Văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa và tiểu thuyết Việt Nam 1960-1975 trên phương diện kiểu nhân vật trung tâm

thử thách về lòng 
chung thủy, thử thách tình mẫu tử và tình 
đồng đội, thử thách lòng dũng cảm và tinh 
thần cách mạng; Khái trong Đất làng, Nhàn 
trong Xung đột, Tiệp trong Bão biển được thử 
thách về sự kiên định lập trường, kiên quyết 
cách mạng; Dũng trong Xi măng, Quang trong 
Thung lũng Côtan luôn quyết đoán, dám chịu 
trách nhiệm khi tấn công vào những lĩnh vực 
khoa học kỹ thuật mới mẻ)... 
Bên cạnh nguyên tắc thử thách thì việc xây 
dựng hình tượng người anh hùng lý tưởng của 
dân tộc cũng đóng góp vào việc thể hiện các 
nhân vật trung tâm của tiểu thuyết Việt Nam 
1960 – 1975. Các nhân vật chính diện của tiểu 
thuyết giai đoạn này được miêu tả theo những 
chuẩn mực của cả cộng đồng mang tính quy 
phạm rõ nét và đã được xác định sẵn trong 
tâm thức người sáng tác cũng như người tiếp 
nhận. Cái nhìn lý tưởng hóa đã tạo nên các 
hình tượng nhân vật chính diện với tư thế và 
vẻ đẹp hào hùng đại diện cho cả dân tộc. Họ 
chính là hóa thân của một dân tộc anh hùng 
trong thời đại anh hùng. Với cái nhìn lý 
tưởng hóa, các nhân vật chính diện đã mang 
trong mình những phẩm chất phi thường: 
giản dị, bình thường mà phi thường về sức 
mạnh tinh thần (Tiệp, Ái trong Bão biển), 
phi thường về trí tuệ và vẻ đẹp tâm hồn 
(Quang, Thảo trong Thung lũng Cô tan), 
những chiến công phi thường (Thùy, Bân 
trong Cửa sông, Dũng, Kiên, Vấn, Hoàn 
trong Những tầm cao...) 
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 
Đoàn Đức Hải Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 91(03): 93 - 100 
 99
CẤU TRÚC NHÂN CÁCH CỦA NHÂN 
VẬT TRUNG TÂM TRONG TIỂU THUYẾT 
VIỆT NAM 1960 - 1975 
Đồng hành với cuộc cách mạng tháng Tám -
1945, văn học Việt Nam cũng có cuộc cách 
mạng lớn lao trong văn hóa văn nghệ, trong 
đó có tiểu thuyết. Lần đầu tiên trong lịch sử 
tiểu thuyết Việt Nam xuất hiện một mô hình 
nhân cách con người Việt Nam mới mẻ, đặc 
sắc và hiện đại. Mới và đặc sắc vì từ trước tới 
giờ chưa hề có, hiện đại vì với mô hình nhân 
cách này, tiểu thuyết Việt Nam 1945 -1975 đã 
hòa vào xu thế chung của dòng tiểu thuyết sử 
thi hiện đại ở các nước xã hội chủ nghĩa trên 
thế giới, chứ không phải đi sau và chịu ảnh 
hưởng như các giai đoạn trước đó. Nằm trong 
xu thế chung của tiểu thuyết sử thi ở các nước 
xã hội chủ nghĩa, tiểu thuyết sử thi Việt Nam 
1945-1975, trong từng chặng phát triển của 
nó, đã xây dựng thành công cấu trúc nhân 
cách của các nhân vật đại diện cho con người 
cách mạng, con người mới xã hội chủ nghĩa. 
Trong cấu trúc nhân cách này đã có sự thống 
nhất cao độ: cái riêng hòa nhập vào cái chung, 
con người cá nhân tự nguyện phục tùng con 
người xã hội vì mục đích cách mạng và kháng 
chiến. Căn bệnh sơ lược trong các sáng tác 
thời kỳ đầu và xuất hiện rải rác về sau làm 
cho sự thống nhất trở nên đơn giản nhưng ở 
những tác phẩm thành công (Đất làng - 
Nguyễn Thị Ngọc Tú; Xung đột, Chủ tịch 
huyện – Nguyễn Khải và đặc biệt là Bão biển 
của Chu Văn), chúng ta bắt gặp hàng loạt 
nhân vật có nhân cách làm xúc động lòng 
người, là những điển hình nghệ thuật kết tinh 
từ cuộc sống. Thời đại anh hùng cách mạng 
thực sự đã sản sinh ra những con người lý 
tưởng mang nhân cách cao đẹp, khỏe khoắn, 
có sức mạnh và khả năng cải tạo hoàn cảnh. 
Với nhân vật chính diện, con người cá nhân 
được miêu tả bằng cái nhìn tiểu thuyết với sự 
giản dị từ ngoại hình, trang phục, ngôn ngữ, 
nguồn gốc xuất thân và đặc biệt là những 
phẩm chất của con người cá nhân (tình yêu 
lứa đôi, tình vợ chồng, tình bạn, tình mẫu tử, 
tình bạn...) nhưng phẩm chất con người xã hội 
trong nhân cách của nhân vật chính diện lại 
được khắc họa bằng cái nhìn sử thi với tính 
chất lý tưởng hóa: yêu thương, căm thù và 
anh hùng đến mức phi thường. Vì yêu nước, 
họ sẵn sàng hiến dâng cả cuộc sống của mình. 
Vì căm thù giặc, họ vượt qua những thử thách 
ghê gớm mà những con người bình thường 
không thể vượt qua. Với loại nhân vật phản 
diện, “nguyên tắc biếm họa” [12] được sử 
dụng để khắc họa nhân cách của chúng. Với 
thủ pháp phóng đại, cái nhìn biếm họa đã tạo 
ra những bức chân dung méo mó, dị dạng cả 
về ngoại hình lẫn nhân cách. Đây là những 
cấu trúc nhân cách chưa có chiều sâu tâm lý, 
vai trò con người cá nhân và con người xã hội 
đều chưa rõ nét. Đây cũng là một hạn chế của 
tiểu thuyết giai đoạn này. 
KẾT LUẬN 
Trong thế giới nhân vật của tiểu thuyết Việt 
Nam 1960 – 1975 nói chung và tiểu thuyết về 
đề tài xây dựng chủ nghĩa xã hội nói riêng, đã 
có sự kết hợp hiệu quả giữa chất sử thi với 
chất tiểu thuyết trong việc xây dựng cấu trúc 
hình tượng nhân vật, tạo ra những điển hình 
văn học của loại hình tiểu thuyết sử thi hiện 
đại - nhân vật “con người mới”. Cấu trúc hình 
tượng nhân vật đã phản ánh chân thực hiện 
thực lịch sử và thỏa mãn yêu cầu nghệ thuật 
của phương pháp sáng tác hiện thực xã hội 
chủ nghĩa, nó bắt rễ sâu xa trong truyền thống 
văn học dân tộc và được gặp gỡ với mô hình 
tiểu thuyết Nga – Xô viết, kết hợp với đặc 
điểm lịch sử của thời đại chiến tranh cách 
mạng và xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt 
Nam. Cái khác biệt nhất của con người mới 
so với những nhân vật văn học trước đó là 
khả năng làm chủ: làm chủ tập thể và làm chủ 
bản thân, con người mới tồn tại đồng thời 
cùng với quá trình bảo vệ và xây dựng Tổ 
quốc xã hội chủ nghĩa, họ chiến đấu và lao 
động quên mình vì bản thân, vì dân tộc mình 
và vì cả nhân loại. 
Cái nhìn lý tưởng hóa đã xây dựng nên hình 
tượng nhân vật trung tâm với tư thế và vẻ đẹp 
hào hùng. Họ chính là hóa thân của một dân 
tộc anh hùng trong thời đại anh hùng. Họ 
mang trong mình những phẩm chất phi 
thường: giản dị, bình thường mà phi thường 
về sức mạnh tinh thần. Vì vậy, họ được ghi 
nhận, được mô tả như những con người đẹp 
nhất, lớn lao nhất, giàu tính chiến đấu nhất 
Họ là những con người sống có lý tưởng, có 
mục đích, hiểu việc mình làm và con đường 
mình đang đi. Bên cạnh những ưu điểm đã 
nêu trên thì nhân vật con người mới còn nặng 
về tính khuân mẫu nên ít nhiều hạn chế trong 
phản ánh dưới góc độ cá nhân. 
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 
Đoàn Đức Hải Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 91(03): 93 - 100 
 100
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1].Trường Chinh (1974), Đề cương văn hóa 
Việt Nam, Nxb Sự thật, Hà Nội. 
[2].Trường Chinh (2006), Về văn hóa văn nghệ, 
Nxb Văn học, Hà Nội. 
[3].Phan Cự Đệ (1978), Tiểu thuyết Việt Nam 
hiện đại (2 tập), Nxb ĐH&THCN, Hà Nội. 
[4].Hà Minh Đức (chủ biên) (1998), Chặng 
đường mới của văn học Việt Nam, Nxb Chính 
trị quốc gia, Hà Nội. 
[5].M. Goócki (1960), Báo cáo trước Đại hội 
nhà văn Xô viết lần thứ nhất (Hoài Thanh dịch), 
Nxb Văn học, Hà Nội. 
[6].Viện Văn học (2002), Nhìn lại văn học Việt 
Nam thế kỉ XX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 
[7].Phong Lê (1980), Văn xuôi Việt Nam trên con 
đường hiện thực XHCN, Nxb KHXH, Hà Nội. 
[8].Phong Lê (2003), Văn học Việt Nam hiện đại: 
Lịch sử và lý luận, Nxb Xã hội, Hà Nội. 
[9].Phong Lê (2007), “Từ sự nghiệp đổi mới nhìn 
lại lịch sử các mối giao lưu với văn học phương 
Tây hiện đại”, Tạp chí NCVH số 1, Hà Nội. 
[10].Phong Lê, Hiện thực xã hội chủ nghĩa Việt 
Nam sau hơn nửa thế kỉ nhìn lại, bài viết trên 
vietvan.vn. 
[11].Vương Trí Nhàn, Trả lời phỏng vấn đăng trên 
tuoitreonline, năm 2005. 
[12]. Nguyễn Đức Hạnh (2007) Tiểu thuyết Việt Nam 
thời kỳ 1965-1975 nhìn từ góc độ thể loại, Nxb Giáo 
dục, HN. 
[13]. Huy Liên - Nguyễn Kim Đính - Hoàng Ngọc 
Hiến (1985), Lịch sử văn học Xô viết (2 tập), Nxb 
ĐH&THCN, Hà Nội, tr 92], 
[14]. Thúy Toàn (1977), “Bước đầu tìm hiểu quá 
trình phổ biến văn học Xô viết ở Việt Nam”, Tạp 
chí Văn học số 5, Hà Nội, tr67-73]. 
[15]. Nguyễn Đình Thi (1994), Tuyển tập văn 
xuôi, Nxb Văn học, Hà Nội; tr.29]. 
[16]. Nguyễn Đăng Mạnh (1996), Đặc điểm cơ 
bản của nền văn học mới Việt Nam 1945 – 1975, 
50 năm văn học Việt Nam sau Cách mạng tháng 
Tám, Nxb ĐHQG, Hà Nội, tr.50]. 
[17]. Nguyễn Khải (2003), Nghề văn cũng lắm 
công phu, Nxb Trẻ, TP. Hồ Chí Minh. 
SUMMARY 
REALISTIC LITERATURE OF SOCIALIST REPUBLIC AND VIETNAMESE 
NOVELS IN THE PERIOD OF 1960-1975 IN TERMS OF CENTRAL 
CHARACTERS 
Doan Duc Hai* 
Thai Nguyen University 
In the world of characters of Vietnamese novels in the period of 1960 – 1975 in general and novel 
on the subject of building socialism in particular, there has been an effective collaboration between 
the epic and novel in the building structure of characters, creating the typical literary forms of 
modern epic novel character "new man". The character structure reflects the reality of history 
and satisfies the method of art creation of socialist realism. It is deeply rooted in traditional 
literature and novel model of Russia – Soviet, combined with the historical era of revolutionary 
war and socialist construction in Vietnam. The most distinctive feature of the "new man" compared 
to the previous literary character is the ability to master: collective ownership and self-
employment. The new men existed simultaneously with the foundation, protection and 
development of a socialist country, they fought and selflessly worked not for themselves, but for their 
people and for all mankind. 
The look of idealization has built up a central character with posture and heroic beauty. They are 
the incarnation of a heroic nation in the age of heroes. They bring in their extraordinary qualities: 
simple, normal but extraordinary mental strength. Therefore, they are recorded and described as 
the most beautiful people, the greatest and most rich combat. They are the ideal human life with 
the purpose, 'to understand their work and the way you're going". Besides the advantages mentioned 
above, the character “new man” also puts the emphasis on pattern more or less limited to reflect 
the personal perspective. 
Key words: New man, central character, realistic literature of socialist republic 
*
 Tel: 0913 089612 
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên