Kinh nghiệm của kiểm toán nhà nước Canada trong kiểm toán hoat động lĩnh vực môi trường

n 
quốc tế phối hợp về biến đổi Khí hậu tiến hành bởi 
14 cơ quan kiểm toán quốc gia và dựa trên 33 cuộc 
kiểm toán độc lập. WGEA cũng có một cơ sở dữ 
liệu lớn về các cuộc kiểm toán do các cơ quan kiểm 
toán quốc gia tiến hành trên khắp thế giới. Từ năm 
1993 đến năm 2011, các cơ quan kiểm toán quốc 
gia trên 100 nước tiến hành hơn 3.200 kiểm toán 
tài chính, tuân thủ và kiểm toán hoạt động liên 
quan đến môi trường.
2. Giai đoạn thực hiện kiểm toán 
Dữ liệu: Dự đoán và đánh giá liên tục nhu cầu 
dữ liệu
Việc xác định số lượng được xem là yếu tố then 
chốt trong báo cáo kiểm toán trong việc nâng cao 
tầm ảnh hưởng của nó. Điều đó nói rằng, việc xác 
định số lượng bắt đầu từ giai đoạn lập kế hoạch 
kiểm toán cho tới mang số liệu trong báo cáo kiểm 
toán. Trong giai đoạn lập kế hoạch, các loại, nguồn 
và các giới hạn của bằng chứng và dữ liệu được xác 
định. Ở giai đoạn này, kiểm toán viên nên cố gắng 
xác định các loại dữ liệu định tính và định lượng 
mà họ có thể thực hiện để đưa ra các bằng chứng 
kiểm toán. Trong giai đoạn kiểm tra, kiểm toán 
viên cần liên tục đánh giá liệu các loại dữ liệu và 
bằng chứng dự kiến là có sẵn và có mối liên quan 
với nhau hay không. Nếu không có dữ liệu đó thì 
có thể cần điều chỉnh kế hoạch kiểm toán. 
Quan sát: Xác định nguyên nhân gốc rễ
Kiểm toán hoạt động, giống như tất cả các kiểm 
toán, so sánh một tình huống tồn tại với cách nó 
cần, dựa trên các tiêu chí phù hợp. Điều này thường 
dẫn đến việc xác định khoảng trống giữa hai, gọi là 
kiểm toán “phát hiện” hoặc “quan sát”. Các ví dụ 
về các phát hiện kiểm toán chung bao gồm, nhưng 
không giới hạn ở:
- Thiếu sự tuân thủ các quy tắc hoặc chính sách;
- Kết quả không đạt được như dự định;
- Rủi ro không được đánh giá và quản lý;
- Các chiến lược không được phát triển hoặc 
theo dõi;
- Sự phối hợp kém hay vai trò không rõ ràng 
trong các hoạt động và hành động của những 
người chủ chốt;
- Thiếu số liệu hoặc thông tin để đo lường kết 
quả của chương trình hoặc để hỗ trợ các quyết định; 
- Sự không có hay yếu kém trong kiểm soát.
Câu hỏi nóng là: Tại sao có sự thiếu sót xảy ra? 
Tại sao các thực thể không tuân thủ? Tại sao những 
rủi ro không được quản lý? Tại sao các kết quả dự 
định không được nhận ra? Tại sao cơ quan giám sát 
không hành động? Nguyên nhân là gì?
Phân tích những nguyên nhân gốc rễ có thể 
giúp trả lời những câu hỏi “Tại sao?” Chỉ những 
thông tin đó mới có giá trị để tăng cường tác động 
của các báo cáo kiểm toán.
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 61Số 122 - tháng 12/2017
Hơn nữa, việc phân tích nguyên nhân gốc rễ có 
thể cung cấp cái nhìn sâu sắc hỗ trợ trong việc hình 
thành một kiến nghị kiểm toán hiệu quả. Theo 
nghĩa này, các kiến nghị “hiệu quả” là những kiến 
nghị đưa ra các giải pháp ngăn ngừa sự cố lặp lại, 
thay vì chỉ đơn giản nói với quản lý để “khắc phục 
sự cố”.
3. Báo cáo kiểm toán
Trước khi kết thúc giai đoạn thực hiện kiểm 
toán, kiểm toán viên thường thu thập bằng chứng 
từ nhiều nguồn khác nhau, tất cả đều phải được 
xem xét, phân tích và giữ lại hoặc bị loại bỏ. Các 
bằng chứng này là kết quả của cuộc kiểm toán. Tuy 
nhiên, vấn đề đặt ra là làm cách nào để xác định và 
trình bày các thông tin trong đó. Vì kiểm toán viên 
thường chỉ có một cơ hội để truyền đạt những phát 
hiện kiểm toán, họ phải làm điều đó một cách rõ 
ràng và thuyết phục.
Mặc dù mỗi cơ quan kiểm toán có mẫu và hình 
thức báo cáo kiểm toán khác nhau, nhưng các kiểm 
toán viên phải tuân thủ một số quy tắc cơ bản khi 
trình bày các phát hiện kiểm toán. Ví dụ, kiểm toán 
viên nên ghi nhớ rằng các báo cáo hiệu quả nhất trả 
lời các câu hỏi sau:
- “Cái gì?” - Xác định các vấn đề đã được phát 
hiện bởi kiểm toán.
- “Vì cái gì?” - Giải thích tại sao người đọc nên 
quan tâm đến các phát hiện kiểm toán.
- “Tại sao vậy?” - Xác định nguyên nhân gốc rễ 
của các vấn đề hoặc quan sát.
- “Tiếp theo là gì?” - Làm rõ các khuyến nghị 
hoặc giải pháp đề xuất. 
Ngoài ra, từ những bằng chứng thu thập được, 
kiểm toán viên nên đánh giá đúng mức độ và phản 
ánh mối liên hệ giữa các phát hiện tích cực và tiêu 
cực. Điều này giúp nâng cao độ tin cậy của cuộc 
kiểm toán.
Một vai trò quan trọng khác: Sử dụng báo cáo 
kiểm toán cho công tác tuyên truyền giáo dục
Các câu hỏi về môi trường thường phức tạp 
và có thể cần phải giải thích các khái niệm quan 
trọng trong phần giới thiệu báo cáo nhằm giúp 
độc giả hiểu rõ các phát hiện của kiểm toán và ý 
nghĩa của chúng. Vì lý do này, các kiểm toán viên 
về môi trường nên sử dụng phần cuối của báo cáo 
để giải thích cho độc giả về các vấn đề môi trường 
có liên quan, cung cấp cho họ các bối cảnh cơ bản 
và thông tin cơ bản. Đó là một ý tưởng đặt trong 
báo cáo để tạo ra các liên kết tới bất kỳ khía cạnh 
kinh tế và xã hội liên quan.
Người viết báo cáo nên sử dụng ngôn ngữ giản 
dị, không quá kỹ thuật. Báo cáo kiểm toán môi 
trường thành công trong việc thực hiện các chủ đề 
phức tạp có thể tiếp cận được và cung cấp cho người 
đọc những thông tin mới sẽ có sự tác động và giá 
trị cao hơn. Tương tự, các báo cáo giúp người đọc 
nhận diện chủ đề và quan tâm đến những phát hiện 
của kiểm toán sẽ có nhiều ảnh hưởng hơn. Điều này 
có thể đạt được bằng cách sử dụng các nghiên cứu 
điển hình cụ thể trong báo cáo. Ví dụ, các trường 
hợp nghiên cứu về chất lượng môi trường ở các khu 
đô thị có thể rất hiệu quả, đặc biệt là nếu họ cung cấp 
thông tin về các tác động tiềm ẩn tới sức khoẻ. 
Kiến nghị kiểm toán: Phấn đấu để có một hiệu 
ứng Domino
Cuối cùng, tác động của một cuộc kiểm toán 
môi trường sẽ phụ thuộc vào chất lượng của các 
kiến nghị và việc thực hiện nó. Việc đưa ra những 
gợi ý hiển nhiên hay hời hợt là dễ dàng, nhưng đưa 
ra các khuyến nghị có một tác động lâu dài là khó 
khăn hơn và đòi hỏi nhiều kiến thức và xét đoán 
chuyên môn.
KINH NGHIEÄM NÖÔÙC NGOAØI
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN62 Số 122 - tháng 12/2017
Thông thường, các kiến nghị được đưa ra vào 
cuối cuộc kiểm toán. Tuy vậy, để đưa ra các kiến 
nghị có ý nghĩa, quá trình tư duy cần bắt đầu từ 
giai đoạn thực hiện kiểm toán. Đôi khi các kiến 
nghị về hoạt động, chẳng hạn như chuẩn bị kế 
hoạch hành động, được yêu cầu như là một bước 
đầu tiên trong việc đưa ra các kiến nghị. Tuy 
nhiên, kiểm toán viên trong lĩnh vực môi trường 
sẽ có nhiều khả năng gia tăng giá trị nếu họ đưa 
ra các kiến nghị:
- Mang tính chiến lược, chứ không phản quá 
trình hoạt động, phản ánh được bản chất vấn đề;
- Giải quyết nguyên nhân gốc rễ của các vấn đề 
chứ không phải các “triệu chứng”; 
- Tập trung vào kết quả và thành tựu mong đợi, 
chứ không phải phương tiện để đạt được điều đó. 
Kiểm toán viên có thể đưa ra các kiến nghị chiến 
lược bằng cách tập trung vào “các điểm mấu chốt” 
trong các quy trình ra quyết định có liên quan.
Họ cũng có thể nhằm mục đích tạo ra một hiệu 
ứng “domino”. Hiệu ứng domino đề cập đến các 
tình huống trong đó việc thay đổi một yếu tố của 
một hệ thống sẽ kích hoạt các thay đổi của các yếu 
tố khác trong cùng một hệ thống; hiệu ứng này 
càng lớn khi các yếu tố của hệ thống được liên kết 
chặt chẽ với nhau. Ví dụ, việc ban hành thuế carbon 
sẽ tạo ra hiệu ứng domino trong xã hội và trong 
nền kinh tế khi vấn đề này dẫn đến việc tiêu thụ các 
sản phẩm có carbon giảm mạnh, giảm phát thải khí 
nhà kính, gia tăng sử dụng phương tiện giao thông 
công cộng, chất lượng không khí tốt hơn, cải thiện 
sức khoẻ cho người dân và giảm chi phí chăm sóc 
sức khoẻ. Để tối đa hóa hiệu ứng domino, các đề 
xuất phải được hướng đến một điểm quan trọng 
trong quá trình ra quyết định - một điểm kích hoạt 
sẽ tạo ra nhiều tác động lên nhiều yếu tố của quá 
trình hoặc hệ thống.
Các kiến nghị có tính chất hời hợt (ví dụ: “đơn vị 
không có chiến lược, vì vậy chúng tôi đề nghị đơn 
vị nên phát triển chiến lược”) hoặc không cần thiết 
(ví dụ: “đơn vị cần tiếp tục làm...”) sẽ không thể dẫn 
đến các thay đổi đáng kể. Trong một số trường hợp, 
chúng có thể được yêu cầu như là bước đầu tiên 
nhưng để đạt được hiệu quả thì các đề xuất nên giải 
quyết nguyên nhân gốc rễ của các vấn đề đã được 
xác định chứ không phải triệu chứng của chúng.
Các đề xuất tập trung vào kết quả mong đợi hay 
đầu ra cũng sẽ hiệu quả hơn. Không có quy định 
cụ thể làm thế nào để đạt được các kết quả này, các 
kiểm toán viên cho phép các đơn vị chủ động và 
linh hoạt thể hiện sự sáng tạo trong giải quyết vấn 
đề của họ trong giới hạn của các ràng buộc về hoạt 
động của họ.
Cuối cùng, khi đưa ra kiến nghị, kiểm toán viên 
nên cố gắng để đổi mới và vượt qua các giới hạn.
(Một cách để đạt được điều này là phân tích và 
so sánh việc thực hiện các kiến nghị ở các đơn vị 
khác). Tương tự như vậy, các kiểm toán viên cần 
luôn duy trì tính thực tế và xem xét quan điểm của 
đơn vị được kiểm toán đối với các đề xuất và khả 
năng của họ để giải quyết các vấn đề đó. 
kết luận
Các Chính phủ được giao nhiệm vụ quản lý và 
giải quyết các vấn đề môi trường quan trọng, từ 
sự sụp đổ của nghề cá tới nước uống bị ô nhiễm, 
từ những tác động của biến đổi khí hậu đến khói 
bụi đô thị và từ tầng nước ngầm bị đe doạ tới xâm 
lấn loài. Các cơ quan kiểm toán có nhiệm vụ đánh 
giá việc thực hiện và hiệu quả của việc quản lý các 
vấn đề này. Việc thực hiện kiểm toán môi trường sẽ 
giúp cho sự thay đổi ở lĩnh vực này. Để làm được 
điều này đòi hỏi sự cân nhắc cẩn thận trong lựa 
chọn chủ đề, lập kế hoạch, thực hiện, báo cáo, và 
truyền thông.
Bằng cách tập trung vào các yếu tố này, có thể 
tăng tác động của cuộc kiểm toán môi trường và 
kết quả là nâng cao chất lượng môi trường thông 
qua việc các chương trình được quản lý tốt hơn 
và có hiệu quả hơn. Điều này cho thấy kiểm toán 
viên đóng một vai trò quan trọng đằng sau câu nói 
“Chúng tôi không kế thừa trái đất từ cha mẹ chúng 
tôi, chúng tôi mượn nó từ con cái của chúng tôi”.
Lược dịch (Theo “How to increase the impact 
of environmental performance audits”, CCAF)