Bài giảng Sinh lý bài tiết nước tiểu

 ‰ 
3 ‰ 
3,7 ‰ 
0,3 ‰ 
0,04 ‰ 
0,01 ‰ 
Ta thÊy: tû lÖ thµnh phÇn cña huyÕt t­¬ng vµ n­íc tiÓu ®Çu ®Òu rÊt gièng nhau trõ protid vµ lipid kh«ng cã trong n­íc tiÓu ®Çu. §iÒu nµy chøng tá: 
Áp lùc m¸u trong cÇu thËn cao h¬n ¸p lùc trong èng thËn nªn huyÕt t­¬ng tõ bói mao m¹ch cÇu thËn ®­îc läc vµo bao Bowman. 
Thµnh phÇn cña n­íc tiÓu ®Çu vµ huyÕt t­¬ng gÇn gièng nhau 
C¸c chÊt nh­ protid vµ lipid kh«ng läc qua ®­îc v× ph©n tö cña chóng qóa to. 
Trong c¸c tr­êng hîp lµm tiÓu cÇu thËn bÞ th­¬ng tæn c¸c chÊt cã ph©n tö to cã thÓ qua ®­îc nªn khi xÐt nghiÖm n­íc tiÓu ta thÊy cã albumin trong n­íc tiÓu. 
So s¸nh tû lÖ thµnh phÇn n­íc tiÓu ®Çu vµ n­íc tiÓu cuèi qua b¶ng sau. 
Sè l­îng vµ thµnh phÇn 
N­íc tiÓu ®Çu 
N­íc tiÓu cuèi 
Sè l­îng trong 1 ngµy 
Glucose 
Na+ 
Cl- 
Urª 
Acid Uric 
Creatinin 
Acid hippuric 
Urobilin 
Amoniac 
170 lÝt 
1 ‰ 
3‰ 
3,7‰ 
0,3‰ 
0,04‰ 
0,01‰ 
0 ‰ 
0‰ 
0‰ 
1,2-1,5 lÝt 
0 ‰ 
4‰ 
7‰ 
20‰ 
0,5‰ 
1,2‰ 
+ 
+ 
+ 
3. C¬ chÕ t¸i hÊp thu vµ bµi tiÕt tÝch cùc ë èng thËn 
Ta thÊy: èng thËn t¸i hÊp thu l¹i n­íc vµ mét sè chÊt ®Ó ®­a trë l¹i m¸u nªn 170 lÝt n­íc tiÓu ®Çu ®­îc läc qua cÇu thËn chØ cßn l¹i 1,2 lÝt ®Õn 1,5 lÝt n­íc tiÓu cuèi ®Ó vËn chuyÓn ®µo th¶i c¸c chÊt cÆn b· vµ nh÷ng chÊt ®éc (amoniac, acid hippuric, urobilin) do èng thËn bµi tiÕt tÝch cùc. 
3.1. C¬ chÕ t¸i hÊp thu ë èng thËn 
T¸i hÊp thu lµ mét hiÖn t­îng chän läc. 
Ở èng l­în gÇn: 85% n­íc vµ glucose ®­îc t¸i hÊp thu. 
ë quai Henle: N­íc ®­îc t ái hấp thu thªm. 
ë èng l­în xa: Cl-, bicarbonat ®­îc t¸i hÊp thu. B×nh th­êng 99% n­íc tiÓu ®Çu ®­îc t¸i hÊp thu. 
èng thËn chØ t¸i hÊp thu nh÷ng chÊt cã ng­ìng bµi tiÕt nh­ ng­ìng bµi tiÕt cña glucose lµ 1,8%, NaCl lµ 6%... 
 NÕu nång ®é c¸c chÊt nµy thÊp h¬n ng­ìng bµi tiÕt th× c¸c tÕ bµo èng thËn sÏ t¸i hÊp thu toµn bé trë l¹i m¸u. 
NÕu nång ®é c¸c chÊt nµy v­ît qua ng­ìng thËn th× sÏ bÞ ®µo th¶i theo n­íc tiÓu ra ngoµi. 
§èi víi nh÷ng chÊt kh«ng cã ng­ìng bµi tiÕt lµ c¸c chÊt cÆn b·, c¸c ch©t ®éc th× thËn ®µo th¶i toµn bé ra khái c¬ thÓ, kh«ng cã sù t¸i hÊp thu nh­ creatinin, amoniac, acid hippuric, urobilin 
3.2. C¬ chÕ bµi tiÕt tÝch cùc ë èng thËn 
C¸c èng l­în nh­ mét tuyÕn bµi tiÕt nªn cã chøc n¨ng bµi tiÐt tÝch cùc. C¸c tÕ bµo èng thËn cã kh¶ n¨ng bµi tiÕt c¸c chÊt sau ®©y: 
Acid hippuric: ®­îc tao ra do sù tæng hîp acid benzoic trong c¸c thøc ¨n víi chÊt glycocol ®Ó ®µo th¶i ra ngoµi n­íc tiÓu. 
Amoniac: ®­îc t¹o ra tõ glutamin vµ th¶i vµo n­íc tiÓu. 
Urobilin: lµ chÊt s¾c tè cña n­íc tiÓu . 
Tái hấp thu và bài tiết ở ống lượn gần 
Glucose , a.a được hấp thu hoàn toàn ở ống lượn gần theo cơ chế vận chuyển tích cực 
Protein hấp thu bằng cơ chế ẩm bào 
65% ion Na+ , K+ hấp thu bằng cơ chế vận chuyển tích cực 
Các ion + được hấp thu → ion âm Cl-, HCO3- cũng được hấp thu. 
Các chất dinh dưỡng và ion được hấp thu kéo theo nước được hấp thu. 65% nước được hấp thu tại đây . 
Bài tiết : ion H+ , ure , creatinin . 
Tái hấp thu ở quai Henle 
Nhánh lên : tái hấp thu Na+ 
Nhánh xuống : tái hấp thu nước 15% nước tái hấp thu 
Tái hấp thu và bài tiết ở ống lượn xa 
Dịch vào ống lượn xa là dịch nhược trương, Na+ được tái hấp thu , bài tiết K+ . Điều hòa bởi Aldosteron của tuyến thượng thận 
Nước được tái hấp thu . Điều hòa bởi ADH 
Ion Hydro , amoniac được bài tiết tại đây 
Tái hấp thu và bài tiết ở ống góp 
9% nước được tái hấp thu tại đây 
Điều hòa bởi ADH 
	III. CÁC CHỨC NĂNG THẬN 
Bµi tiÕt n­íc tiÓu 
Bµi tiÕt chÊt ®éc vµ chÊt cÆn b·. 
§iÒu hoµ huyÕt ¸p 
Bµi tiÕt hormon : Renin, erythropoietin 
Tham gia ®iÒu hoµ s¶n sinh hång cÇu : erythropoietin. 
1. Bµi tiÕt n­íc tiÓu 
Th«ng qua bµi tiÕt n­íc tiÓu thËn ®· ®iÒu hoµ thÓ tÝch vµ thµnh phÇn néi m«i 
 §iÒu hoµ n­íc: 
§iÒu hoµ nång ®é NaCl- ¸p lùc thÈm thÊu: Khi NaCl trong m¸u t¨ng lªn th× thËn t¨ng c­êng ®µo th¶i NaCl. ng­êi bÞ viªm thËn cÇn ph¶i ¨n nh¹t. 
§iÒu hoµ pH: pH cña n­íc tiÓu thay ®æi tõ 4,8 (acid) ®Õn 8,2 (kiÒm) nh­ng trung b×nh lµ 6. 
2. Bµi tiÕt chÊt ®éc vµ chÊt cÆn b· 
ThËn ®µo th¶i ra n­íc tiÓu nhiÒu chÊt ®éc vµ nh÷ng chÊt cÆn b· do chuyÓn ho¸ protein nh­ ure, acid uric, creatinin vµ acid lactic do ho¹t ®éng cña c¬ sinh ra. 
Ngoµi ra thËn cßn ®µo th¶i rÊt nhiÒu thuèc (khi tiªm hoÆc uèng), chÊt mµukhi c¶ hai thËn kh«ng ho¹t ®éng th× sÏ gay nhiÔm ®éc nÆng. 
3. §iÒu hoµ huyÕt ¸p 
ThËn s¶n xuÊt ra renin g©y t¨ng huyÕt ¸p lµ mét c¬ chÕ ®iÒu hoµ tù ®éng ®¶m b¶o ®Çy ®ñ kh ố i l­îng m¸u ®Õn thËn. Ë ng­êi bÞ viªm thËn m¹n tÝnh m¸u tíi thËn Ýt g©y t¨ng huyÕt ¸p. 
IV.C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn sù t¹o thµnh n­íc tiÓu cña thËn 
Ả nh h­ëng cña l­u l­îng m¸u qua thËn vµ huyÕt ¸p : 
L­u l­îng m¸u qua thËn t¨ng lªn thËn t¨ng bµi tiÕt n­íc tiÓu. V× vËy mïa l¹nh ®i tiÓu nhiÒu h¬n v× m¹ch m¸u d­íi da co l¹i dån m¸u vµo néi t¹ng nhiÒu h¬n trong ®ã cã thËn. 
Khi huyÕt ¸p gi¶m sÏ lµm cho ¸p suÊt m¸u ë mao m¹ch cÇu thËn còng gi¶m nªn bµi tiÕt Ýt n­íc tiÓu nh­ sèc lµm huyÕt ¸p h¹ nªn ®i tiÓu Ýt hoÆc v« niÖu 
¶nh h­ëng cña co tiÓu ®éng m¹ch ®Õn 
Co tiÓu ®éng m¹ch ®Õn lµm gi¶m l­îng m¸u tíi thËn vµ lµm gi¶m ¸p suÊt trong mao m¹ch cÇu thËn dÉn tíi gi¶m l­u l­îng läc. 
Gi·n tiÓu ®éng m¹ch ®Õn lµm t¨ng l­îng m¸u tíi thËn vµ lµm t¨ng ¸p suÊt thuû tÜnh mao m¹ch cÇu thËn lµm t¨ng l­u l­îng läc. 
¸p suÊt keo trong huyÕt t­¬ng gi¶m lµm ¸p suÊt läc t¨ng. Nång ®é protein trong m¸u gi¶m qu¸ thÊp g©y phï (phï dinh d­ìng). 
¶nh h­ëng cña co tiÓu ®éng m¹ch ®i 
Lµm c¶n trë m¸u ra khái mao m¹ch cÇu thËn, lµm t¨ng ¸p suÊt mao m¹ch cÇu thËn. 
NÕu co nhÑ lµm t¨ng l­u l­îng läc. 
NÕu co võa hoÆc co rÊt m¹nh th× huyÕt t­¬ng gi÷ l¹i trong cÇu thËn mét thêi gian dµi nªn bÞ läc qua mµng nhiÒu h¬n, do ®ã lµm t¨ng ¸p suÊt keo trong mao m¹ch cÇu thËn dÉn tíi lµm gi¶m l­u l­îng läc. 
l­u l­îng m¸u thËn bÞ ¶nh h­ëng bëi nh÷ng yÕu tè sau 
C¬ chÕ tù ®iÒu hßa huyÕt ¸p t¹i thËn: x¶y ra khi huyÕt ¸p ĐM trung b×nh <70mmHg. 
Khi l­u l­îng läc gi¶m dÉn tíi hÊp thu Na+ gi¶m lµm gi·n tiÓu ĐM ®Õn, m¸u ®Õn cÇu thËn nhiÒu lµm t¨ng l­u l­îng läc 
ThÇn kinh giao c¶m. 
KÝch thÝch nhÑ: kh«ng t¸c dông. 
KÝch thÝch m¹nh: co ĐM ®Õn nhiÒu h¬n ĐM ®i lµm l­u l­îng läc gi¶m, nÕu tiÕp tôc kÝch thÝch th× tù vÒ b×nh th­êng (tù ®iÒu hßa). 
Hormon: 
Hormon g©y co m¹ch do ®ã lµm gi¶m m¸u tíi thËn vµ gi¶m l­u l­îng läc cÇu thËn lµ adrenalin, noradrenalin, angiotensinII, adenosin. 
G©y gi·n m¹ch lµm l­u l­îng läc t¨ng: prostaglandin, protacyclin 
Thµnh phÇn ho¸ häc cña m¸u 
Nh÷ng thay ®æi thµnh phÇn ho¸ häc cña m¸u còng lµm thay ®æi thµnh phÇn n­íc tiÓu. 
ThÝ dô: khi uèng n­íc Ýt th× n­íc tiÓu Ýt nh­ng ®é ®Ëm ®Æc c¸c chÊt trong n­íc tiÓu t¨ng lªn hoÆc khi ¨n nhiÒu NaCl th× ®Ëm ®é n­íc tiÓu t¨ng 
TuyÕn néi tiÕt 
Thuú sau tuyÕn yªn : hormon ADH lµm qu¸ tr×nh t¸i hÊp thu n­íc cña èng thËn t¨ng, nªn khi gi¶m chøc n¨ng thuú sau tuyÕn yªn sÏ g©y bÖnh ®¸i th¸o nh¹t (®¸i rÊt nhiÒu nh­ng n­íc tiÓu lo·ng kh«ng cã ®­êng). 
TuyÕn th­îng thËn. 
Vá th­îng thËn tiÕt ra hornmon cortisol, aldosteron cã t¸c dông t¸i h¸p thu Na+ vµ bµi tiÐt K+ ë thËn. 
Tuû th­îng thËn: Bµi tiÕt adrenalin, adrenalin ë møc thÊp sÏ lµm gi·n ®éng m¹ch ®Õn vµ co ®éng m¹ch ®i cña tiÓu cÇu thËn nªn ¸p lùc m¸u trong tiÓu cÇu thËn t¨ng lªn lµm cho n­íc tiÓu bµi xuÊt nhiÒu. 
Thuèc lîi tiÓu 
Thuèc lîi niÖu thÈm thÊu (dung dÞch ®­êng hoÆc muèi ­u tr­¬ng): Lµ chÊt ®­îc läc nh­ng kh«ng ®­îc hoÆc Ýt ®­îc t¸i hÊp thu nªn lµm cho ¸p suÊt thÈm thÊu trong èng thËn cao, gi÷ n­íc l¹i trong lßng èng nªn lµm t¨ng l­u l­îng m¸u vµ huyÕt ¸p nªn lµm t¨ng l­îng n­íc tiÓu. VÝ dô manitol, sucrose. 
Thuèc lîi niÖu cã t¸c dông quai Henle: øc chÕ t¸i hÊp thu Clo vµ natri trong n­íc tiÓu cao nªn ¸p suÊt thÈm thÊu trong èng thËn cao, gi÷ n­íc l¹i trong lßng èng nªn lµm t¨ng l­îng n­íc tiÓu. VÝ dô furosemid. 
Thuèc lîi tiÓu 
Thuèc lîi niÖu kh¸ng aldosteron (VÝ dô spironolacton). Thuèc c¹nh tranh víi aldosteron ë èng l­în xa vµ èng gãp lµm gi¶m t¸i hÊp thu Na vµ gi¶m ®µo th¶i kali. 
Thuèc lîi niÖu kh¸ng carbonic anhydrase (VÝ dô acetzolamid) g©y lîi niÖu, t¨ng ®µo th¶i bicarbonat, Ýt ®µo th¶i natri vµ kali lµm n­íc tiÓu kiÒm. 
C¸c vÞ thuèc nam nh­ r©u ng«, b«ng m· ®Ò, cá tranh. 
V.§éng t¸c tiÓu tiÖn 
§¬n vÞ thËn liªn tôc s¶n sinh ra n­íc tiÓu tËp trung vµo bÓ thËn råi xuèng niÖu qu¶n 
Thµnh niÖu qu¶n cã c¬ tr¬n cã nh÷ng sãng nhu ®éng tõng ®ît n­íc tiÓu vµo bµng quang 
N­íc tiÓu vµo bµng quang lµm bµng quang gi·n dÇn ra 
cæ bµng quang cã c¬ th¾t tr¬n do sîi giao c¶m vµ phã giao c¶m chi phèi (sîi giao c¶m lµm cho c¬ th¾t tr¬n co l¹i) 
V.§éng t¸c tiÓu tiÖn 
Khi dung tÝch n­íc tiÓu trong bµng quang lªn tíi 250-300 ml th× sÏ g©y ra ¸p lùc kÝch thÝch c¸c ®Çu d©y thÇn kinh ë thµnh bµng quang t¹o ra nh÷ng xung ®éng thÇn kinh truyÒn tõ trung khu tiÓu tiÖn ë ®o¹n tuû cïng I,II,III cña tuû sèng g©y c¶m giÊc mãt tiÓu tiÖn lµm co c¬ bµng quang vµ më c¬ th¾t tr¬n bµng quang. 
Nh­ vËy n­íc tiÓu bÞ ®Èy tõ bµng quang ra ngoµi niÖu ®¹o råi bµi xuÊt ra ngoµi. 
VI. Th¨m dß chøc n¨ng thËn th­êng dïng. 
§¸nh gÝa chøc n¨ng läc cÇu thËn: inulin, manitol, creatinin 
§¸nh gi¸ chøc n¨ng t¸i hÊp thu ë èng l­în gÇn: Urª. 
§¸nh gi¸ chøc n¨ng bµi tiÕt ë èng l­în xa PAH (paraamonohyppurat), PSP (phenol sulfonphtalein). 
VI. Th¨m dß chøc n¨ng thËn th­êng dïng. 
C¸c xÐt nghiÖm kh¸c. 
L­îng n­íc tiÓu 24h. 
Thµnh phÇn hãa häc cña n­íc tiÓu: albumin, ®­êng, pH 
Thµnh phÇn tÕ bµo n­íc tiÓu: Hång cÇu,b¹ch cÇu, trô niÖu 
ChÈn ®o¸n h×nh ¶nh thËn 
C¸c chÈn ®o¸n h×nh ¶nh cã t¸c dông ph¸t hiÖn bÊt th­êng vÒ h×nh th¸i cña thËn vµ ®­êng dÉn n­íc tiÓu (nang, sái, hÑp, t¾c, khèi u, viªm) vµ phÇn nµo cho biÕt s¬ bé chøc n¨ng thËn (ø n­íc, t×nh tr¹ng ngÊm thuèc, ®äng thuèc c¶n quang). 
Cã nhiÒu ph­¬ng ph¸p chÈn ®o¸n h×nh ¶nh thËn b»ng X quang (chôp XQ æ bông kh«ng chuÈn bÞ, chôp ®­êng tiÕt niÖu qua tÜnh m¹ch, chôp niÖu qu¶n bÓ thËn ng­îc dßng, chôp bµng quang ng­îc dßng, chôp m¹ch thËn, chôp ®éng m¹ch sè ho¸), chôp siªu ©m c¾t líp, chôp h×nh ¶nh b»ng céng h­ëng tõ h¹t nh©n... Sù ph¸t triÓn cña chÈn ®o¸n h×nh ¶nh ®· thay thÕ dÇn cho c¸c ph­¬ng ph¸p chÈn ®o¸n b»ng chÊt ®éng vÞ phãng x¹