Vấn đề chuyển giá của công ty đa quốc gia trên thế giới và doanh nghiệp đầu tư trực tiếp nước ngoài ở Việt Nam

uyển giá được coi là hoạt động “cổ điển” của 
các MNC, nhưng không hề giảm xuống trong đương 
đại. Chống chuyển giá là công việc làm đau đầu nhiều 
Chính phủ và các chuyên gia trên thế giới. Theo 
chúng tôi, cần phải triển khai áp dụng đồng bộ nhiều 
giải pháp và phải được tiến hành một cách quyết liệt, 
kiên trì, thường xuyên. Tại Việt Nam, để hạn chế tình 
trạng này cần tập trung thực hiện một cách quyết liệt 
và có hiệu quả vào một số giải pháp sau đây.
Thứ nhất, Khẩn trương hoàn thiện hơn nữa 
khuôn khổ pháp lý chống chuyển giá. Theo chúng 
tôi, trước mắt, Việt Nam cần tập trung khẩn trương 
hoàn thiện hành lang pháp lý về chống chuyển giá 
và tiến tới ban hành Luật Chống chuyển giá; thu 
hẹp các ưu đãi về thuế, cụ thể là hạn chế tối đa các 
chính sách xã hội trong ưu đãi thuế; chuyển giao 
quyền điều tra cho cơ quan thuế từ cấp Tổng cục và 
lâu dài đến cơ quan thuế cấp tỉnh, thành phố; hoàn 
thiện hệ thống thông tin, dữ liệu về người, DN nộp 
thuế để từ đó theo dõi sát sao những thay đổi về 
doanh thu, lợi nhuận của các DN. 
Thứ hai, Cần phải có một bộ máy chống chuyển 
giá hoàn chỉnh và đủ mạnh. Mới đây, Tổng cục 
Thuế chính thức thành lập Phòng Thanh tra giá 
chuyển nhượng. Đồng thời, lực lượng thanh tra giá 
chuyển nhượng được thành lập tại 4 Cục thuế địa 
phương có nhiều rủi ro liên quan đến giá chuyển 
nhượng như: Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Bình 
Dương và Đồng Nai. Đây là lực lượng chuyên trách 
làm việc chống chuyển giá tại cơ quan Thuế Trung 
ương đến địa phương, cũng như tiến hành thu thập 
xử lý thông tin từ các DN có quan hệ liên kết từ cơ 
quan thuế và bên thứ ba.
Vấn đề đặt ra hiện nay là các cơ quan thuế cần 
khẩn trương xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu đáp 
ứng được yêu cầu khai thác, phân tích rủi ro và làm 
căn cứ để xác định giá thị trường đối với giao dịch 
liên kết. Bởi theo các Cục thuế địa phương, việc 
nhận dạng chuyển giá không khó, nhưng quá trình 
xử lý gặp rất nhiều khó khăn vì chưa có dữ liệu, 
nên cán bộ thuế vẫn phải làm thủ công, nhặt từng 
khoản mục để so sánh, đối chiếu.
Hơn nữa, không nên coi chống chuyển giá hầu 
như chỉ là trách nhiệm tập trung vào Tổng cục 
Thuế, mà nên coi đây là công việc bức bách, quan 
trọng của nhiều ngành, lĩnh vực khác nữa, như Cơ 
quan Quản lý đầu tư trực tiếp nước ngoài (Bộ Kế 
hoạch và Đầu tư), Tổng cục Hải quan, Cơ quản 
Quản lý thị trường (Bộ Công thương), Cảnh sát 
kinh tế (Bộ Công an) Do vậy, nên có một tổ chức 
chống chuyển giá quốc gia trực thuộc cơ quan nào 
đó của Chính phủ cao hơn Tổng cục Thuế, chí ít 
trước mắt cũng là nên trực thuộc Bộ Tài chính, thì 
mới đủ hiệu lực, hiệu quả để giải quyết các vấn đề.
Thứ ba, áp dụng bắt buộc phương pháp định 
giá thỏa thuận trước đối với MNC khi thực hiện 
đầu tư vào Việt Nam (advance pricing agreement 
- aPa). Biện pháp này đang được áp dụng rộng 
rãi tại châu Âu và nhiều nước trong khu vực như: 
Trung Quốc, Indonesia, Thái Lan, Malaysia... Tại 
Việt Nam, theo quy định tại Luật sửa đổi, bổ sung 
một số điều của Luật Quản lý Thuế, từ 1/7/2013 cơ 
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 39Số 111 - tháng 1/2017
quan thuế được phép 
áp aPa. 
Theo cơ chế này, 
các MNC phải chủ 
động đề xuất biện 
pháp tính giá hoặc 
mức giá mua, bán 
hàng hóa, dịch vụ giữa 
các thành viên trong 
Tập đoàn, trước khi kê 
khai và nộp thuế. Cơ 
quan thuế sẽ phối hợp 
với cơ quan thuế nước 
ngoài đã ký kết hiệp 
định tránh đánh thuế hai lần với Việt Nam tổ chức 
giám sát, kiểm soát để chống gian lận thuế.
Về lý thuyết, aPa có thể giúp giảm bớt tình 
trạng khai gian giá và điệp khúc “lỗ giả lãi thật” 
mà dư luận đã nhắc tới ở nhiều DN. Tuy nhiên, 
do aPa áp dụng trên nguyên tắc tự nguyện nên 
cơ quan thuế không thể ép DN phải thực hiện. Cơ 
quan thuế cần có cơ chế khuyến khích các DN có 
giao dịch liên kết áp dụng aPa để tránh thanh tra 
về chuyển giá. Hiện nay, Việt Nam cũng đã ban 
hành hướng dẫn về aPa và đã có một số DN xin 
áp dụng. 
Tuy nhiên, aPa cũng là một quá trình phức 
tạp và mất nhiều thời gian nên chỉ phù hợp với 
các DN có quy mô lớn và có mô hình kinh doanh 
ổn định. Mặt khác, Bộ Tài chính, Tổng cục Thuế 
cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế pháp lý trong quản 
lý chuyển giá. 
Thứ tư, Minh bạch, rõ ràng về ưu đãi thuế 
đối với DN FDI. Chính phủ và các cơ quan chức 
năng cũng cần rà soát, điều chỉnh theo hướng vừa 
thu hẹp khoảng cách về các ưu đãi thuế giữa các 
ngành, lĩnh vực và vùng miền, địa phương, vừa 
minh bạch, rõ ràng. Như đã nêu ở trên, một trong 
những nguyên nhân dẫn đến hành vi chuyển giá 
là có sự chênh lệch thuế thu nhập DN giữa các 
quốc gia, chênh lệch thuế suất thuế thu nhập DN 
trong một quốc gia do áp dụng thuế suất ưu đãi và 
các ưu đãi khác như miễn, giảm thuế. 
Chúng tôi cho rằng, đã đến lúc Việt Nam không 
còn thu hút FDI bằng mọi giá, do vậy nên cân nhắc, 
chỉ cho phép ưu đãi thuế đối với một số ngành 
nghề, lĩnh vực, vùng miền và trong những trường 
hợp có lợi nhất so với các hình thức ưu đãi khác. 
Thứ năm, Chú trọng, tăng cường công tác 
thanh kiểm tra thuế của cơ quan Thuế nhà nước 
đối với các DN FDI. Cơ quan thuế các cấp cần 
coi tăng cường thanh kiểm tra thuế có liên quan 
đến giá chuyển giao là một trong những nhiệm vụ 
trọng tâm của ngành Thuế. Đặc biệt chú trọng việc 
thanh tra, kiểm tra giá chuyển giao đối với các DN 
có nhiều thành viên, các ngành nghề có dấu hiệu 
rủi ro lớn về thuế do hành vi chuyển giá của DN 
liên kết, các DN đã và đang thực hiện tái cơ cấu có 
khả năng lợi dụng chuyển giá để tránh thuế. Đối 
với các trường hợp chuyển giá, phải có chế tài xử 
phạt theo hướng tăng mức phạt và hình thức phạt 
so với quy định hiện tại để đảm bảo tính nghiêm 
minh của pháp luật. 
Thứ sáu, Có chế tài xử phạt nặng đối với hành 
vi chuyển giá. Nhiều quốc gia có chế tài xử phạt rất 
nặng đối với hành vi chuyển giá như:
Australia, số tiền phạt bằng 50% số thuế tránh 
được nếu công ty trả thuế sử dụng giá chuyển 
nhượng với mục đích nhằm giảm thiểu số thuế 
phải nộp. Phạt 25% số thuế tránh được nếu công 
ty trả thuế sử dụng giá chuyển nhượng nhằm các 
mục đích khác;
NGHIEÂN CÖÙU TRAO ÑOÅI
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN40 Số 111 - tháng 1/2017
Trung Quốc, công ty trả thuế không khai báo về 
giá thị trường đúng hạn thì cơ quan thuế sẽ ấn định 
khoản tiền phạt lên đến 2.000 nhân dân tệ (tương 
đương trên 6 triệu đồng) và có thể lên đến 10.000 
nhân dân tệ (trên 30 triệu đồng) trong trường hợp 
nghiêm trọng;
Ấn Độ, cơ quan thuế địa phương có thể ấn định 
mức phạt lên đến 300% so với mức chênh lệch về số 
thuế phải nộp (giữa số thuế do công ty trả thuế khai 
báo và số thuế do cơ quan thuế tính lại). Các công 
ty trả thuế được yêu cầu tính trước thu nhập chịu 
thuế trong một năm và có nghĩa vụ phải nộp thuế 
trước. Trường hợp không hoàn thành nghĩa vụ này 
thì khoản chậm nộp phải chịu lãi suất 18%/năm;
Hàn Quốc, số tiền phạt sẽ được ấn định từ 10% 
đến 30% đối với số chênh lệch thuế thu nhập doanh 
nghiệp. Ngoài ra, công ty còn phải chịu lãi suất đối 
với khoản nộp bổ sung (được coi như chậm nộp) 
là 18,25%/năm. Nếu công ty trả thuế không trình 
ra được các tài liệu chứng minh theo yêu cầu thì có 
thể bị phạt đến 30 triệu won (tương đương gần 600 
triệu đồng theo thời giá);
New Zealand, nếu công ty trả thuế không đưa 
ra các tài liệu chứng minh thì cơ quan thuế sẽ ấn 
định một khoản phạt lên đến ít nhất là 20% so với 
số thuế phải nộp;
Philippines, công ty trả thuế sẽ bị phạt với số tiền 
tương đương 25% - 50% so với số thuế chênh lệch. 
Ngoài ra, số thuế chênh lệch này bị coi như là một 
khoản chậm nộp và phải chịu lãi suất 20%/năm.
Theo chúng tôi, Việt Nam cần học tập kinh 
nghiệm các nước, ban hành ngay các mức xử phạt 
nặng đối với các hành vi chuyển giá trốn thuế của 
DN FDI và cần qui định thành những điều khoản 
cụ thể trong Luật Chống chuyển giá đang được xây 
dựng và sẽ ban hành trong thời gian tới.
Thứ bảy, Xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu và 
liên thông dữ liệu, thông tin về DN FDI. Chúng tôi 
được biết, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang thực hiện 
vấn đề này. Đây là một đòi hỏi rất cấp thiết để các 
cơ quan chức năng của Việt Nam có sự phối hợp 
đồng bộ, thông suốt trong kiểm soát chuyển giá của 
các cơ quan chức năng. Thời gian tới, ngành Thuế, 
cơ quan cấp phép đầu tư, hải quan, công an, ngân 
hàng... cần tăng cường xây dựng cơ sở dữ liệu và 
kết nối thông tin để có được một hệ thống thông 
tin đảm bảo cho quá trình quản lý thuế nói chung 
và hoạt động phân tích rủi ro, thanh tra, xử lý vi 
phạm về giá chuyển giao giữa các thành viên liên 
kết nói riêng.
Thứ tám, Tăng cường đào tạo, phát triển nguồn 
nhân lực cho ngành thuế, hải quan và một số các 
ngành khác có liên quan đối với công tác chống 
chuyển giá. Cần phải có đội ngũ cán bộ tinh thông 
nghiệp vụ, dày dạn kinh nghiệm, giỏi ngoại ngữ, 
am hiểu luật và thông lệ quốc tế thì mới có thể 
theo dõi, kiểm soát đúng, kịp thời việc chuyển giá. 
Muốn như vậy, phải tập trung đào tạo đội ngũ cán 
bộ một cách toàn diện, trong đó chú trọng đào tạo 
về kỹ năng xác định giá thị trường, kiến thức về 
luật và kinh doanh quốc tế, tin học, ngoại ngữ... 
Tóm lại, công tác chống chuyển giá đối với các 
DN FDI là rất cam go, trong ngắn hạn có thể tác 
động ít nhiều đến khả năng thu hút đầu tư nước 
vào Việt Nam, song về dài hạn, đây là công việc 
cần thiết. Có như vậy thì việc thu hút FDI vào Việt 
Nam mới có thể phát triển theo hướng tích cực, 
lành mạnh và bền vững, để FDI thực sự là nguồn 
lực quí giá như vốn có của nó, giúp cho Việt Nam 
trở thành đất nước giàu mạnh, dân chủ, công bằng 
và văn minh.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Quản trị tài chính công ty đa quốc gia, Giáo 
trình của Học viện Tài chính, Nxb Tài 
chính, 2010; 
2. TS. Nguyễn Thị Thu Hoài, NCS Dương Văn 
An, Chuyển giá trong các doanh nghiệp 
FDI: Thực trạng và giải pháp, Tạp chí Tài 
chính, kỳ 2, tháng 12/2015; 
3. Một số tình hình được tổng hợp từ báo cáo 
tổng hợp của Tổng cục Thuế.