Bài giảng Những nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa Mác-Lênin - Chương V: Học thuyết giá trị thặng dư

giá trị của tư bản ( c / v) do cấu tạo kỹ thuật của TB quyết định và phản ánh những sự biến đổi của cấu tạo kỹ thuật đó.	- Cấu tạo hữu cơ ph¶n ¸nh mèi quan hÖ h÷u c¬ gi÷a cÊu t¹o kü thuËt vµ cÊu t¹o gi¸ trÞ cña TB.	Xu h­íng V§ cña cÊu t¹o h÷u c¬ cña t­ b¶n:	Trong CNTB, xu hướng cấu tạo kỹ thuật không ngừng tăng lên, kéo theo cấu tạo giá trị và cấu tạo hữu cơ không ngừng tăng lên. 	 + Trong CNTB cÊu t¹o h÷u c¬ cña TB ngµy cµng t¨ng lµ mét quy luËt kinh tÕ.	 + T¨ng cÊu t¹o h÷u c¬ cña TB lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp dÉn ®Õn n¹n thÊt nghiÖp trong CNTB. 	v. QUÁ TRÌNH LƯU THÔNG CỦA TƯ BẢN VÀ CỦA GIÁ TRỊ THẶNG DƯLưu thông của tư bản là sự vận động của TB, làm cho TB tăng thêm. Có hai hình thức lưu thông : Xét về chất là TUẦN HOÀN TƯ BẢN. Xét về lượng là CHU CHUYỂN TƯ BẢN 1. TuÇn hoµn vµ chu chuyÓn cña t­ b¶n. a/ TuÇn hoµn cña t­ b¶n. 	TLSX T - H 	... SX ... 	 H’ - T’ 	 	SL§ 	Tuần hoàn tư bản là sự vận động liên tục của tư bản, trải qua ba giai đoạn, lần lượt mang ba hình thái khác nhau với ba chức năng tương ứng, rồi quay trở về hình thái ban đầu có kèm theo gía trị thặng dưmuaSản xuấtbánV. Qu¸ tr×nh l­u th«ng cña t­ b¶n vµ củagi¸ trÞ thÆng d­Điều kiện để tuần hoàn tư bản được liên tục	 TLSX	 TLSXT - H	 ... SX ... H’ - T’ - H	 ... SX’ ... H’’	 SL§	 SL§	TuÇn hoµn cña TB T. tÖTuÇn hoµn cña TB SX TuÇn hoµn cña TB HH Cả 3 hình thái phải cùng tồn tại trong không gian và kế tiếp theo thời gian thì tuần hoàn mới giữ được tính liên tục.V. Qu¸ tr×nh l­u th«ng cña t­ b¶n vµ củagi¸ trÞ thÆng d­	b/ Chu chuyÓn cña t­ b¶n. 	- Kh¸i niÖm : Sự tuần hoàn tư bản, khi xét nó với tư cách là một quá trình định kỳ đổi mới và thường xuyên lặp đi lặp lại thì gọi là chu chuyển tư bản (về lượng)	- Thêi gian chu chuyÓn cña t­ b¶n. 	+ Thời gian CC cña TB = T.gian SX + T.gian l­u th«ng	.Thời gian sản xuất = T.Gian lao động + T.gian gián đoạn lao động + T.gian dự trữ sản xuất (phụ thuộc nhiều yếu tố)	. Thời gian lưu thông = T.gian mua + T.gian bán (phụ thuộc nhiều yếu tố)	Thời gian chu chuyển tư bản tỷ lệ nghịch với giá trị thặng dư thu được.Tèc ®é chu chuyÓn cña TB	+ Khái niệm : Tốc độ chu chuyển tư bản là số vòng chu chuyển tư bản được thực hiện trong một thời gian nhất định, thường là một năm	+ Công thức tính tốc độ CCTB	CH	N = -------- (N tỷ lệ nghịch với ch)	 chN = tốc độ chu chuyển tư bảnCH = thời gian tính bằng 1 năm ch = thời gian của 1 vòng chu chuyển tư bản	+ Nhận xét : Muốn tăng N, chỉ có một cách duy nhất là phải làm cho ch giảm.V. Qu¸ tr×nh l­u th«ng cña t­ b¶n vµ của gi¸ trÞ thÆng d­ c- Sự phân chia tư bản sản xuất thành TB cố định và TB lưu động 	 	Tlsx (c) (Máy móc, nhà xưởng, trang thiết 	bị - ký hiệu c1) và TBSX	 	Nguyên liệu, nhiên liệu – ký 	 hiệu c2)	Slđ (v)Xét bộ phận c1(máy móc, nhà xưởng, trang thiết bị)Về mặt hiện vật : Toàn bộ đều được sử dụng trong sản xuất, nhưng hình thức vật chất không đổi.Về giá trị : Mỗi lần sản xuất, chỉ tiêu dùng giá trị đúng với mức độ hao mòn của C1.Định nghĩa : Tư bản cố định là một bộ phận của tư bản sản xuất, tồn tại dưới dạng máy móc, thiết bị, nhà xưởng (TBBB), về hình thức vật chất, chúng tham gia toàn bộ vào quá trình sản xuất; nhưng về giá trị, chúng không chuyển hết một lần vào sản phẩm, mà chuyển dần từng phần theo mức độ hao mòn của chúng trong thời gian sử dụng.Có hai loại hao mòn : Hao mòn hữu hình (hao mòn vật chất) và hao mòn vô hình (hao mòn giá trị).	- XÐt bé phËn nguyªn, nhiªn vËt liÖu (c2) vµ søc lao ®éng (v): 	+ C2 ứng với mỗi lần chu chuyển, chúng chuyển toàn bộ giá trị vào sản phẩm.	+ V cũng vậy, mỗi lần chu chuyển đều chuyển hết giá trị vào sản phẩm.	+ Khái niệm tư bản lưu động : Tư bản lưu động là một bộ phận tư bản sản xuất tồn tại dưới dạng nguyên liệu, nhiên liệu, vật liêu phụ (c2 của TBBB) và sức lao động (v TBKB), ứng với mỗi lần chu chuyển, chúng chuyển toàn bộ giá trị vào sản phẩmTHEO SỰ BiẾN ĐỘNG CỦA GIÁ TRỊ TRONG QUÁ TRÌNH SẢNXUẤTKẾTCẤU CỦA TƯ BẢN SẢN XUẤTTHEO PHƯƠNG THỨC CHU CHUYỂN GIÁ TRỊTư bản bất biến(giá trị không đổi)C(C1) Nhà xưởng, máy móc, công cụ và trang thiết bịkhác(C2) Nguyên liệu, nhiên liệu, vật liệu phụ Tư bản cố định(chỉ chuyển một phần giá trị vào sản phẩm)Tư bản lưu động(Ứng với mỗi lần chu chuyển, chuyển toàn bộ giá trị vào sản phẩm)Tư bản khả biến (Giá trị thay đổi)VTiền công trả cho giá trị sức lao động (V)V. QUÁ TRÌNH LƯU THÔNG CỦA TƯ BẢN VÀ CỦA GIÁ TRỊ THẶNG DƯ	2. T¸i s¶n xuÊt vµ l­u th«ng cña tæng tư bản x· héia- Một số khái niệm cơ bản của tái sản xuất tư bản xã hội	- Tổng sản phẩm xã hội	+Khái niệm : Tổng sản phẩm xã hội là toàn bộ sản phẩm mà xã hội sản xuất ra trong một thời kỳ nhất định (thường là một năm).	+ Cơ cấu của tổng sản phẩm xã hội :	. Về hiện vật : 	 TSPXH =  TLSX +  TLTD	. Về giá trị : W = C + V + M(C = giá trị bù đắp TLSX đã hao phí trong một chu kỳ kinh tế)V = Giá trị bù đắp cho toàn bộ sức lao động xã hội đã tiêu haoM = Giá trị của sản phẩm thặng dư do lao động không công của toàn thể công nhân đã tạo ra).- Hai khu vực của nền sản xuất xã hội Khi nghiên cứu tư bản cá biệt, Marx nghiên cứu mặt giá trị.Khi nghiên cứu tổng sản phẩm xã hội, Marx nghiên cứu mặt hiện vật để xem trong điều kiện nào thì tái sản xuất tư bản xã hội có thể diễn ra một cách bình thường. Để đạt điều đó, Marx chia lĩnh vực sản xuất vật chất thành hai khu vực : Khu vực I : sản xuất tư liệu sản xuất (Sản xuất TLSX)Khu vực II : sản xuất tư liệu tiêu dùng (Sản xuất TLTD)Ngày nay các ngành dịch vụ (SX phi vật chất) phát triển nhanh chóng, song có thể xếp các ngành dịch vụ phục vụ sản xuất TLSX vào khu vực I và các ngành dịch vụ phục vụ sản xuất TLTD vào khu vực II, vì vậy, cách chia của Marx về lĩnh vực sản xuất thành hai khu vực vẫn còn giá trịb- Điều kiện để tái sản xuất giản đơn và tái sản xuất mở rộng TBCN được thực hiện Lượng sản phẩm xã hội ở Khu vực I : 	 C1 + V1 + m1 (Tồn tại dưới hình thức TLSX)Lượng sản phẩm xã hội ở khu vực II : 	C2 + V2 + m2 (Tồn tại dưới hình thức TLTD)KHU VỰC I(Sx TLSX)KHU VỰC II(Sx TLTD)C1V1 + M1++C2V2 + M2- Điều kiện để tái sản xuất giản đơn được thực hiện : Muốn tái sx giản đơn được thực hiện thì (V1 + m1) ở khu vực I phải được trao đổi với C2 ở khu vực II với lượng bằng nhau, nghĩa là : Gía trị mới về TLSX ở khu I được sản xuất ra phải bằng giá trị của TLSX ở khu vực II đã tiêu dùng.I (V1 + m1) = II (C2)-Điều kiện để tái sản xuất mở rộng được thực hiện :I (V1 + m1) > II (C2)Muốn tái sx mở rộng được thực hiện thì (V1 + m1) ở khu vực I phải được trao đổi với C2 ở khu vực II, với lượng gía trị mới về TLSX ở khu I được sản xuất ra phải lớn hơn lượng giá trị của TLSX ở khu vực II đã tiêu dùng.c- Sự phát triển của Lênin về lý luận tái sản xuất tư bản xã hội của MarxDo phát hiện : cấu tạo hữu cơ (C/V) của tư bản không ngừng tăng lên, nên Lênin đã khái quát thành quy luật : “Sản xuất TLSX để sản xuất ra TLSX phát triển nhanh nhất, sau đến sản xuất ra TLSX đẩ sản xuất ra TLTD; và cuối cùng, chậm nhất là sự phát triển của sản xuất TLTD”3- Khủng hoảng kinh tế trong chủ nghĩa tư bản	a- B¶n chÊt vµ nguyªn nh©n cña khñng ho¶ng kinh tế. - Khủng hoảng kinh tế là tình trạng đình đốn về kinh tế, biểu hiện ở hàng hóa không tiêu thụ được, sản xuất bị thu hẹp, nhiều doanh nghiệp phá sản, thị trường rối loạn - Nguyªn nh©n cña khñng ho¶ng kinh tÕ: 	 + Nguyªn nh©n s©u sa: sù ph¸t triÓn cña m©u thuÉn c¬ b¶n cña ph­¬ng thøc SX TBCN ?.Biểu hiện thành các mâu thuẫn là những nguyên nhân trực tiếp:Tính tổ chức, tính kế hoạch của từng xí nghiệp > giá trị của nó thì p > m Vì Tổng giá cả = Tổng giá trị, nên Tổng lợi nhuận tư bản xã hội luôn luôn bằng Tổng giá trị thặng dư : p = mVì p  m nên che dấu thực chất bóc lột của CNTB.	- Tû suÊt lîi nhuËn (p’) là tỷ số phần trăm giữa giá trị thặng dư và toàn bộ tư bản ứng trước :	 m	p’ (%) = ------------- x 100(%)	 c + v	- Ph©n biÖt tû suÊt lîi nhuËn víi tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­:	+ VÒ mÆt chÊt: m’ phản ánh trình độ bóc lột của nhà TB đối với công nhân.	 p’ phản ánh hiệu quả kinh doanh (đầu tư vào đâu thì có lợi)	 m	+ VÒ mÆt l­îng: p’ cầu → giá cả Quan hệ cung – cầu về TB tiền tệ	+ Khái niệm TB cho vay trong CNTB. Tư bản cho vay trong CNTB là tư bản tiền tệ tạm thời nhàn rỗi mà nguời chủ sở hữu nó cho nguời khác sử dụng trong một thời gian, nhằm nhận được số tiền lời nhất định, gọi là lợi tức (z).	+ Công thức vận động của TB cho vay: T – T’ (T’ = T + z) →che dấu quan hệ bóc lột, đuợc sùng bái nhất.	+ Đặc điểm của TB cho vay: Là tư bản tiềm thế (chưa hoạt động). Tạm tách quyền sở hữu với quyền sử dụng.	- Lîi tøc vµ tû suÊt lîi tøc.	+ B¶n chÊt cña lîi tøc (z).	0 giá hàng hóa bán trả tiền ngay.VI. CÁC HÌNH THÁI TƯ BẢN VÀ CÁC HÌNH THỨC BIỂU HIỆN CỦA GIÁ TRỊ THẶNG DƯ	Ng©n hµng vµ lîi nhuËn ng©n hµng - Kh¸i niÖm ng©n hµng trong CNTB: Ngân hàng trong CNTB là xí nghiệp kinh doanh tư bản tiền tệ, làm môi giới giữa người đi vay và người cho vay. - Nghiệp vụ ngân hàng : Cung TB TT	 	 Ng©n hµng 	CÇu TB TT z nhËn göi Gi¸ trÞ n«ng phÈm = Gi¸ c¶ SX + ®Þa t« tuyÖt ®èi+ Địa tô tuyệt đối* §Þa t« tuyÖt ®èi là lợi nhuận siêu ngạch dôi ra ngoài lợi nhuận bình quân, được hình thành do cấu tạo hữu cơ của tư bản trong nông nghiệp luôn thấp hơn cấu tạo hửu cơ của tư bản trong công nghiệp, nó là số chênh lệch giữa giá trị nông sản phẩm và giá cả sản xuất chung. * C¬ së lµm xuÊt hiÖn ®Þa t« tuyÖt ®èi: sù l¹c hËu vÒ kü thuËt cña n«ng nghiÖp so víi c«ng nghiÖp.	 C	 C 	 ----- Cïng mét l­îng TB ®Çu t­ th×:	 M n«ng nghiÖp > M c«ng nghiÖp * Nguyên nhân sinh ra địa tô tuyệt đối : ChÕ ®é ®éc quyÒn t­ h÷u vÒ ruéng ®Êt.	 	 Nguyªn t¾c x¸c ®Þnh gi¸ c¶ R§: Z	 Z’(%) = ---------------------------- x 100%	 tiÒn göi ng©n hµng	 §Þa t« hµng n¨m	Gi¸ c¶ R§ = ------------------------- Z’(%) tiÒn göi NH §Þa t« Gi¸ c¶ ruéng ®ÊtGiá cả ruộng đấtVì ruộng đất cho thuê thu được địa tô ổn định bằng tiền, nên ruộng đất được xem là TƯ BẢN ĐẶC BIỆT và ĐỊA TÔ là LỢI TỨC của tư bản đó. Do vậy, GIÁ CẢ ruộng đất tương đương số tiền gửi ngân hàng mà lợi tức hàng năm bằng địa tô	Thí dụ : 	Giả sử địa tô hàng năm là 200 USD, và tỷ suất lợi tức tiền gửi ngân hàng là 5%, thì giá cả của mảnh đất đó là : 	 2.00	100	---------------- = 2.00 x ------- = 4.000 USD	 5% 	 5