Ám ảnh hình ảnh – Ám ảnh âm thanh

à trong thi ca. Không phải ngẫu nhiên mà chàng thi sĩ với cây ghi 
ta trở thành hình ảnh trung tâm, xuyên suốt bài thơ của Thanh Thảo, thu hút người đọc 
đến thế. Hình ảnh ấy hiện lên trong khung nền của xứ sở các đấu sĩ bò tót can trường 
và bi tráng “áo choàng đỏ gắt”, của làn điệu dân ca ba-la-đa cổ xưa hát khúc ca đắng 
tràn dòng lệ mặn về biển khơi “môi đầy bọt sóng/ xanh thắm hàm răng”, của kiếp 
nghệ sĩ đi rong “hát nghêu ngao” như “người mộng du” với “vầng trăng chếnh 
choáng” trên con đường lang thang đi về “miền đơn độc”, về dòng sông có cô gái di-
gan với lá bùa huyền bí. Người nghệ sĩ ấy đi ngang qua cuộc đời, gảy khúc đàn “lá 
xanh biết mấy” (gợi nhớ Bài ca mộng du của Lor-ca: “Xanh gió, xanh cành/ Con tàu 
trên biển cả/ Con ngựa trên núi mờ”), gảy khúc đàn “tròn bọt nước vỡ tan” (gợi 
nhớ Khúc ba-la-đa nước biển: “biển/ xõa cười từ xa tắp/ răng bọt/ môi trời”) Biết 
bao ngọt ngào và cay đắng trong những vần thơ chất ngất tình yêu, chất ngất thất vọng 
và hi vọng của người nghệ sĩ sáng tạo trong hạnh phúc của sự cô đơn, được hiện về 
trong trường liên tưởng của từ ngữ bài thơ Thanh Thảo. 
Tiếng súng Nội chiến Tây Ban Nha (1936 – 1939) vang lên như chẳng hề báo trước, 
nó vang lên bằng màu sắc – màu đỏ của máu. Từ màu sắc hào hùng tráng lệ của “áo 
choàng đỏ gắt”, Tây Ban Nha “bỗng kinh hoàng” thấy màu máu bi thương tang tóc 
“bê bết đỏ” trên tấm áo thi nhân. Đất nước của ngàn cối xay gió, của chàng hiệp sĩ 
Don Quijote ngàn năm lí tưởng nhân văn đang cơn biến động đảo điên. Nếu như hình 
ảnh tiếng hát (hiện thân của ca sĩ Lorca, của lòng yêu sự sống, của cái đẹp, của chủ 
nghĩa nhân văn) vừa đấy thôi còn hoà hợp với hình ảnh áo choàng đỏ (hiện thân của 
đất nước Tây Ban Nha với nét đẹp truyền thống), thì giờ nó “bị điệu về bãi bắn” và 
màu đỏ áo choàng phút chốc biến thành cái chết (áo choàng bê bết đỏ). Hình ảnh thơ 
hàm bao ý nghĩa tượng trưng trong sự so sánh, ẩn dụ, hoán dụ ấy. Lorca đi đến cái 
chết như vẫn chưa kịp sực dứt mình khỏi cõi đắm say của nghệ thuật: 
Lor-ca bị điệu về bãi bắn 
chàng đi như người mộng du 
Tiếng đàn ghi ta từng “bần bật khóc”, “không thể nào dập tắt, không thể nào bắt im” 
nay “ròng ròng máu chảy”. Thi thể của nhà thơ vĩnh viễn nằm dưới đáy vực sâu Vi-
dơ-na, nào ai có thể chôn cất? Đó là nỗi ám ảnh kinh hoàng của Tây Ban Nha, thành 
nỗi ám ảnh trong thơ Thanh Thảo: “giọt nước mắt vầng trăng/ long lanh trong đáy 
giếng” (gợi nhớ câu thơ “con thuyền vầng trăng/ xô vỡ quầng mây tím” trong bài Sáng 
sớm, hay “Trên gương mặt nước hồ/ nàng Di-gan đong đưa/ một nhũ băng vầng 
trăng” trong Bài ca mộng du của Lorca). Vầng trăng nơi đáy giếng chính là giọt nước 
mắt muôn đời khóc nhà thơ. Lorca từng ước mong được chôn cất cùng với cây đàn 
ghi ta muôn điệu của mình, nhưng: 
Không ai chôn cất tiếng đàn 
tiếng đàn như cỏ mọc hoang 
Thân thể Lorca có thể mục nát dưới đáy vực Vi-dơ-na, cây đàn của chàng có thể bị 
bạo lực đập vỡ nát, nhưng linh hồn và “tiếng đàn” của chàng không ai chôn cất, muôn 
đời sẽ hiển hiện, sẽ âm vang, sẽ lan xa, như sức sống mãnh liệt của cây cỏ đơn sơ mà 
kiên cường. Khi sống, Lorca là ca sĩ “đi lang thang về miền đơn độc”, rong ruổi khắp 
miền đồng quê, núi đồi Gra-na-đa hát về niềm vui nỗi buồn của nhân dân mình; chết 
đi, tiếng hát được trả về chính nơi nó ra đi, vậy còn gì phù hợp hơn khi để cho tiếng 
 4 
hát đi hoang ấy hoá thân vào “cỏ mọc hoang” – biểu tượng của thiên nhiên, những gì 
thiên nhiên nhất. Đó cũng là tâm nguyện của chính ca sĩ cả đời sống giữa thiên nhiên, 
từng nguyện cầu được thiên nhiên bao bọc khi chết: 
Khi ta chết 
hãy chôn ta với cây đàn ghi-ta 
trong cát. 
Khi ta chết, 
chết giữa bạt ngàn rừng cam 
và thơm ngát đồng cỏ. 
Khi ta chết 
hãy chôn ta 
trên một con quay gió. 
(Ghi nhớ – Nguyễn Trung Đức dịch) 
Từ sâu của đáy giếng, độ “rộng vô cùng” của dòng sông được mở ra, tưởng như sự 
ngắt mạch, chắp hình, nhưng thực ra các hình ảnh được liên kết trong một mạch ngầm 
suy tư, triết luận. Dòng sông bỗng hiện lên trong thơ Thanh Thảo gợi về một dòng 
sông cuộc đời mà Lorca từng ngồi bên này bờ : 
Tôi ngồi bên bờ sông 
Khổ đau như dòng nước 
Trôi, trôi mãi không ngừng, 
Muôn đời không dừng bước. 
(Những khúc ca – Hồng Thanh Quang dịch) 
Cây đàn theo Lorca suốt chặng đường ngao du trên cõi trần giờ trở thành quan tài 
“màu bạc”, thành con thuyền đưa chàng “sang ngang” qua “dòng sông rộng vô cùng” 
nơi chàng ném “lá bùa” hết màu nhiệm để về bờ bên kia – bờ của cõi vĩnh hằng. Từ 
“ném” từng vang lên trong bài Than thở về cái chết của Lorca: “Hãy ném trái chanh 
nho nhỏ ấy/ vào gió” như một sự giã từ của thi sĩ khi chấp nhận rằng ai cũng sẽ phải 
trở về nơi cát bụi. Chàng chấp nhận “ném trái tim mình/ vào lặng yên bất chợt”, nhưng 
tiếng hát không lặng im, nó vẫn cất lời li-la li-la li-la 
Rõ ràng, hình ảnh thi sĩ Tây Ban Nha hiện lên trong thi phẩm nhà thơ Việt Nam dưới 
tác động không dứt của những vần thơ Lorca. Những vần thơ đó hoá thành ám ảnh, 
thành cơn mê sảng, thành chất men say rồi thăng hoa thành cảm xúc sáng tạo, mở rộng 
trường liên tưởng đến tối đa. Và chất nhạc bài thơ cũng thế. 
2.2. Ám ảnh âm thanh 
Đọc dứt bài thơ mà hình ảnh thơ không dứt. Và bài thơ dứt rồi, âm thanh vẫn ngân 
vang, ngân dài – âm thanh của tiếng đàn ghi ta trong khúc balađa Tây Ban Nha “li-la 
li-la li-la”. Âm thanh đó là điệu hồn của ca sĩ du mục Lorca đang cất lời đắm say hát 
về tình yêu với Andalucia tươi đẹp, một miền quê thơm nồng sắc nắng, rạng rỡ mây 
trời hoa cỏ đồng nội, một miền quê của những con người phóng khoáng tự do như gió 
thảo nguyên và cuồng say như con quay gió, biết yêu thương và hờn giận hết mình. 
Lor-ca la ca sĩ bậc nhất của Andalucia! Chàng gắn bó xiết bao với xứ sở của mình, nơi 
đã nuôi dưỡng tâm hồn và chuốt những sợi đàn âm thanh cho chàng, và suốt đời chàng 
đã gửi điệu hồn mình vào nơi đó. Trong điệu hồn đó ta nghe thấy nhạc điệu dân gian 
đồng quê kết hợp với tính nhạc hiện đại của nhà siêu thực – kiểu nghệ sĩ pha trộn rất 
huyền diệu hình ảnh tượng trưng vào âm thanh, và bằng cách ấy nhiều khi thay thế ý 
nghĩa ngôn từ hiệu quả hơn chính bản thân ngôn từ. 
Các nghệ sĩ nhìn thấy nhau không chỉ bằng hình ảnh, mà còn, hơn cả thế, bằng âm 
thanh. Trong âm thanh họ nghe thấy tiếng lòng nhau, nghe được những gì mà vỏ bọc 
 5 
ngôn từ bất lực trong biểu thị nghĩa. Maiacopxki không đọc Exenin bằng mắt, mà 
bằng hiệu lực của âm thanh đưa lại – nghĩa là ông cảm nhận thơ bằng thính giác. Chỉ 
một âm rung “đr” trong câu thơ đầy ngạo nghễ của chàng thi sĩ tóc vàng khi giã biệt 
một mối tình, Maiacopki đã nghe thấy nỗi đau cứa xé lòng. Mà ai dám bảo rằng 
Maiacopxki không ngạo nghễ! Hồng Thanh Quang trong bản dịch của mình Cây đàn 
ghi ta đã chuyển tải hộ Lorca đến độc giả Việt Nam những âm điệu của đàn khúc ghi 
ta, hay đến mức ta không còn cần để ý đến ý nghĩa của ngôn từ nữa mà vẫn thấy hiểu 
hết những gì thi sĩ Tây Ban Nha gửi gắm. Vì lòng yêu Lorca, ám ảnh và đắm say 
những nốt nhạc được tỉa bằng ghi ta “bần bật khóc” nên tác giả bài thơ Đàn ghi ta của 
Lorca cũng bất giác cất lời cảm xúc về chàng bằng chính nhạc điệu của chàng. 
Bài thơ của Thanh Thảo là sự kiên kết của chuỗi dòng cảm xúc không ngừng lại được 
bởi dấu ngắt câu, gồm nhiều âm vực, lúc thư duỗi như cung đàn luyến láy với với âm 
thanh mô phỏng tiếng đàn, với những từ láy, (li-la li-la li-la/ đi lang thang về miền 
đơn độc/ với vầng trăng chếnh choáng/ trên yên ngựa mỏi mòn), lúc đầy tiết tấu gắt, 
ngắn, mạnh (Tây Ban Nha/ hát nghêu ngao/ bỗng kinh hoàng/ áo choàng bê bết đỏ), 
rồi xen vào tiết tấu ấy là sự ngân dài một nốt trầm (Lor-ca bị điệu về bãi bắn/ chàng đi 
như người mộng du). Nốt trầm chưa dịp dứt độ ngân sâu lắng của mình thì một loạt 
các âm thanh trào dâng lên, biểu thị bằng độ nhấn những từ “tiếng” (tiếng ghi ta nâu/ 
bầu trời cô gái ấy/ tiếng ghi ta lá xanh biết mấy/ tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan/ 
tiếng ghi ta ròng ròng/ máu chảy). Những âm thanh chở tải hình ảnh, mở rộng trường 
nghĩa của âm thanh – âm thanh của khúc đàn say mê xưa và âm thanh của phút kinh 
hoàng hiện tại, âm thanh của tình yêu, của cái đẹp và âm thanh của cái chết, nỗi đau. 
Tất cả các cung bậc ấy là chất nhạc bên trong của cảm xúc, tràn ra ngoài con chữ. 
Cấu tứ của bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca gợi sự liên tưởng đến thể thơ tự do mà 
Lorca yêu thích và thể hiện rất thành công, nó còn mang dáng dấp khúc balada nơi quê 
hương Lorca: giàu chất tâm tình và triết lí, gắn kết câu chuyện xa xưa với cảm xúc 
hôm nay, được mở đầu và kết thúc bởi cùng âm thanh luyến láy mô phỏng tiếng đàn, 
làm cho bài thơ vừa như có cấu trúc vòng tròn, vừa như mở ra tiếng ngân nga, ngân 
nga, vừa như sự hồi tưởng, liên tưởng của điệp khúc ngân trong đầu độc giả. Lorca 
chấp nhận “ném trái tim mình/ vào lặng yên bất chợt”, nhưng tiếng hát không lặng im, 
nó vẫn cất lời li-la li-la li-la , bởi vì: 
không ai chôn cất tiếng đàn 
tiếng đàn như cỏ mọc hoang 
bởi vì: 
giọt nước mắt vầng trăng 
long lanh trong đáy giếng 
bởi vì nó là: 
tiếng ghi ta nâu 
bầu trời cô gái ấy 
tiếng ghi ta lá xanh biết mấy 
Cứ thế, ám ảnh về hình ảnh, ám ảnh về âm thanh của Lor-ca đã làm nên bài thơ tiếng 
Việt của Thanh Thảo. Đến lượt mình, bài thơ bắt đầu ám ảnh chúng ta 
 6 
Chú thích: 
[1] Viznar: bờ vực núi ở Granađa, nơi ngày 19. 8. 1936 bọn phát xít đã đê hèn xử bắn và 
quăng thi thể F. G. Lorca xuống. 
[2] Đề từ bài thơ Đàn ghi-ta của Lorca (Thanh Thảo) là câu đầu bài thơ Ghi nhớ, rút 
trong tập Thơ của khúc ca Jondo (Lorca). 
[3] Ba-la-đa: tên gọi một làn điệu dân ca có nguồn gốc từ Bắc Tây Ban Nha, gồm nhạc 
và lời rất trữ tình dùng để nói về những sự kiện xa xưa và huyền bí, được mở đầu và 
kết thúc bằng cùng một khổ thơ hay một câu thơ. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Sách giáo khoa Ngữ văn 12 ( 2008), tập I, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 
2. Nguyễn Trung Đức (2002), Từ chân trời một phía, Nxb Đà Nẵng. 
3. Tạp chí Văn học nước ngoài số 3/1996, Nxb Hội Nhà văn Việt Nam, Hà Nội.