Hình tượng Lửa trong văn học nghệ thuật

ước lửa. ự sinh 
động và h i nóng của lửa đ kích thích 
người ta tư duy. ó ph i chăng vì th mà 
x hàn đới và n đới, khoa học và tri t học 
phát triển mạnh h n x nhiệt đới Tuy 
nhiên kh ng ph i ai ngồi ng m lửa cũng 
làm nên chuyện. Nhà văn Giono nói chỉ có 
nh ng người có tri th c ngồi ng m lửa 
 mới có thể phá v cánh cửa của b p lò và 
th m nhập vào bí mật của lửa . Nhà th 
Toulet ca ngợi sự k diệu của lửa ư 
l t o than a a ng á t , 
t a như ng n lửa t há nh 
 t t ng hát u . Nhiều người ta yêu 
lửa đ n m c, tư ng tượng r ng mình s 
được may m n khoác chi c áo choàng của 
lửa ao t o t ong nh ng 
 ng nha thạ h n ng ng, h gh h t 
l t t ong ánh ta lửa a ngư 
g ng như t t nh nh n gh h t l ngư 
 u t áo hoá u 
 á h t s h ng l á h t t ong ng 
thanh h t u hu ện a ngư 
 ng - Geroge and . ái ch t trong lửa 
được coi là thiêng liêng như được n m 
trong cánh tay u y m bốc lửa cửa người 
tình. B i vậy, nó có s c hấp d n mạnh m . 
 Ti ng gọi của giàn ho thiêu v n c là 
một chủ đề thi ca căn b n ... T ictor 
 ugo đ n enry de Regnier, giàn h a thiêu 
của thần ercule, giống như một biểu 
PHẠM NGỌC HIỀN 
29 
tượng tự nhiên, ti p tục nói với ch ng ta số 
phận của chính con người [ , tr.116]. 
 ch u u, có rất nhiều nhà th dành 
nhiều trang để tri t l về sự k diệu của lửa 
như: Jean Paul, Hoffmann, Paul Valery, 
ONeddy, Edgar Poe, Emila Zola, 
Appolinnaire... Lửa trong th Novalis thể 
hiện rất đa dạng cái vuốt ve cọ xát trên 
th n hình nóng b ng, nụ h n nồng cháy, 
đ i m t long lanh ngọn lửa dục tình... Lửa 
còn tiềm ẩn trong đất đá và kim loại, nh ng 
bông hoa lửa, lửa trên bầu trời. ng nói 
 Ánh sáng là thiên tài của hiện tượng có 
tính lửa . N valis ch u sự th c đẩy mạnh 
m t lửa. B i vậy trong tác phẩm h n 
t m học về lửa , Bachelard đ lấy tên ng 
để gọi cho một loại m c c m có liên quan 
đ n lửa, là o al s”, bên cạnh 
các m c c m khác như 
Prometheus”, “ Empedoclo . Lửa 
cũng kh i nguồn c m h ng mạnh m cho 
L. Aragon vi t bài th n a t ư gư ng 
soi". Nhìn người tình ch i mái tóc vàng rực 
lửa, ng ng nàng đang kiên trì dập t t 
ngọn lửa th chi n . Lửa đ gợi cho ng 
bao suy nghĩ lớn lao về một thời bi k ch 
của l ch sử “ h lượ h n h a ánh lửa 
 ng ng lo sáng t ong t ao t 
nh h ng n u t n ngư u 
 ngh a s u a a á lửa . 
 c d đ tuyên bố t b chủ nghĩa đađa 
và siêu thực để đ n với chủ nghĩa hiện thực 
 N, nhưng tác phẩm của ng v n lốm 
đốm ngọn lửa siêu thực, bí hiểm. Để nhận 
thấy hình nh của lửa trong nghệ thuật, cần 
ph i có ki n th c để gi i m các k hiệu. 
B i vậy, Bachelard nói Trí tư ng tượng 
hoạt động trên đỉnh cao của trí tuệ, giống 
như một ngọn lửa ... Trong v ng ẩn dụ 
của ẩn dụ, người ta s hiểu được nền s n 
xuất thi ca kh ng lồ của nh ng hình nh 
ngọn lửa [1, tr.259]. 
3. Hình tượng lửa trong văn học 
nghệ thuật Việt Nam 
Người iệt Nam rất t n thờ lửa, b i 
lửa đem lại no ấm cho con người, và đ c 
biệt, lửa là v thần bi t h t mọi chuyện. ì 
vậy mà c m i d p t t đ n, hình tượng vua 
lửa ng Táo tr thành nguồn c m h ng 
v tận cho các tác phẩm th văn, k ch, 
họa... Lửa xuất hiện trong các hoa văn 
trang trí, nhất là nh ng n i thờ c ng trang 
nghiêm. Nguy n u cũng như nhiều người 
khác, tin r ng trong lòng người có lửa, nên 
trong T u ện u, ng vi t t t 
lửa l ng n h n o h n h ng l 
chi . au này, cụm t t lửa l ng được 
Nguy n ng oan lấy đ t tên cho một 
tiểu thuy t của mình. uy ận đ đ t tên 
cho tập th đầu tay của mình là ửa 
thiêng . Đó là ngọn lửa thiêng liêng đ 
kh i nguồn c m h ng cho th ng. Người 
ta thường nói đ n cụm t văn hóa rượu , 
nó cũng tư ng đư ng với văn hóa lửa . 
B i trong rượu có lửa, rượu mạnh có thể 
đốt cháy, Rượu là a h a công của sự 
say mê enry urger . ác thi nh n 
thường d ng s c nóng của rượu để kh i 
dòng c m h ng cho th . T n Đà vi t 
 t s nh a ượu th h ng th h ng 
 ượu s ng như th a . m h ng th còn 
được kh i nguồn t th n hình bốc lửa của 
người đ p. B i th mà có một thi nh n vi t 
trong bài o : lửa th t ong 
 ao t nh ng th nh t o t 
không . 
 ống rượu - ng m hoa - làm th là bộ 
ba đồng hành trong c ng nghệ s n xuất 
th . Tuy nhiên, có thể thay th rượu và hoa 
đ p b ng nh ng nguyên liệu khác, đó là 
nhiệt năng t a ra t tình yêu thư ng con 
người nồng cháy và chí cách mạng sục 
s i. Nền nghệ thuật v s n mang tính chất 
của lửa rất r rệt. ác họa sĩ thường d ng 
HÌNH TƯỢNG LỬA TRONG VĂN HỌC NGH THUẬT 
30 
gam màu nóng trong các tranh c động. 
Nghệ thuật trang trí của họ cũng có nhiều 
màu đ như qu ng trường đ , ph ng màn 
đ , sao đ , cờ đ , khăn quàng đ , cận vệ 
đ , ch thập đ ... Trong các v k ch cách 
mạng, thường có ngọn đuốc đ rực. Rất 
nhiều bài hát thể hiện chí sục s i trong 
trái tim người: lửa l n , nh 
Thiên h lửa, o n l n ... Nh ng 
nhạc phẩm đó được vi t ra t ngọn lửa 
trong tim các nhạc sĩ, được cộng hư ng b i 
ngọn lửa của các ca sĩ rồi l y lan tới quần 
ch ng và th i b ng lên trận o lửa . 
Trong lĩnh vực th , ồ hí inh có nhiều 
bài nói đ n nh ng hình tượng mang tính 
lửa như Phư ng ng u t ng hu n 
sang h ng (... gư th h ng ng 
th n ng”, “ u tư ng s ng 
 ư ng nh h ng t ư t 
 ng so ”, “ ng s u n ua n ng 
th t , t ưa l n ng hửng l n th ”, 
“Xa h t l than h ng”, “ g ng 
 u, t t ”, “ hu n , t 
 ạng ng ao la nhu t u h ng 
 tư ”. Năng lượng s n sinh ra th của 
 ồ hí Minh là chí cách mạng sục s i 
 chất th p . Đó cũng là phẩm chất của lửa. 
Tố u cũng kêu gọi th ca cách 
mạng ph i mang tính lửa: gá sáng 
 h ang ánh lửa”, “ n n ng t 
nh ng ng th lửa há ”. Lửa trong th 
 ng thể hiện rất đa dạng qua ánh n ng chói 
chang của m t trời nhiệt đới n ng lửa, 
n ng há , n ng hát, n ng át, n ng , 
n ng hang hang, n ng h , n ng t n, 
n ng , n ng h ng, n ng ng, n ng so , 
n ng , n ng hanh... ng có nh ng c u 
th n i ti ng nói đ n lửa trong lòng người 
 t ong t ng n ng hạ t t 
 h n l h ua t ”, “ h ng h , 
nhưng sao n ng ng hư lửa há 
trong l ng ta g l ng ”, “ t nh n 
ha h lửa ng”... Đ c biệt là bài 
 Ê-mi-ly, con : “ n h t l ng ta sáng 
nh t a t th n ta ho ng n lửa h 
lòa thật”. Bài th nói về chuyện anh 
 o-ri-x n tự thiêu để ph n đối sự tham 
chi n của iệt Nam. h ng ph i 
ng u nhiên mà người ta thường chọn cái 
ch t trong lửa để kh ng đ nh l ph i. Nàng 
 ita trong sử thi Ramayanna n Độ cũng 
chọn cái ch t trên lửa để kh ng đ nh sự 
chung thủy của mình. B i lửa là thiêng 
liêng, trong sạch và có kh năng th i b ng 
tình yêu thư ng và sự ủng hộ của đ ng đ o 
mọi người. 
Lửa còn là ngọn nguồn c m h ng cho 
v số nh ng nghệ sĩ khác trong văn học 
cách mạng án há ngh t t 
 i ng ta át ngát ánh nh nh 
 ư ệt a t áu lửa n ng 
 ậ sáng lòa” Nguy n Đình Thi , “ ng 
h ng hư áu n th nh hoa” 
 Thanh i ,“ u t g h t t ong 
 nh ng n lửa h ng ao g t t Thanh 
T ng . Th Lê Th y có nhiều hình 
tượng lửa, đ c biệt là bài ửa và trường 
ca ửa a hong áo ... T nh , B ng 
 iệt đ được sư i ấm b ng ngọn lửa trong 
tim người th n. au này đi xa, b p lửa ấy 
v n lu n bập b ng trong t m th c tác gi 
 t ng n lửa l ng lu n s n t 
ng n lửa h a n t n a ng h 
 ậ nh ng t t nh tu nh ệu 
 th ng l ng - lửa! . ột nhà h n 
t m học nói r ng: Thà r ng b mất một 
bài học tri t học còn h n là kh ng nhóm 
được b p lửa bu i sáng ... Lửa m ỉ trong 
t m hồn l u h n dưới lớp tro than . Trong 
bài th ửa n , hạm Ti n uật có nói 
đ n ngọn lửa truyền thống bất khuất có s n 
trong tim d n tộc bốn nghìn năm, đó là 
 lửa tim “ , ng n lửa n u 
ta t ong u n ư 
PHẠM NGỌC HIỀN 
31 
 u n ư lửa t ta ”. hính u 
cũng cho r ng, ngọn lửa l tư ng đ có s n 
trong lòng người. Nó lu n soi sáng con 
đường cách mạng và hun đ c nhiệt huy t 
các chi n sĩ h ng ng n n h ng ao 
g nh t hư t h n h ng ao g 
t t o ho ta ánh g t ư ng 
 n ta th n vui th o n ta th 
nh ng l u g n s ng 
 n ta ( g n n ng gá ). 
 ó l bài th hay nhất vi t về lửa là 
 u h a l u của Nguy n . 
Toàn bài có c u thì có tới c u được 
th p lửa chi m và có lần nh c 
đ n các biểu hiện của lửa. Đó có thể là tính 
lửa trong thiên nhiên: n ng, nh nh, 
trưa, lửa, hoa , áo ... Tất nhiên, 
c nh chia ly h m đó có rất nhiều màu, 
nhưng lăng kính của tác gi chỉ lọc lại màu 
đ , cho nên, “ l u h a l h ng 
s . Ngọn lửa còn thể hiện qua tình 
yêu nồng cháy của họ: t nh u 
 há , làn m i và giọt nước m t nóng 
b ng. à một dạng lửa th ba n a là chí 
sục s i của người ra đi. Người chi n sĩ nhìn 
thấy r một tư ng lai huy hoàng phía 
trước n ng ng l n ”, “ h t n 
 nh nh”, “ ạng ng ng l n 
n t t”, “ gh a l u th o 
 hư h ng h u h a l ”. Để có 
được bài th rực lửa ấy, Nguy n được 
th c đẩy t nhiều nguồn dòng máu nóng 
sục s i của người chi n sĩ tr tu i. ộng 
hư ng với hoàn c nh ti n đưa là một bu i 
trưa n ng lửa chói chang và đầy hoa đ . 
Trong hoàn c nh ngọn lửa chi n tranh đ 
b ng lên c nước. Đ c biệt là tình yêu cháy 
b ng đ làm cho người ra đi lu n m ước 
đ n ngày sum hợp bên b p lửa bập b ng 
với nh ng th c ngon nóng h i t tay người 
yêu. Để ước m đó mau thành hiện thực, 
anh ph i chi n đấu dũng c m, tr t lửa lên 
đầu đ ch. Nh ng động lực đó đ th c đẩy 
mọi hoạt đ ng của con người và cũng t đó 
hình thành nên một nền văn hóa mang tính 
chất của lửa. 
Tóm lại, con người đang đ ng trên 
một qu cầu lửa đ nguội nhưng trong t m 
tính của họ bao giờ cũng có một ngọn lửa 
thầm kín bên trong, đó là siêu lửa . Nhà 
văn tạo ra tác phẩm do sự th c đẩy của một 
 siêu lửa trong con tim và khối óc của 
mình. T đó, ngọn lửa nghệ thuật b n sang 
bạn đọc làm khêu dậy ngọn lửa đam mê 
thư ng th c. Tác phẩm nghệ thuật là một 
sinh thể sống động mang tính lửa vì được 
tạo ra t lửa và được nu i dư ng trong m i 
trường lửa. B i vậy, nhà th Rabelais phát 
biểu Lửa là v đại sư của nghệ thuật . 
T L TH H 
1. S. Freud (2000), Ph n t h ăn hóa 
nghệ thuật, Nxb ăn hóa thông tin, H. 
2. hư ng Lựu , luận h nh ăn h 
 hư ng th , Nxb ăn học, . 
3. Nhiều tác gi 98 , h ệt a - 
1985, Nxb Giáo dục, H. 
4. Nhiều tác gi 99 , ăn h hư ng , 
Nxb Giáo dục, . 
Ngày nhận bài / / Biên tập xong / / uyệt đăng 20/02/2017