Có một dõng sông văn chương như thế!

ẩm cũng thể 
hiện một cách thuyết phục bằng hình tượng 
nghệ thuật quá trình thức tỉnh cách mạng của 
đồng bào miền núi dưới sự lãnh đạo của 
Đảng. Đứng về phía khát vọng hạnh phúc của 
con người, nhà văn đã tố cáo xã hội bất công 
và tàn bạo; đã cảm thông và bênh vực những 
số phận bất hạnh trong cuộc đời. Nhà văn 
cũng thể hiện thái độ trân trọng, nâng niu vẻ 
đẹp tâm hồn của những con người bị áp bức, 
niềm tin vào sức sống bất diệt của con người, 
vào khả năng phản kháng lại thực tại đen tối 
để thực hiện khát vọng hạnh phúc của những 
người dân lao động miền núi. 
Truyện Tây Bắc hấp dẫn người đọc bởi những 
khám phá sâu sắc và tinh tế về thế giới tâm hồn 
nhân vật. Đặc biệt, tác phẩm lôi cuốn người đọc 
bởi chất thơ đậm đà trong sáng toát ra từ nội 
dung tác phẩm, từ khát vọng tự do hạnh phúc 
của nhân dân lao động miền núi, từ tâm hồn 
trong sáng hồn hậu của các nhân vật, và từ 
những bức tranh về thiên nhiên, về sinh hoạt 
phong tục của đồng bào miền núi Tây Bắc. 
Nếu Truyện Tây Bắc miêu tả thành công quá 
trình vận động cách mạng của đồng bào miền 
núi Tây Bắc trong cách mạng dân tộc dân chủ 
thì Miền Tây (xuất bản năm 1967, nhận giải 
thưởng "Hoa sen" của Hội nhà văn Á - Phi 
năm 1972) lại đặt ra được nhiều vấn đề quan 
trọng của các dân tộc vùng cao trong những 
năm đầu của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa. 
Miền Tây thêm một lần nữa khẳng định thành 
công của Tô Hoài ở đề tài miền núi. 
Với tình cảm yêu mến thiết tha và gắn bó 
chân thành với đất nước và con người miền 
núi, với tài năng ngày thêm chín muồi, Tô 
Hoài đã tạo nên những trang viết vừa giàu 
chất lãng mạn vừa đậm chất hiện thực về một 
vùng đất giàu đẹp nhưng còn ít được khai phá 
và về những con người hiền lành, chất phác, 
chân thành, chung thuỷ. Tô Hoài đã đem đến 
cho người đọc những hiểu biết mới mẻ về 
miền núi. Ông truyền cho chúng ta niềm 
yêu thương, sự cảm thông, cảm phục và trân 
trọng trước vẻ đẹp của đất nước và con 
người vùng cao. 
Tô Hoài bắt đầu viết hồi ký từ tuổi 20. Từ 
Cỏ dại (1944) đến nay ông còn có thêm 
nhiều tập hồi ký đặc sắc khác như: Tự 
truyện (1978), Cát bụi chân ai (1992), 
Chiều chiều (1999)... 
 Cỏ dại là những trang ký ức buồn về một 
tuổi thơ tẻ nhạt và lam lũ trong dòng chảy trôi 
chậm chạp và tù đọng của xã hội Việt Nam 
những năm tiền cách mạng. Tự truyện viết 
tiếp những hồi ức về tuổi học trò nghịch 
ngợm nhưng đã sớm thấm thía nỗi buồn 
chung của thế hệ, của dân tộc. Tiếp theo là 
những trang viết về tuổi thanh niên lăn lóc 
kiếm sống, rồi những ngày thất nghiệp ê chề 
và sau đó là những tháng năm say sưa với 
công tác đoàn thể khi đã tìm thấy lý tưởng 
cho cuộc đời mình. 
Hai tác phẩm ra đời những năm 90 của thế kỷ 
XX tập trung vào những kỷ niệm gắn bó với 
bạn bè đồng nghiệp trên những hành trình của 
đường đời Tô Hoài (Tô Hoài công dân và Tô 
Hoài nhà văn). Đó là những giọt sống của một 
con người đã từng gắn bó tha thiết với cuộc 
đời, với thời đại... Ba người khác (2007) 
tiếng là tiểu thuyết nhưng "có thể coi là một 
Đào Thủy Nguyên Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 65(03): 67 - 72 
71 
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên  
mảng ký ức trong cuộc đời nhà văn Tô 
Hoài"(3). Qua cái nhìn của người trong cuộc, 
hiện thực đến tàn nhẫn về những sai lầm của 
Cải cách ruộng đất đã được phơi bày. "Chính 
những giày vò, trăn trở, khổ tâm từ những 
thảm trạng kinh hồn của Cải cách ruộng đất 
thuở nào vẫn âm ỉ, dền réo ngày một nặng 
hơn qua chặng đường dài - là dưỡng chất tạo 
nên tác phẩm này"(4). 
Hồi ký Tô Hoài hấp dẫn người đọc bởi sự 
chân thật của một ngòi bút có bản lĩnh. Nó thể 
hiện một khả năng ghi nhận cuộc sống vừa rõ 
nét vừa sâu sắc, thể hiện một cách nhìn cuộc 
đời vừa giản dị vừa thâm thuý...Viết hồi ký, 
Tô Hoài luôn tôn trọng sự thật khách quan. 
Không chỉ nói cái hay, cái tốt, ông không 
ngần ngại "lộn trái" tất cả để người đọc thấy 
rõ hơn cả cái xấu, cái dở, cái sa sút... đã từng 
có lúc xuýt đẩy ông và một số bạn bè xuống 
bùn đen ô trọc. Ông kể lại từng bước cuộc vật 
lộn để vượt lên chính mình, để ngày càng đến 
gần hơn cái "chất người" chân chính và chất 
nghệ sĩ chân chính của ông và của những 
người thuộc thế hệ ông. Cũng với cách nhìn 
đó, Tô Hoài giúp người đọc có được cái nhìn 
thật hơn, gần hơn và đầy đủ hơn về nhiều 
"cây đại thụ" của văn chương Việt Nam hiện 
đại như Nam Cao, Ngô Tất Tố, Nguyễn Tuân, 
Nguyên Hồng, Xuân Diệu...Với những cá tính 
rất riêng và những tài năng khác nhau, họ 
thực sự là những "nhân vật lớn" làm nên lịch 
sử văn học dân tộc trong một thời kỳ nhiều 
thử thách nhưng họ cũng thật nhỏ nhoi với 
những số phận riêng, với những buồn vui lận 
đận đời thường của "những mảnh đời" nhiều 
gian truân vất vả. 
Hồi ký của Tô Hoài chiêm nghiệm lại những 
hay - dở, được - mất của một thời đã qua 
trong những thăng trầm của dòng chảy lịch sử 
bằng một thứ văn đan xen nhiều giọng: khi 
khách quan lạnh lùng, khi nồng ấm tình 
nghĩa, khi xót xa trầm lắng, khi hài hước 
châm biếm... Nhưng, ôn hoà và trầm tĩnh là 
giọng điệu chủ của các tác phẩm. Giọng điệu 
ấy cùng với tài chọn lọc chi tiết để dựng cảnh, 
dựng không khí và tài thiết kế những cuộc đối 
thoại ngắn nhưng lại có khả năng mở ra rất 
rộng trường liên tưởng cho người đọc... đã 
khiến cho hồi ký của Tô Hoài đi được vào 
những mạch ngầm của đời sống. Người đọc 
có thể tìm hiểu và nắm bắt được không chỉ là 
tính cách, là sở trường sở đoản của những 
nhân vật tầm cỡ trong làng văn - những con 
người "thuộc về một thế hệ đặc biệt, đứng 
chân trên hai thời kỳ lịch sử"... mà còn hình 
dung được khá đầy đủ diện mạo, không khí 
(chính trị và xã hội) với những tiếng khóc 
tiếng cười, những suy nghĩ, những quan niệm, 
những ràng buộc, những cách hành xử đúng - 
sai "vừa ngây thơ vừa nghiệt ngã" của một 
thời quá khứ "hiu hắt và vất vả". 
Ở vào "cái tuổi triền núi bên này" - theo cách 
nói của Tô Hoài, từng là người chứng kiến, 
cũng là người trực tiếp tham dự vào những 
biến động chính trị quan trọng của lịch sử dân 
tộc suốt già nửa thế kỷ, hồi ký của Tô Hoài 
được viết ra như một lời nhắn gửi tha thiết, 
một lời tâm sự chân thành, hay là những 
chiêm nghiệm, những sám hối xót xa về biết 
bao vấn đề nhân sinh và thế sự... của một nhà 
Đào Thủy Nguyên Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 65(03): 67 - 72 
72 
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên  
văn vừa tâm huyết với nghề nghiệp vừa tha 
thiết gắn bó với cuộc đời và con người. 
Với hồi ức kỷ niệm, Tô Hoài muốn qua mình 
để hiểu người, hiểu đời, từ chiêm nghiệm bản 
thân mà luận bàn một cách kín đáo về các vấn 
đề nhân sinh, thế sự. Đọc hồi ký của Tô Hoài 
ta hiểu thêm về con người, về tài năng của 
nhà văn, cũng hiểu hơn về mình, về con 
người và cuộc sống quanh mình. Mảng truyện 
hồi ức kỷ niệm của Tô Hoài thực sự có giá trị 
văn chương và giá trị lịch sử. Nó sẽ là tài liệu 
quý hiếm cho những ai muốn tìm hiểu con 
người, cuộc đời và văn chương Việt Nam ở 
thế kỷ XX đầy biến động. 
Có thể ví Tô Hoài như "con dao pha" trong 
lĩnh vực văn xuôi. Ông có thể viết và viết hay 
ở tất cả các thể tài văn xuôi, nhưng thế mạnh 
của Tô Hoài là ở hồi ký và tự truyện (chất hồi 
ký và tự truyện dường như còn phảng phất 
trong tất cả mọi sáng tác của Tô Hoài). ở các 
sáng tác này xuất hiện một cái tôi - người kể 
chuyện - thông minh, hiểu mình và hiểu 
người, hiện diện ở nhiều vị trí khác nhau: lúc 
là người trong cuộc, lúc là một nhân chứng... 
Điểm nhìn linh hoạt này giúp người kể 
chuyện vừa có điều kiện nhìn ra bên ngoài 
vừa có khả năng nhìn vào chính mình, tạo 
được sự liên thông cần thiết, tránh được cái 
nhìn cực đoan một phía. Giọng điệu ôn hoà, 
trầm tĩnh của người kể chuyện hiểu biết và 
tôn trọng sự thật khách quan làm nên sức 
thuyết phục của văn xuôi Tô Hoài. 
Với 70 năm trên hành trình sáng tạo nghệ 
thuật, Tô Hoài đã có những đóng góp quan 
trọng cho nền văn học hiện đại nước nhà. 
Sáng tác của ông ở cả hai thời kỳ trước và sau 
Cách mạng đã phản ánh nhiều sự kiện lịch sử 
quan trọng của đất nước, đi sâu vào nhiều vấn 
đề của đời sống và tạo được những giá trị 
thẩm mĩ phong phú. Tác phẩm của Tô Hoài 
thể hiện sự gắn bó thiết tha với quê hương đất 
nước từ cảnh sắc thiên nhiên, phong tục sinh 
hoạt cho đến truyền thống văn hoá, ngôn ngữ 
dân tộc; thể hiện lòng yêu thương, tình cảm 
thuỷ chung ân nghĩa đối với những người lao 
động nghèo khổ mà thông minh, anh dũng ở 
khắp mọi miền của Tổ quốc. Có thể khẳng 
định rằng: Dòng sông văn chương Tô Hoài đã 
và sẽ còn đem phù sa bồi đắp cho tâm hồn các 
thế hệ bạn đọc hôm nay và mai sau. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1],Trần Hoàng Hoàng, Nhà văn Tô Hoài luôn 
luôn phải sống trong thực tế, Văn nghệ Trẻ số 
20(547) ra ngày 20-5-2007 
[2] Tô Hoài, Sổ tay viết văn , Nxb Tác phẩm mới 
1977 
[3], [4] Nxb Đà Nẵng, Lời giới thiệu tiểu thuyết 
Ba người khác của Tô Hoài. 
A LITERARY RIVER! 
Dao Thuy Nguyen
2
College of Education – Thai Nguyen University 
SUMMARY 
There is a literary river which has been continually flowing between the sorrow and joy banks of 
the daily life. It is the literary river of the writer To Hoai. After ninety years of his lifetime and 
seventy years of his literary career, To Hoai has given born to a considerable amount of works: 
more than 160 novels and books and thousands of newspaper articles. He is not only considered to 
be “the leading writer of Vietnam literature for children” but also “the great and oid tree” of 
Vietnam contemporary literature. With a sense of “focusing on concrete reality”, To Hoai has 
exerted himself and achieved success in many literary genres: stories for children, stories on rural 
areas and memoirs. The literary river named To Hoai has been continually enriching souls of 
contemporary and future readers. 
Key words: To Hoai, literature life, contribution, chidren’s story, adult story 
2 Tel: 0915 954 188; Email: thuynguyen_tn2007@yahoo.com.vn