Ngôn ngữ nghệ thuật trong tiểu thuyết "Nho lâm ngoại sử' của Ngô Kính Tử

 quả thống kê trên, chúng tôi khảo lược ngôn ngữ đối thoại của nhân vật trong tiểu thuyết
Nho lâm ngoại sử qua các dạng thức đối thoại sau:
a. Dạng thức song thoại
Song thoại là giao tiếp hai chiều, có sự tương tác qua lại giữa người nói và người nghe.
Trong tiểu thuyết Nho lâm ngoại sử hầu hết ngôn ngữ đối thoại của nhân vật thuộc dạng này, bảng
thống kê số lần và tỉ lệ xuất hiện đã phản ánh điều đó: 337/492 cuộc thoại, chiếm gần 68,50%. Đặc
trưng của những đoạn đối thoại giữa hai nhân vật là rất dài, ở đó nhân vật thường đối thoại khá lâu
về một vấn đề hoặc có khi nói nhiều về đặc điểm, cá tính của nhân vật khác để đánh giá, nhận xét
và phơi bày thực tại. Chẳng hạn đoạn đối thoại giữa Khuông Siêu Nhân và Cảnh Lan Giang khi
nói về tên côn đồ, lưu manh Phan Tam:
“Cảnh Lan Giang nói:
- Anh không nghe gì cả sao?
- Không! Có việc gì?
- Phan Tam tối qua bị bắt. Nay đang giam trong ngục.
- Vô lí! Trưa hôm qua tôi vừa gặp ông ta. Lẽ nào ông ta lại bị bắt được!
Cảnh Lan Giang nói:
- Sự thực rành rành! Nếu không tôi biết sao được. . . lệnh bắt do quan tuần vũ đưa xuống
nên quan huyện không dám chậm trễ, bắt ngay lúc canh ba, sợ ông ta chạy trốn. Người ta vây nhà
rồi bắt ngay tại chỗ. . . nếu anh không tin thì anh cùng tôi đến nhà người bà con để xem tờ giấy sức
bắt.
99
Lê Sỹ Điền
Khuông Siêu Nhân nói:
- Như thế thì tốt nhất. Nhờ anh đưa tôi đến đấy xem công việc như thế nào.
Trả xong tiền rượu hai người đến nhà người giữ việc hình” [12; 299-300].
Tiểu thuyết Nho lâm ngoại sử còn rất nhiều những dạng song thoại như thế. Đây là dạng
thức đối thoại chủ đạo mà nhà văn xây dựng nhằm tạo nên những điển hình tiêu biểu. Thông qua
dạng thức đối thoại này nhân vật hiện lên với những đặc điểm và nét tính cách riêng biệt mà không
thể hòa lẫn với nhân vật khác.
b. Dạng thức tam thoại
Tam thoại là dạng thức đối thoại có sự tham gia của ba người với ba vai khác nhau tại một
địa điểm và thời gian cụ thể. Trong Nho lâm ngoại sử, tam thoại là dạng thức có 89/492 cuộc thoại,
chiếm 18.08%. Cũng như dạng thức song thoại, qua lối dẫn dắt của người kể chuyện nhân vật được
xác định là người có tên tuổi một cách rõ ràng. Bên cạnh đó, dạng thức tam thoại cũng góp phần
làm rõ hơn đặc điểm và tính cách của nhân vật. Đoạn thoại giữa Đỗ Thiếu Khanh – Trì Hành Sơn
– Trang Thiệu Quang là một ví dụ tiêu biểu:
“Thiệu Quang cung kính chào hai người khách và nói:
- Anh Thiếu Khanh! Xa nhau mấy năm nay, tôi nghe tin anh ở sông Tần Hoài làm cho phong
cảnh nơi này lại càng đẹp thêm. Hôm trước tôi bận ngao du ở Quán Giang, anh đến rồi đi ngay kể
cũng quá vội.
- Hôm ấy tôi định đến thăm nhưng gặp lúc có người bạn cũ mất, phải đến đó ít ngày. Đến
khi trở về thăm ông thì ông đi Chiết Giang rồi.
- Anh Hành Sơn thường vẫn ở nhà, tại sao không hay đến chơi?
- Tôi cứ mải lo đến đền thờ Thái Bá, chạy vạy bao nhiêu ngày. Bây giờ đền đã bắt đầu dựng
lên. Tôi đã viết bản lễ nhạc, đem nó đến đây để được anh chỉ giáo.
Hành Sơn bèn rút trong ống tay áo ra một quyển đưa cho Trang. Trang cầm xem từ đầu đến
cuối rất kỹ rồi nói:
- Việc này là việc lớn, nghìn năm mới có một lần. Cố nhiên tôi sẽ xin hết sức góp phần.
Nhưng hiện nay tôi có việc phải đi, nhiều là ba tháng, ít nhất là hai tháng mới trở về. Bấy giờ tôi
sẽ lại cùng bàn bạc với ông” [13; 112-113].
c. Dạng thức đa thoại
Cùng với song thoại, tam thoại, dạng thức đa thoại cũng góp phần không nhỏ trong việc
tạo nên văn tài Ngô Kính Tử. Đa thoại là dạng thức lời có từ bốn nhân vật trở lên đan xen vào
nhau trong một ngữ cảnh hội thoại cụ thể. Nó còn được gọi là đối thoại đám đông. Loại này tuy ít
hơn dạng thức song thoại và tam thoại nhưng vẫn chiếm một số lượng đáng kể 66/492 cuộc thoại,
chiếm 13.42%. Điều đó chứng tỏ Ngô Kính Tử đã dành cho đa thoại một lượng trang viết khá lớn.
Đặc trưng của dạng thức đa thoại trong Nho lâm ngoại sử là lời thoại diễn ra giữa nhiều nhân vật,
lời đối thoại dài, các nhân vật cùng bàn luận về một vấn đề nào đấy. Chẳng hạn đoạn đối thoại giữa
Chu Tiến - Kim Hữu Dư - Nhóm bạn của Kim Hữu Dư:
“Trong bọn có một người hỏi:
- Không hiểu ông Chu trong lòng uất ức việc gì mà đến nỗi khóc lóc thảm thương như vậy?
Kim Hữu Dư nói:
- Các vị không biết, cậu tôi đây vốn không phải là dân buôn, ông ta học hành khó nhọc mấy
mươi năm nay, mà tú tài cũng không đỗ. Hôm nay nhìn cảnh trường thi, mới đâm ra thương cảm
100
Ngôn ngữ nghệ thuật trong tiểu thuyết Nho lâm ngoại sử của Ngô Kính Tử
như thế.
Nghe lời nói đúng nỗi lòng mình, Chu Tiến khóc òa. Một người khách nói:
- Xét ra lỗi ở ông Kim cả! Ông Chu đã là văn nhân, thì đưa ông ta vào đây làm gì, để đến
nông nỗi này.
.. Một người khách khác nói:
- Xem vậy thì ông Chu là người học rộng tài cao. Chỉ vì không có ai biết đến, cho nên mới
ra nông nỗi này.
. . . Người khách kia nói:
- Hễ là sinh viên quốc tử giám, thì có thể vào trường. Ông Chu đã là người tài như thế, tại
sao không mua cho ông chức sinh viên quốc tử giám? Nếu thi đỗ thật là thỏa mãn cái tâm sự hôm
nay.
. . . Mọi người đều nói:
- “Quân tử thành nhân chi mĩ” thấy nghĩa mà không làm là không có gan. Chúng ta có ngại
gì! Chỉ sợ ông Chu không chịu nhận thôi.
Chu Tiến nói:
- Nếu quả thật vậy thì thật là ơn trùng sinh như cha mẹ, Chu Tiến này xin đền ơn trâu ngựa”
[12; 52-54].
Như vậy có thể thấy, đối thoại đám đông xuất hiện khá nhiều và rất sinh động. Trong khi
đa số chủ thể của lời song thoại, tam thoại được gọi tên ngay trước lời nói của nhân vật thì ở dạng
thức này hầu hết các cuộc thoại được tung ra liên tiếp, hỗn độn mà người đọc không thể và cũng
không cần xác định chủ thể là ai.
Trên cơ sở phân tích các dạng thức đối thoại trong tiểu thuyết Nho lâm ngoại sử, chúng tôi
nhận thấy hoạt động đối thoại của nhân vật dù ở dạng thức đối thoại nào cũng là hình thức cá thể
hóa tính cách triệt để nhất, từ đó nhà văn Ngô Kính Tử đã khắc họa thành công đặc điểm nhân vật
một cách khách quan, tạo nên những điển hình bất hủ trong lịch sử văn học như Chu Tiến, Phạm
Tiến, Mã Thuần Thượng . . . Thế giới nhân vật ấy hiện lên đầy chân thực và sinh động thể hiện
được ý đồ sáng tác của nhà văn về một xã hội chạy theo công danh, tiền tài. Thông qua đối thoại,
nhân vật là phương tiện để nhà văn Ngô Kính Tử khái quát các nét tính cách, tâm lí và hình thành
nên quan niệm nghệ thuật về con người trong thời hiện tại. Điểm thành công lớn nhất của nhà văn
Ngô Kính Tử là xây dựng được một hệ thống nhân vật đông đảo trong sự phong phú của các dạng
thức đối thoại, nổi bật lên là dạng thức song thoại với những điển hình tiêu biểu có sức khái quát
lớn, mang những dấu hiệu trực quan sinh động về tâm lí và tính cách con người trong xã hội Minh
- Thanh suy tàn.
3. Kết luận
Thế giới nghệ thuật là tổng thể những kĩ xảo ngôn ngữ ẩn chứa đằng sau bao tâm huyết của
chủ thể sáng tạo. Ngôn ngữ nghệ thuật là một trong những yếu tố, bộ phận cấu thành nên cái tổng
thể ấy. Trong thế giới Nho lâm ngoại sử, ngôn ngữ đã góp phần thể hiện cá tính và phong cách
sáng tạo của nhà văn. Qua việc khảo sát những đặc sắc ngôn ngữ trần thuật khách quan của người
kể chuyện và ngôn ngữ đối thoại của nhân vật trong Nho lâm ngoại sử đã góp phần tạo nên phong
cách riêng của nhà văn Ngô Kính Tử, một nhà văn châm biếm xuất sắc trong dòng tiểu thuyết
châm biếm, tiểu thuyết có đề tài khoa cử, quan trường. Với những đặc sắc về ngôn ngữ nghệ thuật,
Nho lâm ngoại sử của Ngô Kính Tử xứng đáng là một trong những bộ tiểu thuyết có giá trị nhất và
101
Lê Sỹ Điền
có sức sống lâu bền trong lòng người đọc.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] M.Bakhtin, 1992. Lí luận và thi pháp tiểu thuyết. Bộ Văn hóa Thông tin và Thể thao, Trường
Viết văn Nguyễn Du, Hà Nội.
[2] Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi, 2004. Từ điển thuật ngữ văn học. Nxb Giáo dục
Hà Nội.
[3] Nguyễn Thái Hoà, 2000. Những vấn đề thi pháp của truyện. Nxb Giáo dục, Hà Nội.
[4] Phương Lựu (chủ biên), 1997. Lí luận văn học. Nxb Giáo dục.
[5] G.N. Pospelop, 1985. Dẫn luận nghiên cứu văn học. Nxb Giáo dục, Hà Nội.
[6] Nguyễn Khắc Phi, Lưu Đức Trung, Trần Lê Bảo, 2002. Lịch sử văn học Trung Quốc tập 2.
Nxb Đại học Sư phạm.
[7] Trần Đình Sử, 1998. Giáo trình dẫn luận thi pháp học. Nxb Giáo dục, Hà Nội.
[8] Lê Thời Tân, 2015. Suy ngẫm về chế độ khoa cử Trung Hoa nhân đọc Nho lâm Ngoại sử. Tạp
chí Khoa học Đại học Quốc gia Hà Nội: Nghiên cứu Giáo dục, Tập 31, Số 3, tr. 58-65.
[9] Lê Thời Tân, 2015. Sĩ nhân trên chiếc cầu khoa cử bắc giữa Đạo Thống và Thế Quyền (Lạm
bàn nội hàm văn hóa tiểu thuyết Nho lâm Ngoại sử). Tạp chí Khoa học và Công nghệ, Đại
học Đà Nẵng, số 02 (87), tr.82-86.
[10] Lỗ Tấn, 2002. Lịch sử tiểu thuyết Trung Quốc, Lương Duy Tâm, Lương Duy Thứ dịch. Nxb
Đại học Quốc gia Hà Nội.
[11] Lỗ Tấn, 2002. Trung Quốc tiểu thuyết sử lược. Bách hoa văn nghệ xuất bản xã.
( )
[12] Ngô Kính Tử, 1989. Chuyện làng nho, tập 1, Phan Võ - Nhữ Thành dịch. Nxb Văn học, Hà
Nội.
[13] Ngô Kính Tử, 1989. Chuyện làng nho, tập 2, Phan Võ - Nhữ Thành dịch. Nxb Văn học, Hà
Nội.
[14] Ngô Kính Tử, 2001. Nho Lâm Ngoại Sử. Tân thế giới Xuất bản xã.
( )
[15] Trương Hồng Yến, 2011. Góc nhìn trần thuật trong Nho lâm ngoại sử. Tạp chí nhà văn trẻ số
21, tr.25. ( )
ABSTRACT
Artistic language in Rú lín wài sh of Wu Jing Zi
Le Sy Dien
Department of Training, Vinh Phuc College
Along with Shu h Zhuàn of Shi Nai, Hóng lóu mèng of Cao Xueqin, Rú lín wài sh of Wu
Jing Zi is one of the most valuable novels of Chinese literature. The reason for its long-lasting
vitality in readers is that its content and art value have been beyond the boundaries of conventional
artistic norms. Rú lín wài sh not only reflected exactly the reality of the contemporary Chinese
society but also gained a lot of achievements in terms of artistic aspects. Within the scope of the
article, we focus on the artistic aspect on language aspect, from which the unique and distinctive
features in language in novel Wu Jing Zi would be made clearer.
Keywords: Wu Jing Zi, Rú lín wài sh, Narrative language, Language dialogue, storyteller.
102