Vận dụng kế toán trách nhiệm trong các công ty lâm nghiệp

ting, Statement of responsibility, responsibility centers, 
forestry companies. 
Đặt vấn đề 
Các công ty lâm nghiệp được thành lập để đảm nhận nhiệm vụ chủ yếu là thực hiện 
các hoạt động sản xuất kinh doanh trong lĩnh vực lâm nghiệp. Tiền thân của các công ty lâm 
nghiệp là các Lâm trường quốc doanh, là một tổ chức kinh tế thuộc sở hữu Nhà nước hoạt 
động trong lĩnh vực sản xuất lâm nghiệp. Hiện nay các công ty lâm nghiệp kinh doanh trong 
các lĩnh vực trồng rừng, khai thác rừng, chế biến gỗ, trồng và khai thác lâm sản ngoài gỗ. 
n trÞ - Kinh nghiÖm quèc tÕ vµ thùc tr¹ng ë ViÖt Nam 
 153
Hoạt động của các công ty lâm nghiệp gắn liền với tư liệu sản xuất chủ yếu là rừng và đất 
rừng, do vậy thường diễn ra trên một địa bàn rộng, phân bố ở các vùng núi, xa xôi hẻo lánh, 
địa hình phức tạp, cơ sở hạ tầng kém phát triển. Tại các công ty lâm nghiệp, các thông tin cần 
cung cấp bao gồm tình hình thực hiện kế hoạch sản xuất của từng giai đoạn, tình hình thông 
tin lãi lỗ của từng sản phẩm, tình hình thực hiện chi phí của từng bộ phận, từng giai đoạn sản 
xuất... từ đó đưa ra các giải pháp, quyết định chương trình hành động phù hợp để điều hành 
quản lý DN. Để gắn với trách nhiệm cung cấp thông tin cho từng bộ phận thì kế toán công ty 
lâm nghiệp cần chia thành các trung tâm trách nhiệm. Từ đó thu nhận thông tin từa các trung 
tâm trách nhiệm này. 
Đặc điểm của các Công ty lâm nghiệp hiện nay 
Chu kỳ sản xuất rất dài là đặc điểm rất quan trọng, có ảnh hưởng rất lớn đến toàn bộ 
công tác tổ chức sản xuất kinh doanh và tổ chức quản lý của công ty lâm nghiệp. Chu kỳ sản 
xuất dài làm cho vốn đầu tư trong các công ty lâm nghiệp phải nằm rất lâu trong quá trình sản 
xuất dưới dạng sản phẩm dở dang, vì thế vòng quay của vốn rất chậm, thời gian thu hồi vốn 
dài, dẫn đến hiệu quả kinh tế trong kinh doanh công tythường thấp, độ rủi ro trong kinh doanh 
thường cao. 
Các hoạt động sản xuất kinh doanh phổ biến trong các công ty lâm nghiệp về cơ bản 
bao gồm các khâu sau đây: 
- Khâu xây dựng rừng bao gồm các hoạt động: Điều tra, quy hoạch rừng, gieo ươm 
cây con, trồng rừng, chăm sóc nuôi dưỡng rừng, quản lý bảo vệ rừng, sản xuất nông lâm kết 
hợp... 
- Khâu khai thác vận chuyển bao gồm các hoạt động: Khai thác gỗ và các loại lâm sản 
khác, vận xuất, vận chuyển lâm sản từ rừng đến các các kho bãi hoặc các nơi tiêu thụ. 
- Khâu chế biến lâm sản bao gồm các hoạt động: Bảo quản, gia công chế biến gỗ và 
các loại lâm sản ngoài gỗ thành các sản phẩm phục vụ nhu cầu thị trường. 
- Các hoạt động chuẩn bị và phục vụ sản xuất như: Thiết kế lâm sinh, xây dựng, sửa 
chữa đường vận xuất vận chuyển, sửa chữa bảo dưỡng máy móc thiết bị, thực hiện các dịch 
vụ vật tư kỹ thuật về lâm nghiệp... 
- Các hoạt động thương mại lâm sản: Tổ chức các hoạt động bán hàng, vận chuyển, 
phân phối sản phẩm đến người tiêu dùng. 
- Do quá trình sản xuất, kinh doanh của DN lâm nghiệp trải qua nhiều khâu có liên 
quan với nhau trong một quá trình khép kín từ xây dựng rừng, khai thác, chế biến, tiêu thụ, 
trong quá trình này, các kết quả sản xuất và sản phẩm của khâu này lại là chi phí đầu vào của 
khâu khác, do vậy khi xác định giá trị hàng tồn kho bao gồm nguyên vật liệu, sản phẩm làm 
n trÞ - Kinh nghiÖm quèc tÕ vµ thùc tr¹ng ë ViÖt Nam 
 154 
dở và thành phẩm cần phải được quy định cụ thể về nội dung và phương pháp xác định khi 
lập các báo cáo tài chính. 
- Do hoạt động sản xuất kinh doanh của công ty lâm nghiệp phức tạp, vừa mang tình chất 
nông nghiệp, vừa mang tính chất công nghiệp nên khi xây dựng hệ thống Báo cáo kế toán quản trị 
(KTQT) và xác định các trung tâm trách nhiệm trong KTQT cần lưu ý đến đặc điểm hoạt động 
riêng của từng khâu, từng lĩnh vực sản xuất kinh doanh cụ thể. 
Phân chia các trung tâm trách nhiệm 
Để kiểm soát được hoạt động sản xuất kinh doanh và tình hình thực hiện kế hoạch sản 
xuất kinh doanh của từng bộ phận, từng khâu sản xuất thì công ty lâm nghiệp nên phân chia 
thành các trung tâm trách nhiệm. Căn cứ vào tình hình thực hiện kế hoạch, tình hình sản xuất 
kinh doanh của từng trung tâm trách nhiệm, nhà quản trị DN căn cứ vào thông tin kế toán của 
các trung tâm trách nhiệm cung cấp để đánh giá hiệu quả hoạt động và trách nhiệm quản lý 
của từng trung tâm trách nhiệm. Cụ thể như sau: 
- Phân cấp trung tâm trách nhiệm theo cấp quản lý. Với cách phân cấp này công ty lâm 
nghiệp sẽ được phân thành 3 trung tâm trách nhiệm căn cứ vào cấp quản lý: 
+ Trung tâm lợi nhuận là toàn bộ ban giám đốc, trung tâm này sẽ chịu trách nhiệm tự 
chủ và kiểm soát các khoản chi phí, doanh thu và chịu trách nhiệm về khả năng sinh lời cho 
toàn bộ DN. 
+ Trung tâm chi phí là các đội cây giống, đội trồng rừng, phân xưởng chế biến. Trung 
tâm chi phí được được phân cấp tự chủ và kiểm soát về các khoản chi phí, tự chịu trách nhiệm 
về tình hình sản xuất của bộ phận mình. 
+ Trung tâm doanh thu được phân cấp quản lý về tình hình và các chỉ tiêu liên quan 
đến doanh thu như phòng kinh doanh, bộ phận bán hàng,... 
Để thực hiện đánh giá hiệu quả và trách nhiệm quản lý của từng trung tâm trách 
nhiệm. Sử dụng các chỉ tiêu như tỷ suất từng khoản mục chi phí, tỷ lệ sản phẩm hỏng, tỷ suất 
lợi nhuận trên doanh thu của từng sản phẩm, từng bộ phận, từng trung tâm trách nhiệm trong 
DN. 
Với đặc điểm của công ty lâm nghiệp là quy trình sản xuất dài, các quy trình công 
nghệ bao gồm khâu lâm sinh, khâu chăm sóc, khoanh nuôi bảo vệ rừng, khâu khai thác chế 
biến. Đặc điểm sản xuất của 3 khâu này khác biệt hoàn toàn, chi phí sản xuất và quy trình 
công nghệ khác nhau. Do đó những yêu cầu thông tin về từng trung tâm trách nhiệm là khác 
nhau. do vậy ta có thể phân cấp các trung tâm trách nhiệm và yêu cầu thông tin KTQT từng 
trung tâm như sau: 
n trÞ - Kinh nghiÖm quèc tÕ vµ thùc tr¹ng ë ViÖt Nam 
 155
Sơ đồ 1: Phân cấp trung tâm trách nhiệm tại Công ty 
và yêu cầu thông tin đối với từng trung tâm trách nhiệm 
Căn cứ vào việc phân chia các trung tâm trách nhiệm và căn cứ vào nội dung công việc cụ 
thể của từng bộ phận trong DN, công ty cần thực hiện phân công công việc và gắn trách nhiệm 
từng nội dung công việc với từng bộ phận 
- Các công ty lâm nghiệp phân cấp trách nhiệm thành các trung tâm trách nhiệm như 
Phân xưởng là trung tâm chi phí, phòng kinh doanh là trung tâm doanh thu, Ban giám đốc là 
trung tâm lợi nhuận để từ đó thu thập thông tin BCKTQT theo từng cấp. Hoặc phân chia hoạt 
động kinh doanh của công ty thành các trung tâm trách nhiệm theo từng hoạt động của DN. 
Từ đó, xây dựng hệ thống BCKTQT theo trung tâm trách nhiệm nhằm tổng hợp số liệu và 
cung cấp thông tin theo sự phân cấp trách nhiệm của từng bộ phận. 
Lập báo cáo trách nhiệm tương ứng với các trung tâm trách nhiệm 
Căn cứ vào phân thành các trung tâm trách nhiệm, các công ty lâm nghiệp thu thập 
thông tin KTQT từ các BCKTQT do các trung tâm trách nhiệm gửi về. 
- Mục đích báo cáo bộ phận: Cung cấp thông tin về các dữ liệu tài chính theo các 
n trÞ - Kinh nghiÖm quèc tÕ vµ thùc tr¹ng ë ViÖt Nam 
 156 
trung tâm trách nhiệm trong một bộ phận để báo cáo các hoạt động và đánh giá trách nhiệm 
của các nhà quản lý thông qua việc chỉ tính những khoản doanh thu và chi phí mà một nhà 
quản lý nào đó có thể kiểm soát được đối với bộ phận của mình. 
- Cơ sở lập: Các sổ kế toán chi tiết doanh thu và chi phí của từng bộ phận 
- Phương pháp lập căn cứ vào các dữ liệu tài chính từ các hoạt động hàng ngày được 
ghi chép trong hệ thống kế toán, các khoản doanh thu và chi phí được tiến hành phân loại lại 
và báo cáo theo các trung tâm trách nhiệm quản lý cụ thể. Cần lưu ý là chỉ có các khoản 
doanh thu và chi phí mà nhà quản lý có thể kiểm soát mới được thể hiện trên báo cáo của một 
trung tâm trách nhiệm. Trong hệ thống kế toán trung tâm trách nhiệm, các báo cáo hoạt động 
được thiết kế cho các cấp độ quản lý khác nhau. Số lượng các cấp quản lý trong trung tâm 
trách nhiệm tùy thuộc vào cấu trúc tổ chức của DN. Một hệ thống kế toán trung tâm trách 
nhiệm cung cấp một báo cáo cho mỗi nhà quản lý và các nhà quản lý cấp thấp hơn báo cáo 
cho các nhà quản lý cấp cao hơn nên những chi phí và doanh thu giống nhau có thể xuất hiện 
trên nhiều báo cáo. Vì thế, khi dữ liệu hoạt động ở cấp độ thấp hơn nằm trong các báo cáo 
cấp cao hơn thì các dữ liệu đó được tóm lược lại. Ở mỗi bộ phận, báo cáo liệt kê các khoản 
mục doanh thu, chi phí thực tế nằm trong sự kiểm soát của người quản lý bộ phận và nó được 
so sánh với những chi phí dự toán. Sự so sánh này là một thước đo đánh giá trách nhiệm của 
nhà quản lý ở mỗi bộ phận. 
 Từ đó, tác giả đề xuất một số báo cáo bộ phận tương ứng các trung tâm trách nhiệm 
như sau: 
 - Trung tâm lợi nhuận cung cấp Báo cáo tình hình lợi nhuận của Công ty theo lĩnh 
vực, Báo cáo tổng hợp trích quỹ Công ty lâm nghiệp; Báo cáo một số chỉ tiêu kinh tế tổng 
hợp Công ty lâm nghiệp 
 - Trung tâm doanh thu cung cấp Báo cáo phân tích tiêu thụ và lãi lỗ công ty theo sản 
phẩm. 
 - Trung tâm chi phí cung cấp Báo cáo Giá thành theo khoản mục chi phí toàn bộ sản 
phẩm theo từng khâu; Định mức chi phí nguyên vật liệu, Định mức chi phí nhân công, Định 
mức chi phí sản xuất chung theo hoạt động: trồng rừng, giao khoán rừng, chế biến. 
 Việc lập báo cáo trách nhiệm theo các trung tâm trách nhiệm giúp các nhà quản trị 
trong Công ty lâm nghiệp thu thập được thông tin đầy đủ và kịp thời với từng bộ phận trong 
Công ty. Mặt khác, lập Báo cáo trách nhiệm gắn trách nhiệm của từng bộ phận liên quan đến 
nội dung và lĩnh vực mình quản lý, từ đó nâng cao hiểu quả quản lý và hiểu quả cung cấp 
thông tin của các Báo cáo trách nhiệm.‡ 
--------------------------------- 
Tài liệu tham khảo 
1. PGS. TS. Nguyễn Ngọc Quang (2010) “KTQT DN” – NXB Đại học Kinh tế quốc dân 
2. Ths. Hoàng Thị Hương (2016), Kế toán trách nhiệm và thực tiễn vận dụng ở Việt Nam, Tạp chí Tài chính số tháng 2/2016. 
3. 
doanh-nghiep-viet-nam-106903.html 
4. 
xuat-90820.html 
---------------------------------