Hiện trạng và giải pháp bảo tồn, phát triển nghề gốm Mường Chanh - Mai Sơn - Sơn La

mô sản xuất, từ một bản có tới 90% hộ dân làm gốm thì hiện nay chỉ còn duy nhất một lò gốm 
còn duy trì đó là lò gốm của gia đình ông Hoàng Văn Nam ở bản Nong Ten, xã Mường 
Chanh. Lò gốm này hiện nay một năm sản xuất từ 3 đến 4 mẻ (thường làm vào mùa khô, ít 
mưa, độ ẩm thấp từ tháng 10 năm trước đến tháng 4 năm sau) phụ thuộc vào thời tiết và 
nguồn nguyên liệu củi đốt, trung bình mỗi mẻ gốm ra lò được khoảng 30 sản phẩm với kích 
thước khác nhau và công dụng của từng sản phẩm cũng không giống nhau. Mỗi sản phẩm đều 
gắn với chức năng, công dụng, mục đích sử dụng riêng biệt: Chum to (hay ham) dùng để 
đựng, ngâm rượu, đựng nước, nhuộm chàm, chum nhỏ (hay bắc) dùng để làm rượu cần, đựng 
măng chua, chum nhỡ (ụ) dùng đựng rượu cần, ngâm thuốc, đựng măng... loại nhỏ nhất (om) 
dùng đựng cá mắm, muối dưa, gia vị; ống nấu thịt (chố mọ) dùng để nấu, hầm xương, da bò... 
85 
Tiền thu nhập từ mỗi mẻ gốm khi ra lò không bị vỡ, méo (lỗi) bán từ 5.000.000 đồng 
đến 7.000.000 đồng còn bị lỗi nhiều thì tiền bán gốm sẽ thấp hơn, người mua gốm là người 
dân bản địa và các bản lân cận hoặc các đoàn tham quan, du khách thập phương mua về với 
các mục đích khác nhau. 
Những yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng và sự phát triển của nghề gốm hiện nay: Áp 
dụng kỹ thuật sản xuất từ cha ông để lại thông qua truyền miệng, số lượng người tiếp thu, học 
hỏi hạn chế, công cụ không được nâng cấp, mẫu mã sản phẩm chậm thay đổi, thiếu tính cọ 
sát, sáng tạo. Nguyên liệu đất lấy về làm trực tiếp không qua sử lý nên đất đã bị pha trộn tạp 
chất, lò nung nhỏ, hẹp, lạc hậu. Lượng nhiệt bằng củi hiện nay không ổn định dẫn đến sản 
phẩm gốm bị rò rỉ, công nghệ nung ảnh hưởng đến môi trường. 
Khá tương đồng với gốm Mường Chanh, gốm bản Lự, huyện Mường Ét mức độ tiêu thụ 
cao hơn, mẫu mã không bị méo mó, vỡ, lượng sản phẩm ra lò đạt 90%, nguồn củi đốt phong 
phú và đa dạng hơn. Tiêu thụ vận chuyển bằng ô tô khác biệt với vận chuyển trao đổi mua bán 
tại chỗ, dùng gốm đổi lấy vải, nông sản. Đặc biệt nguyên liệu đất vẫn đảm bảo và phong phú 
không bị pha lẫn tạp chất và cạn kiệt như ở Mường Chanh. 
2.4. Nhóm giải pháp nhằm phát triển nghề gốm Mường Chanh hiện nay 
- Nhóm giải pháp chung 
+ Vai trò quản lý nhà nước: Chính quyền các cấp có kế hoạch xây dựng, hoàn thiện và 
áp dụng hệ thống pháp luật về kinh doanh, quy hoạch, điều chỉnh, kế hoạch sử dụng nguồn tài 
nguyên đất, xây dựng chính sách đối với dạy và học nghề, hỗ trợ ứng dụng khoa học kỹ thuật, 
quy hoạch nguồn, vùng đất để sử dụng sản xuất gốm đảm bảo tính lâu dài bền vững. Cần có 
những động thái cụ thể nhằm khích lệ, động viên trước mắt và lâu dài để phát huy tiềm năng 
sẵn có của nghề thủ công truyền thống, nghiên cứu, đề xuất với các quỹ tín dụng, các doanh 
nghiệp, ngân hàng chính sách xã hội, điều chỉnh hỗ trợ các gói vốn dài hạn nhằm hỗ trợ phát 
triển, đảm bảo nguồn vốn quay vòng để nuôi sống nghề. 
+ Xây dựng thương hiệu: Nhằm phát triển thương hiệu cần sự giúp đỡ, vào cuộc của các 
sở, ban, ngành trong tỉnh, cơ chế phối hợp xây dựng các đề án mang tính lâu dài để bảo tồn và 
phát triển nghề thủ công tại xã Mường Chanh nói riêng và trong toàn tỉnh nói chung; giao lưu 
văn hóa với các địa phương có nét văn hóa tương đồng nhằm giới thiệu và trưng bày sản 
phẩm gốm thủ công truyền thống. 
+ Quan tâm tới nghệ nhân: Cần có các cơ chế dành cho nghệ nhân, thợ thủ công truyền 
thống như: phong tặng danh hiệu, cơ chế đãi ngộ xứng đáng, cử tham gia các hội chợ nghề 
đặc biệt là nghề gốm của các địa phương lân cận. Đào tạo, xây dựng và phát triển nguồn nhân 
lực tại địa phương thông qua các đợt tập huấn, rèn nghề... bổ sung kiến thức, đạo đức nghề 
nghiệp, giáo dục lòng yêu nghề. 
- Nhóm giải pháp phát triển văn hóa 
+ Gắn với phát triển du lịch: Cần thúc đẩy hiệu quả du lịch học tập, tạo môi trường tham 
quan, hoàn thiện và nâng cấp các sản phẩm truyền thống hiện nay, kết hợp tạo mới thêm 
nhiều mẫu mã sản phẩm phong phú, đa dạng, tạo mới các sản phẩm thủ công mỹ nghệ. Thúc 
đẩy sản xuất các sản phẩm đặc trưng của địa phương; gạo nếp tan (nếp tan nhe một sản phẩm 
86 
nông nghiệp đặc trưng của Mường Chanh), tích cực quảng bá, tuyên truyền trên các phương 
tiện truyền thông đại chúng về khu căn cứ cách mạng Mường Chanh, quy hoạch, xây dựng 
các điểm nghỉ chân tại chỗ, nhà nghỉ cộng đồng, homstay (loại hình nhà nghỉ cùng ăn, cùng ở, 
cùng trải nghiệm với người dân) với mục đích phục vụ phát triển kinh tế chung trong toàn xã. 
+ Phát triển giá trị của sản phẩm: Muốn phát triển cần giữ nét truyền thống, tinh hoa của 
nghề gốm truyền thống. Giữ lại các mô típ hoa văn trang trí, quy trình sản xuất, tạo sản phẩm 
giữ được tính cốt lõi và giá trị đặc trưng của gốm Mường Chanh, cùng với đó mở các lớp tập 
huấn, trao đổi giữa các nghệ nhân, thúc đẩy môi trường học tập của đội ngũ kế cận, kích thích 
tính sáng tạo, tính thẩm mĩ, tính thương mại, đảm bảo môi trường, và tính kinh tế... 
- Nhóm giải pháp về công nghệ và phát triển kinh tế 
+ Bảo vệ môi trường, công nghệ làm gốm: Hiện nay gốm được nung bằng củi, khói củi 
ảnh hưởng rất lớn đến môi trường tự nhiên, môi trường sống, nguồn nước của làng, bản. Vì 
vậy cần hướng tới đưa lò nung bằng gas công nghiệp vào nung gốm. Lò gas nhỏ gọn so với lò 
hầm thủ công, ít khói bụi, nhiệt đều giúp sản phẩm không nứt vỡ, rò rỉ, vận hành đơn giản, ít 
hao tốn sức lao động đặc biệt tránh được những hệ lụy từ việc khai thác gỗ tại rừng vừa bảo 
vệ nguồn nước và sức khỏe con người. Với nguồn nguyên liệu đất ngày càng có nhiều tạp 
chất, cần phải đưa máy tinh lọc đất, lưới lọc đất vào sử dụng nhằm phân loại đất chọn ra tạp 
chất và giữ lại chất đất mịn để tạo hình gốm. 
+ Mở rộng thị trường tiêu thụ: Mở các phiên chợ định kỳ, cố định tại địa phương, để 
cung ứng và quảng bá sản phẩm, mở rộng thị trường tiêu thụ hướng tới một chợ gốm truyền 
thống tại Mường Chanh; vận chuyển gốm tới các hội chợ định kỳ hoặc chuyển tới các phiên 
chợ ở nhiều địa phương khác nhau để tiêu thụ, tạo thị trường, tạo nguồn thu nhập cố định cho 
các hộ sản xuất gốm và vấn đề mở rộng thị trường được nhân rộng có hiệu quả. 
3. Kết luận và khuyến nghị 
3.1. Kết luận 
Sản phẩm gốm Mường Chanh không chỉ là kết quả của quá trình lao động chuyên cần, 
tài hoa khéo léo của người thợ gốm mà còn chứa đựng cả những giá trị văn hóa tinh thần - 
tâm linh phong phú của văn hóa Thái. Trong suốt tiến trình phát triển, là dòng gốm dân gian, 
gia dụng nên sản phẩm gốm Mường Chanh khá phong phú, đa dạng, có độ bền cao, quy trình 
sản xuất có từ lâu đời, sản phẩm phù hợp với tập tính sử dụng đáp ứng các nhu cầu hàng ngày 
cũng như điều kiện sống của người Thái nói riêng và cộng đồng các dân tộc Sơn La nói 
chung. Tuy nhiên hiện nay gốm đang gặp phải một số nhược điểm ảnh hưởng đến chất lượng 
sản phẩm. Vì thế cần có những kế hoạch, định hướng chiến lược cụ thể lâu dài của chính 
quyền các cấp cũng như của mọi tầng lớp xã hội nhằm khôi phục nghề gốm Mường Chanh trở 
thành một làng nghề thủ công truyền thống, là địa chỉ thu hút du khách đến với nghề, đến với 
vùng đất cách mạng, đến với Mường Chanh đồng thời bảo tồn, phát huy, phát triển nghề gốm 
đưa nghề gốm về đúng với những giá trị văn hóa từng có trong quá khứ. Ngoài ra còn thúc 
đẩy phát triển kinh tế - xã hội đem lại thu nhập nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân 
bởi gốm Mường Chanh được nhân dân đánh giá cao và rất ưa chuộng. 
87 
3.2. Khuyến nghị 
- Đối với Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch: Quan tâm, ủng hộ, hỗ trợ công tác nghiên 
cứu Văn hóa Tây Bắc, giao, đặt hàng các đề tài, dự án trọng điểm trong đó có nghề gốm 
Mường Chanh từ đó bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống mang đậm dấu ấn bản 
sắc của một vùng đất giàu tiềm năng văn hóa tộc người. 
- Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Sơn La: Tăng cường giao lưu, phối hợp với Trường 
Đại học Tây Bắc qua Trung tâm Nghiên cứu văn hóa các dân tộc Tây Bắc để tiếp tục nghiên 
cứu những vấn đề văn hóa của Sơn La, đặc biệt là gốm Mường Chanh. Đưa các dự án thử 
nghiệm vào sản xuất gốm có áp dụng của máy móc, đặt hàng các sản phẩm gắn với du lịch. 
- Đối với Trường Đại học Tây Bắc và các cơ sở nghiên cứu khoa học khác: Tiếp tục đẩy 
mạnh việc nghiên cứu các nghề thủ công truyền thống trên địa bàn tỉnh Sơn La, nghiên cứu 
các mô típ hoa văn trên gốm, sưu tầm bộ dụng cụ làm gốm,... lưu giữ, trưng bày các sản phẩm 
gốm tại phòng Trưng bày của trường và tổ chức tham quan, giới thiệu tới sinh viên. Nghiên 
cứu ứng dụng công nghệ vào sản xuất nhằm tạo ra các sản phẩm đảm bảo chất lượng, tính 
thẩm mỹ hướng đến phát triển bền vững. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1] La Công Ý (2002). Nghề làm gốm của người Thái ở Mường Tranh, Tạp chí Dân tộc 
học, số 6. 
[2] Phạm Duy Khương (2006). Khảo tả nghề thủ công làm gốm của Dân tộc Thái xã Mường 
Chanh huyện Mai Sơn tỉnh Sơn La. Bản đánh máy lưu tại Thư viện tỉnh Sơn La. 
[3] Phạm Văn Lực (2011). Một số vấn đề về lịch sử và văn hóa Tây Bắc. Nhà xuất bản 
Đại học Sư phạm. 
[4] Trương Minh Hằng (2009). Diện mạo các lò gốm thủ công đồng bằng Sông Hồng, Tạp 
chí Văn học nghệ thuật, số 302 
[5] Trương Minh Hằng (2011). Gốm sành nâu ở Phù Lãng. Nhà xuất bản Lao động. 
THE CURRENT STATUS AND CONSERVATION MEASURES FOR THE 
DEVELOPMENT OF POTTERY HANDCRAFT IN MUONG CHANH COMMUNE - 
MAI SON DISTRICT - SON LA PROVINCE 
Le Van Minh 
Tay Bac University 
Abstract: Muong Chanh Pottery is a traditional handicraft industry. It not only brings economic but also 
ethnic cultural values that is loved by local people. Nowadays, the pottery has not been improved in terms of 
both techniques and production technology. More seriously, it has been in the risk of being lost. We need to 
attach special importance to preservation. It helps contribute to save the cultural characters of mountainous 
region and ethnic culture of Thai in Muong Chanh in particular and the Northwest in general. 
Keywords: Muong Chanh pottery, pottery preservation, Thai pottery, traditional handicraft.