Bài giảng Siêu âm tổng quát

yªn 
ph¸t hay thø ph¸t do sù tho¸i hãa cña mét u m¹ch m¸u. 
C¸ch thøc ph¸t hiÖn rÊt thay ®æi, ®«i khi lµ mét l¸ch to vµ ®au d­íi s­ên tr¸i 
hay mét tan m¸u cña bÖnh vi m¹ch, mét ®«ng m¸u trong m¹ch lan táa 
(CIVD: coagulation intravasculaire dissÐminÐe). §«i khi ®ã lµ mét vì tù ph¸t 
trong æ bông. 
VÒ siªu ©m: ®ã µ mét khèi u ®Æc, cã ranh giíi râ, víi c¸c vïng t¨ng ©m vµ 
kh«ng cã ©m. 
Sarcome de Kaposi 
 333 
§ã lµ tæn th­¬ng da ë ®Çu d­íi chi d­íi, tiÕn triÓn chËm. Phèi hîp víi SIDA, 
nã trë nªn x©m lÊn vµ cã tæn th­¬ng néi t¹ng: phæi, l¸ch, èng tiªu hãa, c¸c 
h¹ch b¹ch huyÕt. Tæn th­¬ng ë l¸ch gÆp trong 5% c¸c tr­êng hîp. Lµ mét 
khèi th­êng nhiÒu nèt lan réng trong phóc m¹c. 
3.5.4 C¸c u ¸c tÝnh nguyªn ph¸t. 
(kh«ng ®Ò cËp v× hiÕm) 
3.5.5 C¸c u lµnh tÝnh 
Chóng lµ c¸c khèi ®Æc, gi¶m hay t¨ng ©m. 
U m¹ch m¸u (hÐmangiome) 
Th­êng kh«ng cã triÖu chøng, ®­îc ph¸t hiÖn khi mæ x¸c hay khi vì. Hay 
gÆp ë phô n÷ cã thai vµ/hoÆc dïng thuèc tr¸nh thai (oestro-progestatifs). 
Chóng gièng u m¸u cña gan: 
T¨ng ©m (siªu ©m), ngÊm thuèc c¶n quang tõ ngo¹i vi vµo trung t©m chËm 
(chôp CLVT). 
Nh­ng còng cã thÓ gi¶m ©m hay ngÊm thuèc m¹nh (nhiÒu m¹ch m¸u). 
D¹ng ®iÓn h×nh lµ mét khèi gi¶m ©m, khu tró hay lan táa, ranh giíi râ, hiÕm 
khi cã v«i hãa. 
H×nh. Mét tæn th­¬ng t¨ng ©m, ranh giíi 
râ ®­îc ph¸t hiÖn t×nh cê ë l¸ch. §©y lµ 
h×nh ¶nh ®iÓn h×nh cña u m¹ch m¸u. 
U lo¹n s¶n ph«i hay lo¹n s¶n nèt (Hamartome ou Dysplasie nodulaire) 
Th­êng kh«ng cã triÖu chøng vµ ph¸t hiÖn t×nh cê, ®ã lµ mét khèi t¨ng ©m 
kh«ng ®ång ®Òu, l¸ch to (H×nh). Trªn siªu ©m Doppler mÇu thÊy t¨ng sinh 
m¹ch trong khèi. 
 334 
H×nh. U lo¹n s¶n phæi ë trÎ g¸i 4 tuæi 
®ang ®­îc ®¸nh gi¸ nhiÔm khuÈn ®­êng 
niÖu. Siªu ©m quÐt ngang l¸ch thÊy khèi 
trßn, hçn hîp ©m víi ranh giíi râ. 
U b¹ch m¹ch (lymphangiome). 
HiÕm. Cã 3 d¹ng: d¹ng ®¬n thuÇn, d¹ng u nang, d¹ng hang (caverneux) vµ 
kh«ng v«i hãa, liªn quan ®Õn toµn bé l¸ch. 
C¸c viªm gi¶ u (les pseudo-tumeurs inflammatoires) 
§ã lµ c¸c khèi cã vá, giíi h¹n râ mµ nguån gèc ch­a biÕt. Chóng ®­îc h×nh 
thµnh tõ c¸c tÕ bµo t­¬ng bµo, lympho bµo, m« bµo vµ chÊt ®Öm liªn kÕt. 
H×nh th¸i cña chóng, l¸ch to vµ ®«i khi bÞ v«i hãa. Trªn siªu ©m chóng gi¶m 
©m. 
Sù ®Þnh vÞ ë l¸ch lµ hiÕm; ng­êi ta th­êng thÊy c¸c gi¶ u nµy trong c©y phÕ 
qu¶n, tim, d©y tiªu hãa, m« mÒm, mµng n·o vµ c¸c h¹ch b¹ch huyÕt. Ng­êi ta 
kh«ng thÓ ph©n biÖt chóng víi c¸c u lympho bµo ë ph­¬ng diÖn X-quang. 
3.5.6 C¸c gi¶ u 
L¸ch phô ë rèn l¸ch, l¹c chç cña tôy, bäc m¸u tô, nang gi¶ tuþ ho¹i tö, nang 
ch¶y m¸u, ¸p xe vµ bÖnh lý nhiÔm trïng. 
3.5.7 U nang 
 Siªu ©m lµ kh¸m xÐt ®­îc chØ ®Þnh ®Çu tiªn vµ cho phÐp ph©n biÖt c¸c u nang 
víi c¸c khèi ®Æc. 
Siªu ©m, c¸c u nang cã h×nh trßn, th­êng lµ duy nhÊt, ®«i khi nhiÒu, dÞch 
trong, giíi h¹n râ víi bê máng ®Òu ®Æn vµ cã t¨ng ©m phÝa sau. §«i khi dÞch 
trong nang kh«ng ®ång ©m hay t¨ng ©m do l¾ng ®äng cña cholestÐrol hay 
cÆn. 
 335 
Nguyªn nh©n ®­îc gîi ra tuú theo h×nh ¶nh cña nang, cña bèi c¶nh l©m sµng, 
nh­ng ®«i khi sù x¸c nhËn cña phÉu thuËt lµ cÇn thiÕt. 
3.5.8. U nang do ký sinh trïng (®Ó tham kh¶o) 
U nang s¸n, hay gÆp bÖnh s¸n Echinococcus cã nguån gèc ë Nam Mü, B¾c 
Phi, Trung §«ng, óc, chiÕm 60% c¸c nang l¸ch. Sù ®Þnh vÞ ë l¸ch lµ hiÕm 
(2%). 
VÒ l©m sµng, bÖnh nh©n cã sèt, l¸ch to, ®au bông. HuyÕt thanh ©m tÝnh nÕu 
nang ®­îc v«i ho¸ hay kh«ng ho¹t ®éng. 
Thµnh cña nang ®­îc cÊu t¹o tõ ngoµi vµo trong: 
- quanh nang: vá viªm x¬ cøng ph¶n øng. 
- TiÓu b×: mµng kh«ng ®­îc cÊu t¹o tõ tÕ bµo. 
- Mµng mÇm víi c¸c tói nang. 
C¸c giai ®o¹n cña nang s¸n (theo Gharbi vµ céng sù): 
G/® 1: 
- sù tô dÞch trong. 
- dµy khu tró. 
G/® 2: 
- thµnh nang t¸ch ®«i. 
- mµng di ®éng gËp l¹i. 
- cã h×nh ®µn “lire”. 
G/® 3: 
- nhiÒu nang h×nh tæ ong. 
- h×nh n¬ hoa hång cña c¸c nang nhá (con). 
G/® 4: 
- cÊu tróc ©m kh«ng ®Òu. 
G/® 5: 
- nang bÞ v«i hãa. 
- h×nh vá trøng. 
- t¨ng ©m. 
 336 
3.5.9 C¸c u nang kh«ng do ký sinh trïng 
Hay gÆp ë n÷, tuæi kh¸ trÎ vµ kÝch th­íc nang th­êng trªn 10 cm. Kh«ng cã 
triÖu chøng trong 50% c¸c tr­êng hîp; c¸c biÕn trøng theo kiÓu nhiÔm trïng, 
ch¶y m¸u, vì lµ t¨ng lªn khi cã thai. H×nh d¹ng cña nang rÊt thay ®æi, th­êng 
cã mét nang. 
C¸c u nang thùc sù hay nguyªn ph¸t 
ChiÕm 25% c¸c nang kh«ng do ký sinh trïng. Chóng lµ bÈm sinh vµ cã líp ¸o 
biÓu m« hay néi m«. Ng­êi ta chia lµm ba lo¹i: 
 C¸c u nang biÓu m« (les kystes Ðpitholiaux): 
- c¸c u nang d¹ng biÓu b×-Ðpidermoide (10% c¸c tr­êng hîp) gÆp ë trÎ em 
vµ thiÕu niªn. Thµnh cña nang ®­îc h×nh thµnh tõ cét v¸ch t­¬ng tù c¸c cét 
c¬ tim (signe du feston-dÊu hiÖu ®­êng viÒn). Chóng kh«ng cã triÖu chøng, 
®«i khi cã v«i hãa vµ rÊt to. Siªu ©m, nã cã d¹ng mét khèi thuÇn nhÊt víi c¸c 
©m ë chç tròng hay mét khèi dÞch cã tua v¸ch ë chung quanh (H×nh). 
- c¸c nang d¹ng da- dermoide rÊt hiÕm. 
- c¸c nang néi m«- endotheliaux hÕt søc hiÕm: c¸c nang thanh dÞch ®¬n ®éc 
hoÆc trong bÖnh ®a nang gan-thËn. 
H×nh. U nang d¹ng biÓu b× ë l¸ch trÎ 
trai 5 tuæi ®­îc ph¸t hiÖn t×nh cê. 
H×nh siªu ©m quÐt ngang thÊy mét 
nang víi c¸c v¸ch bªn trong. 
 U nang b¹ch m¹ch (lymhangiome kystiques) 
Sù ®Þnh vÞ ë l¸ch lµ ®Æc biÖt hiÕm. Nãi chung, nang th­êng ë d­íi vá vµ cã 
mét æ. Cã mét tiÒn sö chÊn th­¬ng hay can thiÖp phÉu thuËt lµ mét lý do ®­îc 
xÐt ®Õn. Nang lµ mét dÞ tËt bÈm sinh m¹ch b¹ch huyÕt cña l¸ch, trong 20% 
 337 
tr­êng hîp cã kÕt hîp víi nang ë c¸c vÞ trÝ kh¸c (gan, thËn, tuþ, trung thÊt, 
b×u vµ m« d­íi da, ®Æc biÖt ë hè th­îng ®ßn). CÇn ph¶i t×m mét phï b¹ch 
huyÕt cña c¸c dÞ tËt ë da hay ë t¹ng: bÖnh u x¬ thÇn kinh vµ bÖnh u néi sôn 
x­¬ng. 
Siªu ©m, nang th­êng cã v¸ch chia thµnh c¸c æ nhá; ®«i khi cã d¹ng nang cã 
mét æ. 
 U nang d¹ng nhÇy cã líp ¸o sinh nhÇy (le kyste mucoide µ revªtement 
mucipare) 
- hoÆc do di c¨n cña ung th­ biÓu m« nang tuyÕn nhÇy cña buån trøng hay 
cña ruét. 
- hoÆc do sù l¹c chç cña buång trøng trong l¸ch víi sù ph¸t triÓn cña mét 
khèi u d¹ng ruét nguyªn thuû. 
C¸c u nang gi¶ 
Chóng kh«ng cã líp ¸o biÓu m«. 
 C¸c u nang sau chÊn th­¬ng: trong 50% c¸c tr­êng hîp, chóng ®­îc chÈn 
®o¸n muén sau chÊn th­¬ng. §­îc thÊy ë mäi løa tuæi. Mét hay hai æ khuyÕt, 
th­êng cã v«i ho¸. 
 C¸c u nang do viªm: th­êng gÆp sau viªm tuþ. 
 C¸c u nang tho¸i ho¸: th­êng thø ph¸t sau nhåi m¸u hay c¾t l¸ch. 
3.6. BÖnh lý m¹ch m¸u 
3.6.1 Ph×nh ®éng m¹ch l¸ch 
Chóng th­êng gÆp sau c¸c ph×nh m¹ch cña §MCB d­íi thËn vµ cña §M 
chËu. 
GÆp ë phô n÷ trong 97% c¸c tr­êng hîp vµ chóng kh«ng cã triÖu chøng trong 
80% c¸c tr­êng hîp. 
Ng­êi ta ph©n biÖt: 
Ph×nh m¹ch thËt (les vrais anÐvrysmes). 
- C¸c ph×nh m¹ch thø ph¸t do x¬ cøng ®éng m¹ch chiÕm 60%. 
- C¸c ph×nh m¹ch do nÊm. 
 338 
- C¸c ph×nh m¹ch do lo¹n s¶n: 10% c¸c tr­êng hîp.§ã lµ sù kh«ng cã hay 
sù ph¸t triÓn kh«ng ®Çy ®ñ cña líp chun trong cña mµng trong víi sù x¬ ho¸ 
cña líp gi÷a thµnh m¹ch. 
- L¸ch to sung huyÕt gÆp trong sèt rÐt, bÖnh Gaucher (bÖnh ë n÷ giíi) hay 
TALTMC 
- Cã thai lµ mét nguyªn nh©n cña ph×nh m¹ch l¸ch vµ nhÊt lµ vì l¸ch ë 
ng­êi ®Î nhiÒu lÇn do sù biÕn chÊt (háng ®i) cña m« liªn kÕt, t¨ng thÓ tÝch 
m¸u l­u chuyÓn, sung huyÕt tÜnh m¹ch cöa vµ gi¶m søc bÒn m¹ch m¸u. 
Trong ba th¸ng cuèi cã sù gi·n cña ®éng m¹ch ë ®o¹n tËn cïng. 
Gi¶ ph×nh m¹ch (les faux anÐvrysmes). 
- Cã thÓ thø ph¸t sau viªm tuþ cÊp hay m¹n do sù ¨n mßn tù ®éng thµnh 
®éng m¹ch. Nguån gèc chÊn th­¬ng chiÕm 3% c¸c tr­êng hîp. 
Ba lo¹i ph×nh m¹ch: h×nh tói, h×nh thoi vµ ph×nh t¸ch. 
3.6.2 Nhåi m¸u l¸ch (infarctus splÐnique) 
Th­êng tiÒm tµng, nhåi m¸u l¸ch lµ mét trong c¸c chÈn ®o¸n ®­îc gîi ra 
tr­íc mét th­¬ng tæn gi¶m ©m ®¬n ®éc. Nhåi m¸u lµ kÕt qu¶ cña sù t¾c cÊp 
cña ®éng m¹ch hay c¸c nh¸nh cña nã do huyÕt khèi hay sù nghÏn m¹ch. 
PhÇn lín c¸c nhåi m¸u l¸ch khái tù ph¸t, hiÕm khi béi nhiÔm, ch¶y m¸u nhu 
m« vµ vì l¸ch. 
C¸c nguyªn nh©n. 
- X¬ v÷a m¹ch. 
- Viªm tuþ cÊp, khèi u hay khèi cña tuþ. 
- ThiÕu m¸u tan m¸u. 
- BÖnh t¨ng g¸nh (qu¸ t¶i): bÖnh u h¹t cña Wegener. 
- ThiÕu hôt protÐine C. 
- NhiÔm khuÈn m¸u, viªm néi t©m m¹c. 
- L¸ch bÖnh lý: héi chøng t¨ng sinh tuû, bÖnh hång cÇu h×nh liÒm, 
thalassÐmie. 
 339 
- Nguån gèc nghÏn m¹ch: bÖnh tim g©y nghÏn m¹ch, nhiÔm khuÈn m¸u, 
viªm néi t©m m¹c. 
- Nguån gèc do thuèc: cocaine, ghÐp gan, chôp m¹ch m¸u hay thñ thuËt 
lµm nghÏn m¹ch, tiªm truyÒn trong m¹ch Vasopressine. 
- Xo¾n l¸ch. 
- C¬n sèt rÐt (accÌs palustre). 
- NÕu kh«ng cã nguyªn nh©n nµo ®­îc t×m thÊy ng­êi ta cho ®ã lµ nhåi 
m¸u tù ph¸t: th­êng x¶y ra ë chøng t¨ng b¹ch cÇu ®¬n nh©n nhiÔm trïng 
(mononuclÐose infectieuse). 
H×nh ¶nh 
ChÈn ®o¸n siªu ©m hÇu nh­ kh«ng thÓ ®­îc, trõ thÓ ®iÓn h×nh, nh­ng nã hiÕm 
gÆp: 
Siªu ©m, vïng gi¶m ©m h×nh tam gi¸c, ®¸y ë ngo¹i biªn, ®Ønh h­íng vµo rèn 
l¸ch, h×nh chªm. 
H×nh. Nhåi m¸u t¹o ra vïng h¬i gi¶m ©m 
ë cùc trªn cña l¸ch. 
 340 
tµi liÖu tham kh¶o: 
1. Pauette Jouve 
Manuel d'ultrasonologie gÐnÐrale de l'adulte; Masson1993; 329-332 
2.Helle Dossing, Finn Noe Bennedlaek 
Benign solitary cold Thyroid nodules: US-guided interstisitial 
Radiology 2002; 225; 53-57 
3.Takashima Smorimoto; J Ikozoe 
Primary thyroid lymphoma: comparison of CT anhd US assessment 
Radiology 1989; 171; 439 
4. ABrand; P Viikinkoski; J Nikels; L Livisaari 
Thyroid gand: US screening in middle aged women with no previous thyroid 
diseases 
Radiology 1989; 173; 517 
 341 
CHỦ BIÊN 
PGS.TS. PHẠM MINH THÔNG 
THAM GIA BIÊN SOẠN 
PGS.TS. PHẠM MINH THÔNG 
Trưởng khoa ChÈn đoán hình ảnh - Bệnh viện Bạch Mai 
Phó Trưởng Bộ môn ChÈn đoán hình ảnh - Trường Đại học Y Hà Nội 
THS. PHẠM HỒNG ĐỨC 
Giảng viện Bộ môn Chẩn đoán hình ảnh - Trường Đại học Y Hà Nội 
THS. NGUYỄN DUY TRINH 
Bác sỹ khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Bạch Mai 
THS. LÊ ANH TUẤN 
Bác sỹ khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Bạch Mai 
THS. NGUYÊN XUÂN HIỀN 
Bác sỹ khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Bạch Mai 
THƯ KÝ BIÊN SOẠN 
Trung tâm §ào tạo - Bệnh viện Bạch Mai