Tiếng nói tâm linh trong thơ một số tác giả thuộc thế hệ đổi mới

 đã 
chết/Những con chưa chết thì chưa sinh ra (Gọi hạc); Anh không thể cất mình lên 
nổi/Hay chọn đây làm chỗ gửi thân (Tìm gặp). 
 Đặc biệt đáng chú ý là Inrasara, thi sỹ, nhà nghiên cứu, người mang văn hóa 
Chăm hòa nhập cùng xã hội hiện đại. Inrasara sinh ra và lớn lên tại miền đất với nhiều 
hình ảnh đền đài, tượng tháp. Inrasara viết về vùng đất Chăm trong niềm say mê, cảm 
xúc về tình yêu quê hương tha thiết. Inrasara đã giúp người đọc cảm nhận một nền văn 
P. T. Trịnh / Tiếng nói tâm linh trong thơ một số tác giả thuộc thê hệ Đổi mới 
 64 
hóa Chăm với nhiều hình ảnh đền đài, tượng tháp linh thiêng, một thánh địa qua Tháp 
nắng (1996), Sinh nhật cây xương rồng(1997), Hành hương em(1999), Lễ tẩy trần 
tháng tư (2002)... Innasara cho rằng: “Người không học thấy tháp là tháp, người có học 
thấy tháp vẫn là tháp, chỉ riêng thi sĩ thấy tháp là chim”. Nhà thơ viết: Đôi lúc/nửa 
đêm/tôi nghe tháp mọc ngang trời/Như giấc mộng như loá mắt/ tháp có mặt/như chớp xé 
như âm vang/Bóng của tháp như dòng sông ma/trườn qua đêm tối những triều đại/đánh 
thức ký ức các dân tộc/duyên nợ (hay cả không nợ nần gì) với tháp; với “Tháp hoang” 
thì;“nổi cộm giữa chiều trời ma quái/ung nhọt trên làn da mềm mại/thảm rừng già 
xanh”. 
Về lối viết, các nhà thơ thế hệ Đổi mới đã sử dụng ngôn ngữ, kết cấu, giọng điệu 
rất đa dạng, biến hóa. Trong thơ Dương Kiều Minh, ranh giới giữa quá khứ và hiện tại; 
giữa mơ và thực rất mong manh, là sự hòa trộn hiện thực và ký ức. Kết cấu đồng hiện, 
liên tưởng đa tuyến là kết cấu chủ đạo trong thơ Dương Kiều Minh. Ông thường sử dụng 
giấc mơ, huyễn tưởng, tưởng tượng để giãy bày tiếng nói nội tâm: Mơ mơ cánh đồng thơ 
ấu/không không không cả bóng người/không bước chân ngày ngây dại/cậu bé bây giờ về 
nơi?(Cánh đồng thơ ấu); Con nằm ngủ như nàng công chúa út/lang thang qua những 
lâu đài/cây lá um tùm/cơ man là gió/cơ man là nắng.../cánh rừng (Giấc mơ). Trí tưởng 
tượng và những giấc mơ cũng tràn ngập trong thơ Nguyễn Quang Thiều (Trong giấc ngủ 
muộn, Nhịp điệu châu thổ mới, Âm nhạc...). Những cánh đồng, dòng sông qua trí tưởng 
tượng trở nên mênh mông, rộng lớn gắn với nhiều ký ức của tuổi thơ. Nguyễn Bình 
Phương tưởng tượng Nhập chiều, Vọng từ giá sách, Người chèo đò lạnh... là âm vọng 
của tiếng động, của giọng nói. 
Thơ Mai Văn Phấn tạo nên một không gian chập chờn giữa thực và ảo, ở đó 
những hình ảnh, mảng màu được gọi về từ cõi tâm linh. Trong không gian giấc mơ huyền 
ảo ấy “anh” thấy mình nhảy nhót như con thú hoang: Trong giấc mơ có anh/Bên em 
không hề biết/Anh xoài mình khắp những tán cây/Con dốc ven hồ, Vạt hoa trinh nữ/Con 
thú hoang nhảy nhót trong mơ (Em đừng thức giấc). Có thể nói, không gian trong thơ 
Mai Văn Phấn là không gian mơ hồ, không bến, không bờ và không giới hạn. Nguyễn 
Lương Ngọc tạo nên một khoảng trống, mơ hồ hóa về nghĩa trong thơ, với các câu thơ 
rời rạc, có những âm thanh kéo dài, lặp lại: Trong mơ đau thắt ngực/Hình xưa lững thững 
về... Mơ, mơ/Chân đâu/Mình đâu/Buồn tiên cảm hát chân cầu lưu thủy (Tiên cảm); Yêu 
không thể giải thoát/A...a...a....A...a...a/Người là người, ta là ta/Ta là người, người là 
ta/A...a...a....A...a...a (Lời hát). 
Thơ Dương Kiều Minh dày đặc những từ đặc tả tính chất hư ảo “mơ”, “không”, 
“ai”: Mơ mơ cánh đồng thơ ấu/không không không cả bóng người (Cánh đồng thơ ấu); 
Ai gọi tên? Mơ vậy/Người đâu ngờ ngợ quen (Niềm nhớ). Nguyễn Quang Thiều thường 
sử dụng những thán từ: “Ơi”, “hỡi”; những biện pháp tu từ liên tưởng, so sánh, nghịch dị, 
nhân hóa: Sông Đáy ơi! Chiều nay tôi trở lại (Sông Đáy). Mai Văn Phấn thường sử dụng 
cấu trúc thơ tự do, thơ không có vần điệu. Hình thức thể hiện này cho thấy nhà thơ không 
muốn bị đóng khung trong một khuôn mẫu nào mà tự do tưởng tượng, bay bổng: Những 
bông lau/Phơ phất/Từ không định/Bay vào hư vô... (Tạ ơn bông lau). Liên tưởng, so 
sánh cũng là thế mạnh của Mai Văn Phấn, tạo nên sự độc đáo trong thơ ông: Lỡ vin vào 
bóng mây qua/Lỡ nghe đắm đuối tiếng ma gọi đò (Gom nhặt cuối mùa). Cách sử dụng 
từ ngữ gây ảo giác, mộng mị; lối diễn đạt gây ám ảnh, mơ hồ; cách dùng điệp từ đặc 
Trường Đại học Vinh Tạp chí khoa học, Tập 47, Số 4B (2018), tr. 60-66 
 65 
trưng trong thơ Nguyễn Bình Phương: Đom đóm lập lòe bay qua thành phố/Để lại nụ 
cười mơ hồ xanh (Áo đêm); Tường chói tiếng nói chói (Miêu tả những ngày nắng); Mơ 
theo mưa mưa dắt anh đi (Chớp mắt Huế)... Dù mỗi nhà thơ có cách kiến tạo câu, đoạn 
thơ khác nhau, rất biến hóa, nhưng tựu trung, những lối diễn tả đa dạng đó đều có tác 
dụng gợi lên một không gian hư ảo, lạnh lẽo đến lạ lùng, đến rợn ngợp. 
Đi sâu vào thế giới tâm linh, các nhà thơ có thể bộc bạch mọi ẩn ức, dằn vặt trong 
đời sống thực. Đọc thơ Dương Kiều Minh, chúng ta cảm nhận thơ ông tràn ngập nỗi 
buồn, luôn trằn trọc, dằn vặt, giằng xé cho thấy một đời sống nội tâm không thanh thản. 
Ông coi đời chỉ là cõi tạm, gửi ở đấy con người thực thể nhưng tâm hồn sống trong hoài 
niệm, bơ vơ cô độc và không khi nào không buồn. Nỗi buồn và cô độc khiến cái tôi đằm 
sâu trong triết lý. Phơi trải trên những trang thơ ấy là rất nhiều suy tư về phận người, cõi 
đời. Nhưng trong nỗi buồn đó, ta bắt gặp trong thơ ông luôn bền bỉ niềm tin hướng về cái 
đẹp và những giá trị tinh thần trường cửu. Với Nguyễn Quang Thiều, thơ được dựng nên 
trong một trí tưởng tượng mênh mông hoang dại, giữa những hình ảnh, sự vật như không 
tồn tại bất kỳ mối liên hệ nào nhưng vẫn có một sự liên kết nội tại đầy bí ẩn. Giữa cái 
thực và cái ảo, dữ dội và nên thơ, quen thuộc và kỳ dị, mơ hồ và thấu suốt... Tất cả phối 
trộn vào nhau tạo nên một cảm giác lạ lùng, mơ hồ như sự cất tiếng của giấc mơ đẹp và 
dữ dội đến ngạt thở. Cũng như Dương Kiều Minh, Nguyễn Quang Thiều luôn hướng về 
quê hương của mình với nỗi nhớ da diết và tình cảm thành kính của người con tha 
phương. Thơ Mai Văn Phấn gửi gắm khát vọng về sự tái sinh, vẹn nguyên, thanh khiết, 
trong sạch và con người trở về bản ngã chân thật. Có lẽ, đó cũng là niềm mong mỏi của 
ông về sự sống vẹn toàn, giá trị thiêng liêng của hơi thở, của cánh hoa, tiếng chim, nhựa 
sống, của đất đai, của nước, ánh sáng, bóng tối, cơn mưa, tia nắng. Nguyễn Lương Ngọc 
không phủ nhận việc hợp nhất giữa sự sống và cái chết, giữa đời sống trần tục và cõi tâm 
linh, giữa cái phù du và vĩnh cửu. Điều này lý giải tại sao thơ Nguyễn Lương Ngọc luôn 
có những motip đối lập giữa cái chết và sự tái sinh, sự ra đi và trở về như: “Run rẩy như 
vừa sinh lại...” (Cảm nhận); “Từ nước sinh ra/Mai có nước ta về” (Từ nước). Với 
Inrasara, ngủ yên hay còn phiêu bạt trong quá khứ tìm về cội nguồn Chăm, tìm về thánh 
địa để làm hồi sinh một nền văn minh từng bị lãng quên và lu mờ: Ôi! Linh hồn tháng 
Mười/mà giấc mơ được tạc từ bóng hoa dại/đã rụng lâu rồi ở đồi tuổi thơ/đêm nay chợt 
sáng lên run rẩy (Những linh hồn tháng mười). Thơ Nguyễn Bình Phương, Inrasara, 
Cũng thể hiện được chiều sâu của tâm thức khi đi vào thế giới tâm linh. 
III. KẾT LUẬN 
Như vậy, trong phần nội dung chính, chúng tôi đã tập trung giới thuyết về tiếng 
nói tâm linh trong thơ một số tác giả tiêu biểu của thế hệ Đổi mới, mô tả, phân tích 
những biểu hiện của tâm linh - như một đối tượng thẩm mỹ đặc thù - trong thơ những tác 
giả này, trên các phương diện chính như đề tài, cảm hứng, ngôn ngữ, hình ảnh, giọng 
điệu... Từ những phân tích và lý giải cụ thể, chúng tôi nhận thấy, những tác phẩm văn 
học viết về thế giới tâm linh chung, thơ tâm linh nói riêng, thường tạo được chiều sâu ám 
ảnh trong tâm thức người đọc. Những điều thiêng liêng, cao cả hiện lên qua những hình 
ảnh, biểu tượng, ý niệm thể hiện khát vọng vươn tới thế giới thanh sạch và tĩnh tâm. Để 
diễn tả tiếng nói tâm linh, ngôn ngữ thơ cũng trở nên mơ hồ, u tối, mờ nhòe, chủ yếu 
hướng đến việc gợi hơn là kể, tả, về một thế giới không thể mơ hồ và lạ lùng hơn, trong 
P. T. Trịnh / Tiếng nói tâm linh trong thơ một số tác giả thuộc thê hệ Đổi mới 
 66 
nội tâm con người. Chính vì thế, việc đọc thơ của các nhà thơ thế hệ Đổi mới trở nên khó 
khăn hơn. Nhưng, từ một góc nhìn khác, đó cũng là một yếu tố tạo nên sức hấp dẫn riêng 
của những cây bút này trong nền thơ ca Việt Nam đương đại. 
Tóm lại, khai thác, mô tả tiếng nói tâm linh như một đối tượng thẩm mỹ, các nhà 
thơ hướng tới cái đích có thể chiếm lĩnh sâu sắc, rộng rãi hơn đời sống tinh thần, nội tâm 
con người hiện đại và điều đó cũng góp phần tạo nên sự khác biệt khá rõ trên phương 
diện đề tài, chủ đề, lối viết của các nhà thơ thế hệ Đổi mới so với thế hệ cầm bút trước 
đó. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1] Nguyễn Việt Chiến, Thơ Việt Nam tìm tòi và cách tân 1975 - 2015, tái bản lần thứ 
nhất, NXB Hội Nhà văn, Công ty văn hóa Đất Việt, 2016. 
[2] Nguyễn Đăng Duy, Văn hóa tâm linh, NXB Văn hóa - Thông tin, HàNội, 2001. 
[3] Nguyễn Đăng Điệp, “Văn học và văn hóa tâm linh trong tiến trình lịch sử”, Văn học 
và văn hóa tâm linh, Kỷ yếu hội thảo, NXB Khoa học xã hội, 2018, tr. 13-25. 
[4] Trần Đình Sử, “Văn học và văn hóa tâm linh”, Văn học và văn hóa tâm linh, Kỷ yếu 
hội thảo, NXB Khoa học xã hội, 2018, tr. 41-50. 
SUMMARY 
THE VOICE OF SPIRIT IN POEMS 
 OF THE “INNOVATION” GENERATION WRITERS 
Some writers in the “Innovation” generation used the voice of spirit as an artistic 
object, a creative medium to access the mystery of the human mind - a sacred, 
mysterious and ambiguous world opposed to the reality human beings‟ experience. The 
writers, namely Nguyễn Quang Thiều, Nguyễn Bình Phương, Mai Văn Phấn, Nguyễn 
Lương Ngọc, Dương Kiều Minh, Inrasara, etc. are supposed to employ their exploration 
and narration of the voice of spirit to acquire deeper understandings of the modern man‟s 
spititual life, ideology and internal life as a whole. When it comes to the voice of spirit as 
a poetic object, it is these same „Innovation‟ generation writers‟ inspiration that made 
critical contributions to poetry stylistics in terms of word combination, linguistic styles, 
images and tones, etc.