Mờ hóa trong một số tiểu thuyết của John Maxwell Coetzee

ập chi tiết các dữ kiện v mỗi 
nhân vật, khiến họ trở thành những chủ thể 
phi trung tâm, là những đối tư ng đã đư c 
mờ hóa để ph c v cho một ý đồ nghệ 
thuật nhất định. Độc giả sẽ dễ dàng nhận 
thấy các cứ liệu như t n tuổi, ngoại hình, 
tính cách, quá khứ... của nhân vật thường 
không đư c nói đến một cách c thể. Nhà 
văn rõ ràng có d ng ý mờ hóa hệ thống 
nhân vật của mình, buộc người đọc phải 
suy luận nếu muốn thấu hiểu vấn đ mà tác 
giả gửi gắm thông qua nhân vật. Chẳng 
hạn, nhân vật Michael K trong Cuộc đời và 
thời đại của Michael K đư c xây dựng như 
một người Nam Phi đơn thuần, các dữ kiện 
v con người anh hầu như ít đư c nói đến 
một cách chi tiết. Anh không có một cái 
t n đầy đủ, vẻ b ngoài cũng không đư c 
khắc họa rõ nét, ngoài một đôi môi bị dị tật 
b m sinh. M c dù nội dung chủ yếu của tác 
ph m là vấn đ phân biệt chủng tộc nhưng 
Coetzee thậm chí không giới thiệu Michael 
K là người da đen hay da trắng. Độc giả chỉ 
có thể suy đoán rằng anh không phải là 
người da trắng vì xuy n suốt cuốn tiểu 
thuyết, Michael K chịu sự áp bức của chủ 
nghĩa Apartheid và luôn tìm cách trốn khỏi 
cơ chế kiểm soát của nhà nước. Mọi dữ 
kiện v nhân vật Micheal K đ u đư c mờ 
hóa, thay vào đó, tác giả đ t trọng tâm vào 
việc trần thuật ch ng đường gian khổ của 
anh khi tìm v qu mẹ nhằm phản ánh tình 
cảnh mất tự do của con người trong thời kì 
phân biệt chủng tộc ở Nam Phi. Dominic 
Head - tác giả cuốn “The Cambridge 
Introduction to J.M.Coetzee” - cho rằng: 
“sự vắng mặt của bất kì tài liệu công khai 
nào về danh tính, chủng tộc hoặc ngoại 
hình của Michael K là một sự từ chối của 
hệ thống phân loại chủng tộc ám ảnh của 
chế độ Apartheid” [7;tr.56]. Rõ ràng, việc 
mờ hóa nhân vật là một ý đồ nghệ thuật 
của Coetzee, nó góp phần tích cực trong 
việc làm sáng rõ giá trị ph phán của tác 
ph m. tiểu thuyết Đợi bọn mọi, Coetzee 
cũng vận d ng thành công kĩ thuật mờ hóa 
trong việc xây dựng nhân vật. Những nhân 
vật chính hầu hết đ u không có t n, không 
qu hương, không đư c mi u tả tính cách. 
Họ đư c gọi bằng những danh xưng v 
ngh nghiệp và chủng tộc như vị Quan tòa, 
Đại tá Joll, cô gái mọi. đây, việc cố tình 
xóa mờ định danh v nhân vật mang một 
hàm ý quan trọng. Với cách gọi t n nhân 
vật như thế, Coetzee muốn nhấn mạnh đến 
chức năng, vai trò của từng nhân vật trong 
tác ph m. Đơn cử như nhân vật vị Quan 
tòa, ban đầu đư c giới thiệu là một cai 
quản khu vực thuộc địa của Đế chế nhưng 
càng thâm nhập vào chi u sâu của nhân vật 
này, người đọc càng nhận ra rằng hình như 
ông không đơn thuần là một người cai 
quản. Quan trọng hơn, vị Quan tòa đóng 
vai trò phán xét lại lịch sử một cách công 
bằng và khách quan. Ông là vị Quan tòa 
của lịch sử vùng thuộc địa Đế chế với 
những suy nghiệm sâu sắc, mang đầy tính 
triết lí. Tương tự, Đại tá Joll là người thay 
m t cho quân đội Đế chế với hành động 
truy bắt và tra tấn dã man những người dân 
đư c xem là “bọn mọi” hay nhân vật cô gái 
mọi đại diện cho những chủ thể thuộc địa 
vừa ph c tùng vừa đầy sức phản kháng. 
Tiểu thuyết Giữa miền đất ấy cũng có cách 
xây dựng nhân vật khá mơ hồ khi mà nhân 
vật chính Magda hoàn toàn không đư c 
giới thiệu. Người đọc chỉ có thể nhận biết 
71 
cô là một ph nữ da trắng cô độc mắc 
chứng bệnh thần kinh dựa tr n những lời 
độc thoại đứt đoạn không đầu không cuối. 
Các nhà nghi n cứu cho rằng hình ảnh 
người ph nữ độc thân Magda là đại diện 
cho Nam Phi trong sự cô lập v chính trị 
quốc tế trong những năm 7 của thế kỉ 
trước. Rõ ràng, sự đơn giản hóa, mờ hóa 
nhân vật không đồng nhất với sự đơn giản 
v ý nghĩa thực sự mà nhà văn muốn gửi 
gắm. Có thể nói, việc mờ hóa nhân vật đã 
tạo n n một sự thú vị đối với độc giả trong 
việc tiếp cận văn bản. Mờ hóa chính là 
chiếc chìa khóa để giải mã những tầng 
nghĩa sâu xa của tác ph m. 
Với kĩ thuật mờ hóa, Coetzee đã tạo 
dựng một thế giới nhân vật độc đáo. Mỗi 
nhân vật tuy không đư c khắc họa một 
cách rõ nét v t n tuổi, ngoại hình, tính 
cách nhưng lại có sức ám ảnh sâu sắc. ởi 
lẽ, ngay từ lúc xuất hiện, nhân vật đã là 
một yếu tố nhòe mờ, bí n, thôi thúc người 
đọc li n tưởng và kiến giải những tầng 
nghĩa sâu xa của nó. 
2.3. Mờ hóa không – thời gian 
 n cạnh việc mờ hóa cốt truyện và 
nhân vật, John Maxwell Coetzee còn chú 
trọng xóa mờ các yếu tố không – thời gian 
trong tiểu thuyết. Thời gian và không gian 
chẳng những không đư c xác định một 
cách rõ ràng mà còn bị đảo lộn, đôi khi trở 
n n phi lí, nhập nhằng. Việc định vị lịch sử 
cũng như bối cảnh của tiểu thuyết Coetzee 
sẽ là một khó khăn lớn đối với độc giả, 
nhất là những độc giả không nắm rõ tiến 
trình lịch sử thuộc địa và hậu thuộc địa 
Nam Phi. 
Không gian và thời gian trong Giữa 
miền đất ấy hoàn toàn bị xóa mờ, gây cho 
người đọc cảm giác mơ hồ v bối cảnh tác 
ph m. Không gian đư c nói đến là một 
vùng thảo nguy n hẻo lánh, xa xôi. Vùng 
đất này không đư c tác giả định danh, 
người đọc chỉ có thể suy đoán rằng đây là 
mi n đất nằm trong khu vực thuộc địa thông 
qua mối quan hệ trong gia đình của các 
nhân vật. Gia đình Magda là mô hình thu 
nhỏ của những mâu thuẫn xã hội gay gắt 
nảy sinh từ việc thực thi chính sách bất công 
của chính quy n thực dân. Trong đó, quan 
hệ gia đình giữa cha – con, quan hệ lao 
động giữa chủ đất – đầy tớ đ u trở n n lẫn 
lộn. Việc xóa mờ bối cảnh không gian nhằm 
m c đích để cho người đọc tập trung vào 
các mối quan hệ ấy và nhấn mạnh những 
mâu thuẫn đang nảy sinh trong lòng các 
quốc gia thuộc địa, không chỉ ri ng Nam 
Phi. Ngoài ra, thời gian lịch sử cũng không 
đư c xác định một cách chính xác. Xuy n 
suốt tiểu thuyết, các hình thức vận chuyển 
đư c sử d ng như ngựa, xe đạp, xe lửa 
khiến chúng ta hình dung v hình ảnh một 
trang trại vào cuối thế kỉ XIX ho c đầu thế 
kỉ XX nhưng đến những trang cuối của 
cuốn tiểu thuyết với hình ảnh máy bay xuất 
hiện lại mang chúng ta đến cuối thế kỉ XX. 
Đi u này khiến cho độc giả suy ngẫm nhi u 
hơn v tình hình chính trị Nam Phi vào thời 
điểm năm 1977 khi tiểu thuyết đư c xuất 
bản. Coetzee muốn dự báo rằng những mâu 
thuẫn v sắc tộc, địa vị xã hội ở Nam Phi 
lúc bấy giờ có thể vẫn còn kéo dài trong 
nhi u năm sau nữa. Đ c tính mờ ảo v 
không – thời gian cũng đư c thể hiện trong 
tiểu thuyết Đợi bọn mọi. tác ph m này, 
Coetzee dựng n n không gian giả định là 
một thị trấn có tường bao quanh, thuộc ti n 
đồn bi n giới của Đế chế, nơi sinh sống của 
bọn mọi là “b n kia sông”. Trong khi, trọng 
tâm của tiểu thuyết xoáy sâu vào vấn đ 
xung đột giữa thực dân và thuộc địa nhưng 
tác giả không xác định những xung đột ấy 
diễn ra tr n đất nước nào. Đi u này mang 
đến một ý nghĩa phổ quát, nó không những 
72 
g i mở v nạn phân biệt chủng tộc và tình 
hình chính trị ở ri ng Nam Phi mà còn đ 
cập đến nỗi đau của thân phận nô lệ tr n bất 
cứ đất nước nào có thực dân chiếm đóng. 
Khác với Giữa miền đất và Đợi bọn mọi, 
Cuộc đời và thời đại của Michael K có 
không gian c thể hơn, mỗi nơi chốn trong 
tác ph m đư c định danh một cách rõ ràng 
như thành phố Cape Town, trại Jakkalsdrif, 
bệnh viện tại Stellenbosch... g i n n bối 
cảnh sáng rõ v đất nước Nam Phi. Tuy 
nhi n, thời gian trong tác ph m hầu như 
không đư c nói đến, nếu không tự mình 
trang bị những kiến thức v lịch sử Nam 
Phi, người đọc khó lòng nhận ra đây là gian 
đoạn khủng hoảng cuối thời thuộc địa. 
Những tình tiết v sự áp bức, mất tự do của 
nhân vật không đư c đ cập một cách c thể 
là do thế lực nào gây n n và trong thời điểm 
lịch sử nào. Ngữ cảnh của truyện rõ ràng chỉ 
là một sự ám chỉ v chủ nghĩa Apartheid, 
hoàn toàn không đư c tác giả mô tả một 
cách trực tiếp. Có lẽ vì thế mà người ta gọi 
Cuộc đời và thời đại của Michael K là một 
câu chuyện ng ngôn v chính trị. Nó thôi 
thúc người đọc tư duy và tham chiếu vào 
các cứ liệu lịch sử để nhận ra những ý nghĩa 
hàm n mà nhà văn gửi gắm. 
Như vậy, việc mờ hóa không – thời 
gian trong tiểu thuyết Coetzee đã tạo ra 
một hiệu ứng nghệ thuật đ c biệt, đó là mở 
ra chi u kích rộng lớn hơn của hiện thực 
đư c mô tả. Thông qua việc mờ hóa không 
– thời gian, tác giả đã phác họa một thế 
giới vừa thực lại vừa hư, vừa c thể lại vừa 
phổ quát, phản ánh sự hỗn độn và vô định 
của hiện thực và tâm hồn con người trong 
kỉ nguy n hậu hiện đại. 
3. Kết luận 
Mờ hóa là một hiện tư ng nghệ thuật 
đ c trưng của văn chương đương đại nói 
chung và tiểu thuyết John Maxwell 
Coetzee nói riêng. Qua ba tiểu thuyết Giữa 
miền đất ấy, Đợi bọn mọi và Cuộc đời và 
thời đại của Michael K, chúng ta càng 
nhận thấy rõ hiệu quả của kĩ thuật mờ hóa 
trong việc mở rộng ranh giới ý nghĩa trong 
mỗi tác ph m. Nó vẫy gọi người đọc phải 
có cách đọc tương ứng nhằm đạt hiệu quả 
cao trong công cuộc tìm nghĩa. Tiếp cận 
với tiểu thuyết Coetzee, ta không còn là 
những người đọc “khả tín” mà buộc phải 
tham gia vào công cuộc truy tìm hiện thực, 
đồng sáng tạo với nhà văn bởi những đối 
tư ng đư c mi u tả đ u hiện l n không rõ 
ràng và cần đư c khám phá. Trong tương 
lai, kĩ thuật mờ hóa tiếp t c sẽ là một hiện 
tư ng nghệ thuật phổ biến trong các tiểu 
thuyết văn học giá trị, đ c biệt là sáng tác 
của những nghệ sĩ ưu tú như John Maxwell 
Coetzee. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
Tiếng Việt 
1. L Huy ắc ( 13), Phê bình văn học hậu 
hiện đại Việt Nam, NX Tri thức. 
2. L Huy ắc ( 13), Văn học hậu hiện đại – lí 
thuyết và tiếp nhận, NX Đại học Sư phạm 
Hà Nội. 
3. John Maxwell Coetzee (2004), (Thanh Vân 
dịch), Cuộc đời và thời đại của Michael K, 
NX Ph nữ. 
4. John Maxwell Coetzee (2008), (Song Kha 
dịch), Giữa miền đất ấy, NX Văn học. 
5. John Maxwell Coetzee (2014), (Crimson Mai và 
Phương Văn dịch), Đợi bọn mọi, NX Văn học. 
6. Phạm Ngọc Lan, Lý thuyết siêu hư cấu, truy 
cập từ  
Tiếng Anh 
7. Dominic Head (2009), The Cambridge 
Introduction to J.M.Coetzee, NX Đại học 
Cambridge. 
Ngày nhận bài: 10/4/2015 i n tập xong: 15/8/2015 Duyệt đăng: 20/8/2015