƣơng 2. NGỮ PHÁP HÁN VĂN CỔ .................................................................. 14 
2.1. Từ pháp ....................................................................................................... 14 
2.2. Cú pháp ....................................................................................................... 17 
Chƣơng 3. MINH GIẢI VĂN BẢN ........................................................................ 20 
Bài 1. ĐIỂU MINH GIẢN ................................................................................. 20 
Bài 2. HOÀNG HẠC LÂU TỐNG MẠNH HẠO NHIÊN CHI QUẢNG LĂNG
 ........................................................................................................................... 24 
Bài 3. TĨNH DẠ TỨ .......................................................................................... 31 
Bài 4. KHUÊ OÁN ............................................................................................ 35 
Bài 5. QUAN THƢ ............................................................................................ 40 
Bài 6. THỦ CHÂU ĐÃI THỐ ............................................................................ 48 
Bài 7. KHẮC CHU CẦU KIẾM ........................................................................ 54 
Bài 8. HỌC NHI THỜI TẬP CHI ...................................................................... 60 
PHỤ LỤC 214 BỘ THỦ HÁN NGỮ ...................................................................... 63 
TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 74 
MỤC LỤC ................................................................................................................ 75