Bài giảng Phòng chống sốt rét

PHÒNG CHỐNG SỐT RÉT 
MỤC TIÊU 
Nêu được tầm quan trọng của công tác PCSR. 
Phân tích được các nguyên tắc PCSR. 
Nêu được mục tiêu của chương trình PCSR ở VN va ̀ phân tích nội dung PCSR trong CSSK ban đầu . 
Trình bày được các biện pháp chu ̉ yếu trong chương trình PCSR ở VN. 
1.TÁC HẠI DO SỐT RÉT GÂY NÊN 
1.1. Tác hại đối với sức khỏe . 
1.2. Tác hại đối với kinh tê ́. 
1.3. Tác hại đối với quốc phòng . 
1.4. Tác hại đối với văn hóa – xa ̃ hội . 
1.5. Tác hại đối với sư ̣ phát triển của các dân tộc thiểu sô ́. 
KHÁI QUÁT CHUNG TÁC HẠI  DO SR GÂY NÊN Ở VN 
VN có khoảng gần 40 triệu người sống trong vùng SR lưu hành , trong đó 15 triệu người sống trong vùng SR lưu hành nặng . 
Tỷ lệ người mang KST lạnh cao ( 35,7-67,7%) 
Dịch sốt rét phát triển nhanh , với tính chất bùng nổ trong thời gian ngắn . 
Hiện nay vụ dịch SR đã giảm nhưng nguy cơ phát dịch cao do đặc điểm thời tiết , khí hậu ở VN. 
Từ năm 1991 – 2000: có 10184 người chết do SR với 309 vụ dịch SR ( Lê Xuân Hùng và cs , 2005 ) 
2.CƠ SỞ KHOA HỌC ĐỂ XÂY DỰNG KẾ HOẠCH PCSR 
2.1. Dựa trên đặc điểm dịch tê ̃ học : 
- Đặc điểm vê ̀ loài Plasmodium. 
 Đặc điểm vê ̀ vector. 
 Đặc điểm vê ̀ thời tiết , khi ́ hậu . 
 Các chỉ sô ́ chu ̉ yếu vê ̀ dịch tê ̃ học SR: 
	+ Chỉ số KSTSR 
	+ Chỉ số cơ cấu KSTSR 
	+ Chỉ số lách to 
	+ Chỉ số mật độ muỗi .. 
2.2. CÁC GIẢI PHÁP CÓ HIỆU QUẢ	 ĐỂ DIỆT KSTSR 
 	 Điều trị SR là biện pháp diệt KSTSR, nhằm mục đích sau : 
Phục hồi sức khỏe cho người bệnh . Hạn chê ́ biến chứng . 
Giảm bớt nguồn bệnh cho cộng đồng . 
Hạn chê ́ lan truyền bệnh va ̀ KSTSR kháng thuốc . 
CÁC GIẢI PHÁP CÓ HIỆU QUẢ	ĐỂ DIỆT KSTSR 
Việc điều trị phải có các mục tiêu sau : 
Điều trị cắt cơn va ̀ điều trị tiệt căn chống tái phát . 
Điều trị chống lây lan được chỉ định bắt buộc trong 1 sô ́ trường hợp : 
	+ Khi gặp 1 ca bệnh tại vùng không có SR lưu hành nhưng có muỗi truyền SR 
	+ Ở vùng hoặc tập thể đang có dịch SR 
Điều trị chống kháng . 
Điều trị dư ̣ phòng : chỉ áp dụng cho đối tượng chưa có MD với SR mà mới vào vùng SR. 
2.3.CÁC GIẢI PHÁP DIỆT VECTOR  	 PHÒNG CHỐNG ĐỐT 
Cải tạo môi trường : 
- 	 Loại trư ̀ ổ bo ̣ gậy , loại trư ̀ làm giảm chô ̃ đe ̉ của muỗi . 
Thay đổi nơi sinh sản của muỗi do con người tạo ra . 
Nha ̀ cao ráo , thông thoáng , xa rừng , suối .. 
Làm cửa lưới chống muỗi vào nha ̀. 
Phòng chống đốt . 
Sư ̉ dụng quần áo bảo vê ̣ chống muỗi đốt . 
Xua muỗi 
Diệt bo ̣ gậy : biê ̣ pháp sinh học , hóa học .. 
Diệt muỗi trưởng thành : biện pháp cơ học , hóa học 
2.4. CƠ SỞ KHOA HỌC ĐỂ  XÂY DỰNG KẾ HOẠCH PCSR 
Điều kiện kinh tê ́ xa ̃ hội : phải có sư ̣ tham gia của các cơ quan , đoàn thê ̉, cộng đồng . 
Tính kha ̉ thi : 
Điều kiện khoa học ky ̃ thuật hiện có. 
Giải pháp ky ̃ thuật có thê ̉ áp dụng . 
Nguồn tài chính cho phép . 
Nguồn nhân lực tham gia 
Hê ̣ thống màng lưới y tê ́. 
Sư ̣ tham gia của cộng đồng . 
Sư ̣ hợp tác quốc tê ́. 
3.NGUYÊN TẮC PHÒNG CHỐNG SỐT RÉT 
3.1. Phòng chống trên quy mô rộng lớn . 
3.2 . Phòng chống lâu dài . 
3.3 . Xa ̃ hội hóa việc PCSR. 
3.4. Huy động cộng đồng tham gia . 
3.5 . Có chiến lược phu ̀ hợp với quốc gia va ̀ địa phương . 
3.6. Xây dựng các kê ́ hoạch nối tiếp , liên tục . 
3.7. Tạo va ̀ duy trì các biện pháp PCSR bền vững : 
- Ngăn ngừa SR quay trở lại , duy trì thành quả PCSR lâu dài 
- Củng cố và phát triển tốt màng lưới y tế tham gia PCST từ cơ sở 
- Người dân hiểu biết để biết cách PCSR 
- Giám sát vector và PC vector. 
- Giám sát DTSR chặt chẽ nhằm phát hiện dịch sớm . 
5. CÁC BIỆN PHÁP CHÍNH ĐỂ PCSR 
5.1. Phát hiện va ̀ điều trị triệt đê ̉ cho người mang KSTSR. 
5.1.1. Phát hiện bệnh : 
- Đưa kính hiển vi vê ̀ tuyến xa ̃. 
+ Phát hiện chu ̉ động 
+ Phát hiện thu ̣ động 
+ Phát hiện qua khám lâm sàng 
 XN ngay tại xa ̃ cho người có sốt hoặc nghi ngơ ̀ SR. 
+ Hiện đang sốt hoặc sốt 3 ngày gần đây 
+ Đa ̃ loại trư ̀ nguyên nhân gây sốt khác 
+ Có tiếp xúc với vùng sốt rét 
+ Điều trị bằng thuốc SR đáp ứng tốt trong 3 ngày đầu điều trị 
CÁC BIỆN PHÁP CHÍNH ĐỂ PCSR 
	5.1.2. Chẩn đoán bệnh . 
XN lam máu tìm KSTSR là tiêu chuẩn vàng . 
Ca bệnh xác định là SR: khi người bệnh có KSTSR thê ̉ vô tính trong hồng cầu ( sốt hoặc không ). 
Ky ̃ thuật chẩn đoán nhanh : dê ̃ làm , có hiệu quả ở vùng sâu , vùng xa . 
CÁC BIỆN PHÁP CHÍNH ĐỂ PCSR 
5.1.3. Điều trị cho người bệnh 
Điều trị sớm , đúng phác đô ̀, triệt đê ̉. 
Phòng tái phát . 
Chống lây lan ( diệt ‘ thê ̉ ngu ̉’, giao bào ) 
Chống kháng thuốc . 
5.1.4. Quản ly ́ bệnh nhân sốt rét 
Sau điều trị phải quản ly ́, theo dõi bệnh nhân . 
Quản ly ́ người đến vùng SR hoặc tư ̀ vùng SR trơ ̉ vê ̀ . 
CÁC BIỆN PHÁP CHÍNH ĐỂ PCSR 
5.2. Phòng chống vector/ giải quyết trung gian truyền bệnh . 
5.2.1. Phòng chống đốt 
+ Ngu ̉ màn . 
+ Tẩm màn với hóa chất xua diệt muỗi : 
+ Hương xua muỗi , bình xịt muỗi .. 
CÁC BIỆN PHÁP CHÍNH ĐỂ PCSR 
5.2.2. Diệt muỗi trưởng thành . 
5.2.2.1. Biện pháp hóa học : 
+ Tẩm màn : Permethrin , ICON (Lambda – Cyhalothrin ), Fendonan ( Alpha – Cypermethrin ) 
+ Phun hóa chất : ICON, Fendona , Malathion , Permethrin . 
+ Hương xua muỗi va ̀ bình xịt muỗi . 
CÁC BIỆN PHÁP CHÍNH ĐỂ PCSR 
5.2.2.2. Biện pháp sinh học 
Ưu điểm : không làm ô nhiễm môi trường 
Diệt sinh bằng phương pháp di truyền : vô sinh con đực , đột biến nhiễm sắc thê ̉ tạo thê ́ hê ̣ vô sinh .. 
Sư ̉ dụng các sinh vật ăn mồi đê ̉ diệt bo ̣ gậy : tha ̉ cá ăn bo ̣ gậy .. 
CÁC BIỆN PHÁP CHÍNH ĐỂ PCSR 
5.2.2.3. Biện pháp cải tạo môi trường 
Mục đích : giảm nơi đe ̉ của muỗi dẫn đến giảm mật đô ̣ muỗi . 
Biện pháp : 
+ Phát quang bụi rậm quanh nha ̀ 
+ Khơi thông cống rãnh 
+ Lấp ao tu ̀, nước đọng 
+ Hun khói 
+ Giải quyết vấn đê ̀ môi trường 
CÁC BIỆN PHÁP CHÍNH ĐỂ PCSR 
	 5.3. Bảo vê ̣ người lành ( khối cảm thu ̣ ). 
	 Uống thuốc phòng khi đến vùng SR/ đối tượng nguy cơ cao . 
Những người tư ̀ vùng không có SR đi vào vùng SR lưu hành nặng trong thời gian ngắn ( trong 6 tháng ). 
Người mới đến định cư trong vùng SR va ̀ những người tư ̀ vùng không có SR đi vào vùng SR lưu hành nặng trong thời gian dài . 
CÁC BIỆN PHÁP CHÍNH ĐỂ PCSR 
5.4. Phát triển kinh tê ́ nhất là vùng sâu , vùng xa , vùng kho ́ khăn . 
5.5. Phát triển giáo dục , nâng cao dân trí. 
5.6. Truyền thông giáo dục sức khỏe 
5.7. Phát triển giao thông 
5.8. Phát triển mạng lưới y tê ́ đến tận thôn bản 
5.9. Huy động sư ̣ tham gia của cộng đồng 
5.10. Phát triển nghiên cứu khoa học . 
6. NHỮNG KHÓ KHĂN CHỦ YẾU TRONG PCSR HIỆN NAY 
6.1. KSTSR kháng thuốc 
6.2. Du canh , du cư / di dân tư ̣ do. 
6.3. KT-XH ở các vùng SR lưu hành còn kém phát triển , dân trí thấp . 
6.4. Giao thông vùng SR lưu hành còn kho ́ khăn . 
6.5. Di biến động dân sô ́. 
6.6. Vùng SR lưu hành rộng 
7. NHIỆM VỤ CHÍNH TRONG  CÔNG VIỆC PCSR HIỆN NAY 
7.1. Phát hiện , điều trị triệt đê ̉ cho những người mang KSTSR 
7.2. Phòng chống đốt 
7.3. Giám sát dịch tê ̃ học SR chặt che ̃. 
7.4. Giám sát KSTSR kháng thuốc . 
7.5. Củng cô ́ va ̀ duy trì hoạt động của nhân viên y tê ́ thôn bản . 
7.6. Phát triển các điểm kính hiển vi vê ̀ đến tận xa ̃.