Bài giảng Dược lý thú y - Chương 5: Thuốc trị ký sinh trùng và nấm

5-0.25 mg/kg, IV, 1 lần/tháng kết hợp với Flucytosine ở liều như trên hoặc với 
ketoconazole ở liều 10mg/kg, PO, 1lần /ngày.
Trị nấm Candida niệu đạo:
c) Kiềm hóa nước tiểu bằng cách cho thú uống sodium bicarbonate cho đến khi pH
nước tiểu >7.5. Sau đó dùng flucytosine ở liều 67mg/kg, PO, mỗi liều cách nhau 8 
giờ.
Mèo:
Trị Cryptococcus:
d) Flucytosine 200mg/kg/ngày, PO, chia 2 lần, mỗi lần cách nhau 6 giờ. Kết hợp với
amphotericin B (0.25mg/kg trong 30ml D5W, IV), liệu trình 3-4 tuần.
e) Flucytosine 25-50mg/kg, PO, 4-6 tuần; kết hợp amphotericin B 0.25mg/kg, IV,
3lần/tuần, 3-4 tuần.
f) Flucytosine 125-250mg/ngày, PO kết hợp amphotericin B 0.15-0.4 mg/kg, IV,
3lần/tuần. Khi liều tổng số của amphotericin B đạt 4-6mg/kg, bắt đầu dùng liều duy 
trì amphtericin B ở mức 0.15-0.25 mg/kg, IV, 1lần/tháng với flucytosine ở liều trên 
hoặc ketoconazole ở liều 10mg/kg, PO, 1 lần/ngày.
(5) Itraconazole
 Hóa học
Itraconazole là thuốc kháng nấm triazole tổng hợp, có cấu trúc tương tự fluconazole 
trọng lượng phân tử 706 và pKa = 3.7.
 Dược lực học
Fluconazole là phức hợp triazole có tính kiềm nấm (fungistatic). Các dẫn xuất
triazole tác động bởi sự thay đổi màng tế bào của nấm nhạy cảm do đó làm tăng tính thấm 
của màng tế bào làm cho các thành phần bên trong tế bào thóat ra ngoài và suy yếu hấp thu 
tiền chất purin và pyrimidine. Itraconazole có hiệu quả với các nấm gây bệnh khác nhau bao 
86
gồm nấm men và nấm ngoài da. Trong ống nghiệm, itraconazole có hiệu quả với nhiều dòng 
của nấm Candida, Aspergillus, Cryptococcus, Histoplasma, Blastomyces và Tripanosoma 
cruzi.
 Chỉ định
Trong thú y, Itraconazole được chỉ định trong điều trị nhiễm nấm Aspergillus,
Cryptoccal meningitis, Blastomycosis và Histoplasmosis . Nó còn có hiệu quả chống lại
nấm ngoài da Candida hay dermatophytes. Itraconazole tác động không đáng kể đến sự tổng 
hợp hormon (không giống như ketoconazol) và gây nhiều tác dụng phụ trên thú nhỏ hơn 
ketoconazole. Ở ngựa, itraconazole được chỉ định trong điều trị nấm sporotrichosis và 
Coccidioides immitis gây viêm tủy xương (osteomyelitis).
 Chỉ định
Hấp thu Itraconazole tùy thuộc vào pH dạ dày và sự có mặt của thức ăn trong dạ dày. 
Cấp thuốc lúc dạ dày rỗng, giá trị sinh học của thuốc khoảng 50% hoặc thấp hơn, nếu cấp 
thuốc lúc có thức ăn , giá trị sinh học lên đến 100%. Thuốc được phân phối rộng rãi khắp 
các mô, nhất là mô có nồng độ lipid cao. Da, đường sinh dục thú cái và ổ mủ (pus) có độ tập 
trung của thuốc cao hơn trong huyết thanh, chỉ một lượng nhỏ tìm thấy ở não, thể dịch và 
nước bọt.
Itraconazole được chuyển hóa bởi gan tạo thành nhiều chất chuyển hóa khác nhau,
trong đó hydroxyitraconazole còn hoạt tính. 
 Tác dụng phụ
Itraconazole gây tác dụng phụ ở đường tiêu hóa, bao gồm ói mữa, tiêu chảy, biếng ăn 
và viêm mạch máu nhỏ (vasculitis). Ở mèo, tác dụng phụ bao gồm biếng ăn, sụt cân, ói, gây 
độc gan (tăng ALT và hoàng đản) và suy gan.
 Quá liều
Nếu quá liều, cấp thuốc kháng acid qua đường uống để giảm hấp thu Itraconazole.
 Tương tác thuốc
Itraconazole được hấp thu tối đa trong môi trường có tính acid, do đó các thuốc
kháng acid, các thuốc phong bế Histamin 2 (cimetidine, ranitidine,) hoặc didanosine sẽ 
làm giảm hấp thu Itraconazole. Nếu cần dùng các loại thuốc trên, nên dùng sau Itraconazole 
2 giờ. Itraconazole làm tăng lượng prothrombin nếu kết hợp với wafarin hoặc các thuốc 
kháng đông coumarin khác. Rifampin làm tăng mức chuyển hóa Itraconazole. Itraconazole 
87
kết hợp với terfenadine hoặc astemizole làm tăng nguy cơ ảnh hưởng tim mạch. 
Itraconazole làm tăng chuyển hóa phenytoine hoặc cyclosporine. Itraconazole làm tăng độ 
tập trung của digoxin; tăng nồng độ của các thuốc trị tiểu đường (chlorpropamide, 
glipizide,) làm giảm đường huyết.
 Liều dùng
Chó:
Trị nấm nhạy cảm:
a) 5mg/kg, PO, 1-2lần/ngày
Mèo:
Trị nấm da phổ biến: 10mg/kg, PO, 1lần/ngày.
Nấm cơ thể (nói chung): 5mg/kg, PO, 1-2 lần/ngày; kết hợp với amphotericin B.
Ngựa:
Trị nấm Aspergillus: 3mg/kg, 2lần/ngày.
(6) Miconazole
Miconazole có cấu trúc tương tự ketoconazole. Giống như ketoconazole, thuốc tác
động chống lại nhiều loại nấm khác nhau. Miconazole thường được dùng để trị nấm âm đạo 
do Candida, dạng kem hoặc thuốc đặt. Miconazole có thể tiêm tĩnh mạch để trị các loại nấm 
mà amphotericin không có hiệu quả điều trị hoặc không dung nạp.
Miconazole dạng thoa cục bộ ít gây tác dụng phụ, mặc dù một vài chổ có dị ứng.
Tiêm tĩnh mạch có thể gây tắc nghẽn (huyết khối) mạch và có thể ngừng hô hấp hoặc ngừng 
tim nếu cấp thuốc quá nhanh. Hầu hết các tác dụng phụ là do các chất bảo quản được pha 
chế khi tiêm tĩnh mạch hơn là do bản thân của miconazole. Nên thử nghiệm các liều dùng 
khác nhau để xác định sự dung nạp của bệnh nhân với thuốc.
(7) Clotrimazole
Clotrimazole là thuốc kháng nấm phổ rộng, ít hấp thu qua đường tiêu hóa và
thuốc chỉ cho tác dụng tại chổ. Clotrimazole dạng viên hình thoi (MYCELEX) được dùng 
để trị nấm candida ở miệng-hầu. Clotrimazole có dạng dung dịch, dạng mỹ phẩm hoặc dạng 
kem (LOTRIMIN) dùng trị nấm da như Tinea versicolor. Dạng kem hoặc viên đặt âm đạo 
trị nhiễm nấm Candida.
5.2.10. Thuốc trị nguyên sinh động vật
5.3.10.1. Nhóm Nitroimidazole
88
(1) Metronidazol
 Hóa học
Metronidazole là chất tổng hợp thuốc nhóm Nitroimidazole, có tác dụng kháng
khuẩn và kháng nguyên sinh động vật, có dạng bột tinh thể hoặc tinh thể màu trắng đến 
vàng nhạt, pKa =2.6, tan nhẹ trong nước và alcohol. Base Metronidazole được tổng hợp 
dạng viên hoặc dạng dung dịch tiêm tĩnh mạch. Metronidazole HCl tổng hợp dạng bột pha 
tiêm, rất tan trong nước.
 Bảo quản
Metronidazole dạng viên và HCl dạng bột nên bảo quản ở nhiệt độ thấp hơn 30oC và 
tránh ánh sáng.
Metronidazole tương hợp với các chất sau: amikacin sulfate, aminophylline,
carbenicilline disodium, cefazolin sodium, cefotaxim sodium, cefoxintin sodium, cefuroxim 
sodium, cephalothin sodium, chloramphenicol sodium succinate, clindamycin phosphate, 
disopyramide phosphate, gentamycin sulphate, heparin sodium, hydrocortisone sodium 
succinate, hydromorphone HCl, magnesium sulphte, meperidine HCl, morphine sulphate, 
moxalactam disodium, multielectrolyte concentrate, multivitamin, neltimycin sulphate, 
penicilline G sodium và tobramycin sulphate.
Các thuốc sau đây không tương hợp với Metronidazole: aztreonam, cefamadole
naftate và dopamin HCl.
 Dược lực học
Metronidazole có tác dụng diệt khuẩn do nó phá vỡ tổng hợp DNA và acid nucleic 
của vi khuẩn.
Metronidazole có hiệu quả chống lại hầu hết các vi khuẩn kỵ khí bắt buộc, bao gồm
Bacteroides sp (Bacteroides fragilis), Fusobacterium, Veillonella, Clostridium sp, 
Peptococcus và Peptostreptococcus. Actinomyces thường đề kháng với metronidazole.
Metronidazole cũng có hiệu quả diệt Trichomonas và amip. Cơ chế tác động của thuốc lên 
protozoal chưa được biết. Metronidazole có hiệu quả điều trị với Entamoeba histolytica, 
Trichomonas, Giardia, và Balantidium coli. Metronidazole tác động chủ yếu vào giai đoạn 
Trophozoite của Entamoeba histolytica hơn là dạng encyst (bao nang). 
 Chỉ định
89
Metronidazole được sử dụng rộng rãi trong điều trị Giardia ở chó và mèo. Nó còn
được sử dụng trên lâm sàng trong điều trị các loại ký sinh khác (Trichomonas và
Balantidium coli) và điều trị nhiễm trùng đường ruột và nhiễm trùng vi khuẩn kỵ khí.
 Dược động học
Metronidazole hấp thu tốt sau khi uống, Giá trị sinh học của thuốc sau khi uống rất 
cao (ở chó) thay đổi từ 50-100%)., ở ngựa trung bình 80%. Nếu uống thuốc có thức ăn trong 
dạ dày sẽ ảnh hưởng đến hấp thu thuốc (nhất là ở chó).
Metronidazole rất dễ hòa tan trong lipid vì vậy nó được phân phối nhanh và rộng đến 
các mô sau khi được hấp thu. Nó được phân phối nhanh và rộng khắp các mô và dịch chất, 
bao gồm xương, ổ abcess, thần kinh trung ương và tinh dịch. Tỉ lệ thuốc liên kết với protein 
huyết tương rất thấp (khoảng 20%).
Metronidazole chuyển hóa chủ yếu ở gan. Các chất chuyển hóa còn hoạt tính và
không còn hoạt tính đều bài thải qua phân và nước tiểu. Thời gian bán hủy của thuốc ở thú 
có chức năng gan, thận bình thường: 4-5 giờ ở chó, 2.9-4.3 ở ngựa.
 Chống chỉ định
Metronidazole chống chỉ định cho bệnh nhạy cảm với nó hoặc các dẫn xuất của
Nitroimidazole. Metronidazole chú ý khi sử dụng cho bệnh nhân suy chức năng gan.
Metronidazole gây quái thai ở một vài thú thí nghiệm vì vậy không nên dùng thuốc 
trong thời gian mang thai, đặc biệt trong 3 tuần đầu của thai kỳ.
 Tác dụng phụ
Tác dụng phụ trên chó bao gồm rối loạn thần kinh, gây chết, gây độc gan, huyết niệu, 
biếng ăn, nôn mửa và tiêu chảy.
Ngộ độc thần kinh sau khi dùng liều cao cấp tính.
 Quá liều
Metronidazole có dấu hiệu ngộ độc bao gồm: biếng ăn, ói mửa, suy nhược, giãn đồng 
tử, giật cầu mắt, thất điều vận động, co giật, tim đập chậm, không linh hoạt.
 Tương tác thuốc
Metronidazole có thể kéo dài PT của các chất kháng đông wafarin hoặc các
courmarin khác.
Phenobarbital hoặc phenytoin có thể gây tăng chuyển hóa metrinidazole, do đó làm 
giảm hàm lượng thuốc trong máu.
90
Cimetidine có thể làm giảm chuyển hóa metronidazole và làm tăng tác dụng phụ của 
metronidazole.
Alcohol có thể tạo ra phản ứng tương tự disulfiram (ói mửa, chuột rút) khi kết hợp
với metronidazole.
 Liều dùng
Chó:
Điều trị Giardia:
g) liều đầu 44mg/kg, PO , sau đó 22 mg/kg, PO, mỗi liều cách nhau 8 giờ. Liệu
trình 5 ngày.
h) 50mg/kg/ngày, PO
Nhiễm trùng kỵ khí:
a) Vi khuẩn kỵ khí gây viêm màng não: 25-50mg/kg, PO, mỗi liều cách nhau 12 giờ.
b) Viêm túi mật có mủ: 25-30 mg/kg, PO; có thể kết hợp với chloramphenicol. Liệu 
trình 4-6 tuần.
c) Viêm ruột: 30 - 60 mg/kg, PO
d) Trị amip: 50 mg/kg, ngày, 1lần/ngày. Liệu trình 5 ngày.
Mèo:
Điều trị Giardia: 10-20 mg/kg, PO, 1lần/ngày, liệu trình 5 ngày.
Nhiễm trùng kỵ khí: 10 mg/kg, PO.
Ngựa: Nhiễm trùng kỵ khí: 15-25 mg/kg, PO, mỗi liều cách nhau 6 giờ.
Chim: Nhiễm trùng kỵ khí: 50 mg/kg/lần/ ngày, PO, liệu trình 5 ngày.