Bài giảng Những nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa Mác-Lênin - Chương VI: Chủ nghĩa tư bản độc quyền và Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước

ùc tiÕp (FDI)Gi¸n tiÕp (ODA)Môc tiªuKinh tÕ ChÝnh trÞ- H×nh thøc xuất khẩu- Chñ thÓ xuất khẩuT¹o ®iÒu kiÖn cho t­ b¶n t­ nh©n đầu tưKinh tÕChÝnh trÞQu©n sùH­íng vµo c¸c ngµnh thuéc kÕt cÊu h¹ tÇngThùc hiÖn chñ nghÜa thùc dân míiĐặt căn cứ quân sự tại lãnh thổ nước nhập khẩuNhằm vào ngành chu chuyển vốn nhanh để thu lợi nhuận độc quyền cao Chủ thể xuất khẩuXuÊt khÈu t­ b¶n Nhµ n­ícXuÊt khÈu t­ b¶n t­ nh©nd - Sù ph©n chia thÕ giíi về Kinh Tế gi÷a c¸c tæ chøc ®éc quyÒnXuất khẩu tư bản các nước ngày càng tăngCạnh tranh quyết liệt giữa các tổ chức độc quyền các nước càng gay gắtHình thành tổ chức độc quyền quốc tế (Cartel, Syndicat, trust quốc tế) e - Sù ph©n chia thÕ giíi vÒ l·nh thæ gi÷a c¸c c­êng quècThỏa hiệp, liên minhquốc tế“Chủ nghĩa tư bản phát triển càng cao, nguyên liệu càng thiếu thốn, sự cạnh tranh càng gay gắt, và việc tìm kiếm các nguồn nguyên liệu trên toàn thế giới càng ráo riết, thì cuộc đấu tranh để chiếm thuộc địa càng quyết liệt hơn” - LÊNINNhưng không thôn tính được nhau3. Sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d­ trong giai ®o¹n CNTB ®éc quyÒna - Mèi quan hÖ gi÷a c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn 	trong giai đoạn CNTB độc quyềnCạnh tranh Tự do§éc quyÒnL­u ý: §éc quyÒn sinh ra tõ c¹nh tranh tù do, ®éc quyÒn ®èi lËp víi c¹nh tranh tù do, nh­ng sù xuÊt hiÖn cña §ộc Quyền kh«ng thñ tiªu ®­îc c¹nh tranh mµ cßn lµm cho c¹nh tranh trë nªn ®a d¹ng vµ gay g¾t h¬nGiữa các tổ chức độc quyền với các xí nghiệp ngoài độc quyềnGi÷a c¸c tæ chøc ®éc quyÒn víi nhauNéi bé tæ chøc ®éc quyÒnCïng ngµnhKh¸c ngµnhThÞ phÇn s¶n xuÊt, tiªu thôMét bªn ph¸ s¶n Hai bªn tho¶ hiÖpNguån nguyªn liÖu, nh©n c«ng, ph­¬ng tiÖn ...C¹nh tranh trong giai ®o¹n CNTB ®éc quyÒnGiữa các nhà sx nhỏ, các nhà tư bản không độc quyền tiếp tục cạnh tranh như thời tự do cạnh tranhSản xuất hàng hóa giản đơnSản xuất hàng hóa tư bản chủ nghĩaQUY LUẬT GIÁ TRỊQUY LUẬT GIÁ TRỊ THẶNG DƯb, BiÓu hiÖn ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d­ trong giai ®o¹n CNTB ®éc quyÒnGiai ®o¹n ®éc quyÒnGiai ®o¹n tù do c¹nh tranhQuy luËt gi¸ c¶ ®éc quyÒn Quy luËt gi¸trÞ(W=c+v+m)Quy luËt lîi nhuËn ®éc quyÒn caoQuy luật GIÁ TRỊ THẶNG DƯ trong sx hàng hóa TBCNQuy luËt gi¸ c¶ s¶n xuÊt( K + p )Quy luật tỷ suất lợi nhuận bình quân Sx hàng Hóa TBCNL§ kh«ng c«ng cña CN trong XN kh«ng ®éc quyÒnL§ kh«ng c«ng cña CN trong XN ®éc quyÒnMét phÇn GTTD cña nhµ t­ b¶n võa vµ nháL§ kh«ng c«ng ë c¸c n­íc thuéc ®Þa vµ phô thuécLỢI NHUẬN ĐỘC QUYỀN CAOII. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN NHÀ NƯỚC 1. Nguyªn nh©n h×nh thµnh vµ b¶n chÊt cña CNTB ®éc quyÒn Nhµ n­íc 2. Nh÷ng biÓu hiÖn chñ yÕu cña CNTB ®éc quyÒn Nhµ n­íc 1. Nguyªn nh©n h×nh thµnh vµ b¶n chÊt cña CNTB ®éc quyÒn Nhµ n­íca. Nguyªn nh©n ra ®êi cña CNTB ®éc quyÒn Nhµ n­íc Xoa dịu mâu thuẫn giữa g/c TS & g/c VSNhà nước ban hành các chính sách kinh tếMâu thuẫn giữa các tổ chức độc quyền quốc tế với lợi ích quốc gia dân tộcMuốn vậy, nhà nước phải nắm kinh tếXu hướng quốc tế hóa đời sống kinh tếTư nhân không thể hoặc không muốn làmNhà nước trực tiếp đảm nhậnPhân công Lao động phát triển,Nhiều ngành mới ra đờiLLSX phát triển mang tính xã hội hóa caoPhải xây dựng QHSX mới cho phù hợpSở hữu nhà nước tư sản ra đờiCNTB §éc quyÒn nhµ n­ícBuộc các nhà nước TS phải nắm kinh tế- Chính sách thực dân & - Chống các nướcXHCNb. B¶n chÊt cña CNTB ®éc quyÒn Nhµ n­íc CNTB ®éc quyÒn nhµ n­ícSøc m¹nh ®éc quyÒn t­ nh©nSøc m¹nh Nhµ n­íc t­ s¶nMột thiết chế, thể chế thống nhất, phụ thuộc các tổ chức độc quyềnBản chất của CNTBNN lµ sù kÕt hîp søc m¹nh cña c¸c tæ chøc độc quyền t­ nh©n víi søc m¹nh cña nhµ n­íc tư sản trë thµnh mét thiÕt chÕ vµ thÓ chÕ thèng nhÊt nh»m phôc vô lîi Ých cña tæ chøc độc quyền vµ cøu nguy cho CNTBNhà nước đã trở thành MỘT TẬP THỂ TƯ BẢN KHỔNG LỒ2. Những biểu hiện chủ yếu của CNTBĐQNN Kết hợp vềCON NGƯỜI ĐỘC QUYỀNTƯ NHÂN NHÀ 	NƯỚCCài người lẫn nhauXây dựng doanh nghiệp nhà nước bằng vốn ngân sáchQuèc h÷u ho¸ xÝ nghiÖp t­ nh©n b»ng c¸ch nhà nước mua l¹iNhà nước Mua cæ phÇn cña c¸c doanh nghiÖp t­ nh©nMë réng doanh nghiệp nhà nước b»ng vèn tÝch luü cña c¸c DNNNb. Sự hình thành sở hữu nhà nướcBộ máy nhà nướcChính sách kinh tếNSNNThuÕ HÖ thèng tiÒn tÖ – tÝn dôngDNNNKÕ ho¹ch ho¸c. Sự điều tiết về kinh tế của Nhà nước tư sản- Tổ chứcCông cụ KT-HC-PL- Cơ chế(Xét sau)* C¬ chÕ điều tiết kinh tế cña CNTB ®éc quyÒn Nhµ n­íc Cơ chế điều tiết kinh tế của CNTBĐQNN§iÒu tiÕt cña Nhµ n­ícThÞ Tr­êngQuy luËt kinh tÕ§Þnh h­íng c¸c môc tiªu§iÒu tiÕt s¶n xuÊt§éc quyÒn t­ nh©n- Cơ chếIII. NHỮNG NÉT MỚI TRONG SỰ PHÁT TRIỂN CỦA CNTB HIỆN ĐẠI1. Sự phát triển nhảy vọt về LLSXa- Công nghệ thông tin (IT) & công nghệ cao phát triển mạnhb- Tố chất của người lao động được nâng cao, nhờ giáo dục được tăng cường.c- Kinh tế tăng trưởng nhanh, năng suất lao động được nâng cao2. NÒn kinh tÕ ®ang cã xu h­íng chuyÓn tõ KINH TẾ CÔNG NGHIỆP sang KINH TẾ TRI THỨCa- Cuộc cách mạng KHKT 200 trước khiến KINH TẾ NÔNG NGHIỆP  KINH TẾ CÔNG NGHIỆPb- Cuộc cách mạng IT khiến KINH TẾ CÔNG NGHIỆP  KINH TẾ TRI THỨCc- Đặc điểm của nền kinh tế tri thức :	- Vai trò của tri thức & kỹ thuật cao > nguồn tài nguyên & vốn	- Người lao động chủ yếu là Lao động trí óc	- Hàm lượng “chất xám” trong sản phẩm ngày càng cao	- Tỷ trọng cơ cấu ngành nghề : DỊCH VỤ - CÔNG NGHIỆP – NÔNG NGHIỆPNền kinh tế tri thức là nền kinh tế chủ yếu dựa vào “cái chưa biết”3. Có sù ®iÒu chØnh vÒ quan hÖ s¶n xuÊt vµ quan hÖ giai cÊp a- Quan hÖ së h÷u cã thay ®æi, biÓu hiÖn næi bËt lµ sù ph©n t¸n quyÒn n¾m cæ phiÕu t¨ng lªn. b- KÕt cÊu giai cÊp cã biÕn ®æi lín, c¸c giai cÊp, tÇng líp, ®oµn thÓ x· héi vµ tËp ®oµn cïng tån t¹i vµ t¸c ®éng lÉn nhau. Næi bËt nhÊt lµ sù xuÊt hiÖn cña tÇng líp trung l­u (hay cßn gäi lµ giai cÊp trung s¶n), chiÕm kho¶ng 40 - 50% d©n sè. c- Cïng víi sù t¨ng tr­ëng vµ sù ®iÒu chØnh về QHSX, l­¬ng cña ng­êi lao ®éng ®­îc t¨ng tr­ëng kh¸ lín. 4. Cơ chÕ quản lý kinh doanh trong néi bé doanh nghiÖp cã những biÕn ®æi lína- Cải cách cơ chế quản lý : Chuyển từ quản lý theo chiều dọc kiểu “kim tự tháp” sang chiều ngang, quản lý theo mạng lưới.b- Bằng công nghệ cao, thu hẹp khoảng cách giữa khâu sản xuất với khâu tiêu dùng.c- Quan tâm phát triển năng lực trí tuệ của người lao động.d- Thay đổi hình thức tổ chức kinh doanh : vừa tập trung xí nghiệp theo quy mô lớn, vừa phát triển các xí nghiệp vừa và nhỏ để hỗ trơ lẫn nhau.5. Điều tiết vĩ mô của nhà nước ngày càng được tăng cường a- KÞp thêi ®iÒu chØnh chiÕn kinh tÕ  n©ng cao søc c¹nh tranh cña quèc gia. b- Lùa chän chÝnh s¸ch thùc dông. c- VËn dông linh ho¹t chÝnh s¸ch tµi chÝnh - tiÒn tÖ  ®iÒu chØnh m©u thuÉn cung cÇu vµ m©u thuÉn gi÷a c¸c tÇng líp x· héi. 6. C¸c c«ng ty xuyªn quèc gia cã vai trß ngµy cµng quan träng trong hÖ thèng kinh tÕ TBCN, lµ lùc l­îng chñ yÕu thóc ®Èy toµn cÇu ho¸ kinh tÕCông ty xuyên quốc gia (Transnational Corporations – TNCs) là công ty tư bản độc quyền, mà công ty mẹ ở chính quốc, cài cắm nhiều nhánh ở các nước (như Wal Mart (Mỹ); BP (Anh); masuchita (Nhật); Siemens (Đức).Với thế và lực rất mạnh, các TNCs trở thành lưc lượng chủ yếu thuc đẩy toàn cầu hóa kinh tế và phát triển CNTB độc quyền liên quốc gia.(Lưu ý : TNCs ≠ MNCs (Multinational Corporations- Công ty đa quốc gia). 7. §iÒu tiÕt vµ phèi hîp quèc tÕ ®­îc t¨ng c­êng Các nước TBCN tăng cường phối hợp về kinh tế (thỏa hiệp), thay vì xung đột kinh tế.IV. VAI TRÒ, GIỚI HẠN VÀ XU HƯỚNG VẬN ĐỘNG CỦA CNTB1. Vai trò của CNTB đối với sự phát triển của nền sản xuất xã hội 2. Những hạn chế của chủ nghĩa tư bản 	3. Xu hướng vận động của CNTB 1. Vai trß cña CNTB ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi	 a- Sù ra ®êi cña CNTB ®· gi¶i phãng loµi ng­êi khái "®ªm tr­êng trung cæ" cña x· héi phong kiÕn, ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ TBCN, biến s¶n xuÊt nhá thµnh s¶n xuÊt lín hiÖn ®¹i, tạo tác phong công nghiệp cho công nhân. 	b- Phát triển mạnh mẽ LLSX :	- “Giai cấp tư sản trong quá trình thống trị giai cấp chưa đầy một thế kỷ, đã tạo những lực lượng sản xuất nhiều hơn và đồ sộ hơn lực lượng sản xuất của tất cả các thế hệ trước kia gộp lại” – Marx, Engels	- Ngày nay đang đưa nhân loại từ nền kinh tế công nghiệp sang nền kinh tế tri thức.c- Thùc hiÖn x· héi ho¸ s¶n xuÊt. Chuyên môn hóa sản xuất kết hợp với hợp tác lao động, liên kết các ngành thành một quá trình sản xuất xã hội	 d- Lần đầu tiên trong lịch sử, thiết lập được NỀN DÂN CHỦ TƯ SẢN, tuy chưa hoàn hảo, nhưng ưu việt hơn hẳn thể chế chính trị CHNL và Phong kiến.2. Những hạn chế của chủ nghĩa tư bảna- Sự tích lũy nguyên thủy TBCN đầy máu và bùn nhơ (nhê vµo nh÷ng biÖn ph¸p ¨n c­íp, t­íc ®o¹t, buôn bán không ngang giá) đã gây bao nỗi thống khổ cho một bộ phận nhân loại. b- Cơ sở của sự tồn tại và phát triển của CNTB là bóc lột công nhân làm thuê bất bình đẳng và phân hóa xã hội. Đồng tiền được đưa lên ngôi vị cao nhất  làm băng hoại mọi quan hệ xã hội.c- Phá hủy nghiêm trọng môi trường sinh thái, gây chiến tranh (chiến tranh thế giới và chiến tranh cục bộ).d- Ngày nay, CNTB vẫn đang làm bần cùng hóa một bộ phận nhân loại, tạo hố ngăn cách sâu giữa người giàu và người nghèo, nước giàu và nước nghèo. (Thề kỷ 18, chênh lệch giữa nước giàu và nước nghèo là 2,5 lần, ngày nay là 250 lần).Tóm lại : Sự phát triển nhanh chóng và sự trì trệ thối nát là hai xu thế cùng song song tồn tại trong nền kinh tế của CNTB độc quyền. Đó cũng là một biểu hiện quan trọng của CNTB độc quyên”- Lênin.3. Xu h­íng vËn ®éng cña chñ nghÜa t­ b¶na- Vì m©u thuÉn cơ bản của CNTB là mâu thuẫn gi÷a tr×nh ®é x· héi ho¸ cao cña LLSX víi quan hÖ së h÷u t­ nh©n TBCN vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt ngày càng gay gắt  PTSX TBCN tất yếu phải bị PTSX CSCN thay thế.b- Vì CNTB luôn luôn biết tự điều chỉnh, hiện nay vẫn đang “tạo địa bàn” cho LLSX phát triển, do đó CNTB còn tồn tại lâu dài  các nước có chế độ chính trị khác nhau cần “chung sống hòa bình” vừa hợp tác vừa đấu tranh với nhau.c- Dù sao PTSX TBCN không tự tiêu vong, PTSX CSCN không tự hình thành. Cần thông qua cách mạng xã hội để thực hiện. Đó là sứ mệnh lịch sử của g/c công nhân, mà ta sẽ nghiên cứu trong HỌC PHẦN BA (Chủ nghĩa xã hội khoa học).kết thúc Học phần haiCám ơn các em đã phối hợp tốt với thày