Thơ ca Hmông và những mạch nguồn cảm hứng

... 
Cuộc cách mạng tháng Tám vĩ đại đã giải 
phóng cuộc đời của cả dân tộc Việt Nam. 
Đồng bào miền núi nói chung và đồng bào 
dân tộc Hmông nói riêng cũng đã thoát khỏi 
cảnh đời tăm tối để bắt tay vào xây dựng một 
cuộc sống mới, một tương lai mới cho dân tộc 
mình. Lớp thế hệ nhà thơ Hmông đầu tiên 
được ra đời và lớn lên trong cuộc sống hoà 
bình, hiểu sâu sắc giá trị của cuộc sống, của 
hai chữ tự do. Chính vì vậy mà cảm hứng nổi 
trội nhất trong thơ ca dân tộc Hmông thời kỳ 
hiện đại là cảm hứng ngợi ca cuộc sống mới 
do Cách mạng, Đảng và Bác Hồ đem lại. 
Thơ ca Hmông thời kì hiện đại là một bài ca 
ca ngợi cuộc sống và tình yêu mà biểu hiện 
sâu sắc và chân thực nhất là lòng biết ơn. 
Dường như, với các tác giả người Hmông, khi 
đặt bút làm thơ, mục tiêu đầu tiên là thể hiện 
được tấm lòng của mình, của dân tộc mình, 
lòng biết ơn đối với Cách mạng đã khai sinh 
cho người Hmông có được một cuộc đời mới. 
Hùng Đình Quí có các bài thơ Người Mông 
có chữ (1968), Ơn Đảng (1969), Nhớ Bác Hồ 
(1969), Ánh đuốc trên đỉnh Vần Chải, Việt 
Bắc ngày nay (1972); Giàng A Của có bài thơ 
Có Cụ Hồ về; Vừ Thị Dưa có bài Nhớ đến 
Chính phủ; rồi Giàng Páo Ly, Giàng A Páo, 
Mùa A Sấu, Sùng Nhìa Tú... đều có những 
bài thơ nói lên lòng biết ơn sâu nặng của dân 
tộc Hmông đối với Đảng, với Chính phủ và 
Bác Hồ. 
Dân tộc Hmông là một dân tộc có tính cộng 
đồng rất cao. Có lẽ do sống khu biệt trên các 
đỉnh núi hẻo lánh nên tình cảm cộng đồng 
được cộng hưởng, được nở rộ như những 
bông hoa dưới ánh mặt trời. Không khí vui 
tươi, sôi nổi rộn rã ở miền Bắc trong những 
năm đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội đã lan toả 
đến tận các bản làng heo hút của người 
Hmông. Cuộc sống dần văn minh, xoá bỏ 
những hủ tục cũ kỹ, lạc hậu là đối tượng miêu 
tả, biểu hiện của các nhà thơ Hmông. Những 
thửa ruộng bậc thang lúa vàng trĩu hạt; những 
mái trường có con em của người Hmông theo 
học, như những “bầy ong tung tăng đi hút nhị 
hoa”; Những chính sách của Đảng tựa như 
những làn điệu dân ca bay bổng, lay động, 
thấm sâu vào tâm hồn người Hmông. Khắp 
nơi rộn rã không khí đổi mới vui tươi, tràn 
ngập niềm tin vào cuộc sống. Cảm giác lâng 
lâng của con người được giải phóng, được tự 
do thật là kì diệu, để người Hmông nhìn thiên 
nhiên cũng thấy có tâm hồn, có sự đồng điệu, 
say mê: Mặt trời nâng hoa mây/Bồng bềnh 
sáng núi đá (Mặt trời hoa mây - Giàng A 
Páo). Cuộc sống của người Hmông có sự bình 
yên, êm đềm, đẹp một cách lãng mạn. Chất 
lãng mạn ngấm sâu vào tim vào óc mỗi người 
để thăng hoa thành những tâm hồn nghệ sĩ. 
Trong thơ ca Hmông, Tiếng hát tình yêu (gầu 
plềnh) chiếm một vị trí vô cùng quan trọng. 
Đó là ánh trăng sáng lung linh trên bầu trời 
thơ ca, đẹp một cách huyền diệu. Chính cảm 
hứng trữ tình-ngợi ca đã làm cho những câu 
thơ có sức lay động và quyến rũ diệu kì, "có 
thể nằm không hổ thẹn trong những tuyển tập 
thơ hay của thế giới" (Chế Lan Viên). Tuy 
nhiên, cả trong cuộc sống và tình yêu, người 
Hmông đều hồn nhiên và mãnh liệt đến độ 
cực đoan. Đã sống- sống hết mình; đã yêu- 
yêu đến nồng nàn đam mê; đã ghét- ghét đến 
tận cùng xương tuỷ. Thơ ca Hmông là sứ giả 
trung thành cho việc bộc lộ những cung bậc 
và trạng thái tình cảm ấy: Gió về gió thổi lá 
cây lật lả lướt bên khe/ Nếu ta là hạt mưa hạt 
sương/ Ta xin tan trên bàn tay nàng; Đêm đã 
qua, sao lượn vòng đổi chỗ/ Ngày đã rạng, lối 
đi đã toe/ Ta lê bước về nhà/ mà hồn như còn 
ngủ ở thắt lưng em (Dân ca Hmông) 
Cuộc sống của người Hmông trên núi cao đơn 
sơ nhưng không đơn điệu, một phần cũng bởi 
người Hmông có đời sống tinh thần phong 
phú. Âm nhạc chính là một chất men say 
trong tâm hồn người Hmông. Người Hmông 
yêu âm nhạc bằng một tình yêu gần như là 
bản năng, đầy chất nghệ sĩ. Cuộc sống của 
đồng bào dân tộc Hmông không thể thiếu 
những tiếng khèn, tiếng đàn môi, kèn lá - 
những nhạc cụ quen thuộc và gần gũi của dân 
tộc Hmông. Chàng trai Hmông múa khèn tài 
hoa như những nghệ sĩ đích thực trong các 
buổi chợ phiên, những đêm trăng hay trong 
Nguyễn Kiến Thọ Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 96(08): 199 - 204 
 203
các lễ hội “Gầu tào”: “Điệu khèn vui xóm núi/ 
Tiếng đàn môi giục lòng” (Giàng Xuân Hồ). 
Những thiếu nữ Hmông thả tâm tình trong 
tiếng đàn môi dìu dặt, trong tiếng kèn lá ẩn 
chứa những tâm sự vui buồn: “Nhớ buổi tiễn 
chân ta qua đồi/ Em ngắt lá thổi bài kèn réo 
rắt” (Dân ca Hmông). Âm nhạc Hmông 
không ưa sự quân bình mà ưa đi đến tận cùng 
của những cung bậc thanh âm, chót vót cao 
và thăm thẳm sâu. Có lẽ đó cũng chính là cá 
tính của một dân tộc chứa bao điều bí ẩn 
trong tâm hồn. 
Cuộc sống của người Hmông không thiếu sự 
thơ mộng đến lãng mạn, những chủ nhân của 
núi đá vùng cao có đời sống tinh thần phong 
phú, trước hết và trên hết, họ có một tình yêu 
nồng nàn. Từ những đỉnh núi - cao nguyên 
vừa hùng vĩ nên thơ vừa rất đỗi khắc nghiệt 
đã sinh ra những nhà thơ Hmông để cất lên 
những tiếng ca ca ngợi quê hương và tình yêu 
của mình:“Từ đá/Sinh ra những chàng thi 
sĩ/Hát ca về đất trời, tình yêu của mình”(Đá ở 
Sapa - Mã A Lềnh). 
Cảm hứng suy tư- chiêm nghiệm- biểu hiện 
của lối tư duy, cách diễn đạt mang đậm 
bản sắc Hmông. 
Nhìn chung, sau năm 1975 và nhất là sau Đổi 
Mới (1986), cùng với sự thay đổi lớn lao và 
nhanh chóng bộ mặt đời sống xã hội của đất 
nước, thơ ca dân tộc Hmông có sự chuyển đổi 
cơ bản về cảm hứng nghệ thuật. Nếu như ở 
các giai đoạn trước, cảm hứng cảm thương- bi 
kịch và cảm hững trữ tình- ngợi ca chiếm ưu 
thế chủ đạo, thì giai đoạn này, khi mối quan 
hệ giao lưu văn hóa giữa các dân tộc ngày 
càng mạnh mẽ và sâu sắc, nhận thức của 
người Hmông ngày càng được nâng cao, 
những nhà thơ- sứ giả tâm hồn của người 
Hmông bắt đầu có những suy tư, chiêm 
nghiệm, có sự quan tâm hơn đến những vấn 
đề mang tính thế sự, và cả nhu cầu tự bộc lộ 
và khám phá bản thân.Thơ ca dân tộc Hmông 
đi vào chiều sâu trí tuệ bằng những suy nghĩ, 
cảm nhận mang dấu ấn cá nhân rõ rệt. 
Người Hmông là một dân tộc ưa triết lí, 
"trong thơ Hmông có yếu tố rất rõ của lí trí. 
Chữ lí là chữ thường thấy trong thơ Hmông. 
Người Hmông là ngưởi rất muốn biết rõ lí lẽ, 
phân biệt phải trái" [10]. Ngay từ trong mạch 
nguồn dân gian, chất suy tư, triết lí ấy đã 
được bộc lộ. Ta thường thấy trong dân ca 
Hmông những triết lí về cuộc đời: Đời người 
như củ cải phơi nắng, hay: Đời người như 
bóng râm từ từ ngả bên đồi, hoặc: Mình ơi!/ 
Sống là khổ đấy/ Chết là nát tan.. Sự suy 
nghiệm, triết lí đã trở thành một nét tính cách 
của người Hmông từ truyền thống, là cơ sở để 
tạo nên phức điệu cảm hứng suy tư- chiêm 
nghiệm trong thơ Hmông thời kì hiện đại. 
Mỗi nhà thơ có một cách suy tư, chiêm 
nghiệm riêng về thế sự, cuộc đời, và cách triết 
lí cũng rất riêng, độc đáo và đặc sắc. Nhà thơ 
Hùng Đình Quí trăn trở với những giá trị đạo 
đức truyền thống, những tinh hoa văn hoá của 
người Hmông đã được gìn giữ từ bao đời. 
Ông khuyên người Hmông phải biết sống 
thuỷ chung, tình nghĩa, không nên "tranh đục 
cũ người dùng/cướp dao mẻ người liếc". Ông 
khẳng định một chân lí vĩnh hằng trong quan 
niệm về sự sống và cái chết của "người 
Hmông mình" (pêz Hmông): Có chết, chết 
trên lưỡi sắc/ Chớ chết sau sống Dao. Ông 
cảnh tỉnh những người Hmông lầm đường, 
lạc lối, thiếu ý chí, nghị lực và niềm tin trong 
cuộc sống: Chỉ có con cóc mới đi không hết 
đường/ Trở về chết dưới bàn chân vợ. Mã A 
Lềnh suy tư về số phận và tương lai của dân 
tộc mình, để rồi chiêm nghiệm và khẳng định: 
Ở đâu có bầu trời/ đó là Tổ quốc. Ông bằng 
lòng và ca ngơi sự lựa chọn cuộc sống như là 
một nét đặc trưng riêng của dân tộc mình: 
Chiếc nôi êm là tảng đá giữa non ngàn. Ở đó, 
người Hmông thênh thênh sống, thênh thênh 
bộc lộ những vui buồn của mình. Bản lĩnh và 
ý chí chính là cội nguồn sức mạnh của dân tộc 
Hmông. Hình ảnh người đàn ông Hmông với 
đôi chân trần đạp trên đá sắc và mái đầu trơ 
một chỏm đá hoang là sự bộc lộ sâu sắc bản 
lính và ý chí ấy. 
Tóm lại, thơ ca Hmông với những phức điệu 
cảm hứng nghệ thuật đã góp phần bộc lộ một 
cách sâu sắc và chân thực con người và cuộc 
sống của dân tộc Hmông trong những hoàn 
cảnh lịch sử nhất định, như những lát cắt của 
Nguyễn Kiến Thọ Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 96(08): 199 - 204 
 204
"điệu tâm hồn" Hmông trước hiện thực cuộc 
sống. Các phức điệu cảm hứng nói trên không 
tồn tại độc lập mà có sự đan xen, tiếp biến 
trên hành trình vận động từ quá khứ tới hiện 
tại. Mỗi giai đoạn lịch sử có một phức điệu 
cảm hứng chiếm vị trí chủ đạo, nhưng nhìn 
chung, sự đan xen và phối kết hợp các loại 
cảm hứng nói trên chính là sự khắc hoạ đầy 
đủ và sinh động nhất diện mạo tâm hồn của 
dân tộc Hmông, trong sự đa diện và với tất cả 
vẻ độc đáo và đặc sắc của nó. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1]. Hoàng Phê, Từ điển Tiếng Việt, Nxb Đà 
Nẵng, 2000. 
[2]. N. Pôxpôlôv chủ biên, Dẫn luận nghiên cứu 
văn học, Nxb Giáo dục, Hà Nội,1998. 
[3]. Phương Lựu chủ biên, Lý luận văn học, Nxb 
Giáo dục, Hà Nội,1997. 
[4]. Hà Văn Thư, "Vài nhận định về văn học các 
dân tộc thiểu số từ cách mạng tháng Tám đến 
nay", Tạp chí Văn học, (6), 1966. 
[5],[6],[7],[8],[9]. Doãn Thanh, Dân ca HMông, 
Nxb Văn học, Hà Nội, 1984. 
SUMMARY 
HMONG POETRY AND THE SOURCES OF INSPIRATION 
Nguyen Kien Tho* 
College of Education – TNU 
Hmong poetry successfully portrays the life and fate of the Hmong people from the past to the 
present, and from the personal fate to the fate of the community. The artistic messages of thought 
which are expressed through the complex rhythms inspire the Hmong polyphonic soul, from 
inspiration compassion-tragedy to lyrical inspiration-praise and inspiring reflections-dream 
experiments. We find in poetry from traditional to modern Hmong the soul of the Hmong with full 
of personality and identity. 
Key words: The Hmong people, poetry, inspiration, innovative, modern,... 
*
 Tel: 0983 677111, Email: nguyenkientho@gmail.com