Vài đặc điểm thờ Thiên Hậu của người Việt vùng Tây Nam Bộ

 tính chất điển hình của 
ngôi miếu cộng đồng (communal temple) 
Dạng thứ ba là các miễu, am tự nhỏ khá phổ biến trong các vùng 
nông thôn Tây Nam Bộ, thường chỉ có một gian nhỏ hoặc đôi khi có 
thêm nhà tiền tế phía trước dùng làm nơi bái viếng. Kiến trúc nhóm 
miếu thứ ba này nhìn chung khá đơn giản, ngoại trừ miếu Thiên Hậu ở 
phường 1, Tp. Tân An (Long An) và miếu Thiên Hậu chợ Bạc Liêu có 
hoa văn trang trí trên bao lam, cột trụ. Miếu Thiên Hậu ở thị trấn Ba Tri 
(Bến Tre) gắn liền với chùa Long Đức8. Các ngôi miếu này đa phần 
mang tính chất gia miếu, dù người dân địa phương vẫn có Ban quản lý 
song tính chất khá lỏng lẻo. 
So với phong cách thờ và miếu thờ của người Việt kể trên thì tục thờ và 
miếu thờ Thiên Hậu của người Hoa Quảng Đông thể hiện tính tôn nghiêm 
trong việc tuân thủ điển chế của triều Minh, phong cách kiến trúc và mỹ 
thuật của họ mang tính quan phương; người Hoa Triều Châu mang tính 
linh hoạt trong sáng tạo và thể hiện tài năng mỹ thuật và nghệ thuật kiến 
trúc dân gian; miếu của người Hoa Phúc Kiến, Hải Nam và Khách Gia có 
phong cách nằm giữa hai cực ấy. Các miếu (miễu) Bà của người Việt có 
phong cách kiến trúc và mỹ thuật về cơ bản theo điển chế nhà Nguyễn. 
Một số miếu thờ Thiên Hậu của người Việt kết cấu kiến trúc giống 
Phật giáo Bắc tông, tiêu biểu như miếu thờ Thiên Hậu tại thị trấn Ba Tri 
(tỉnh Bến Tre), Hội quán Minh hương Tp. Vĩnh Long, miếu Thiên Hậu 
Hòa Lộc ở huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long hay hiện tượng phối thờ 
Thiên Hậu trong chùa Tân Long ở Trà Vinh. Dấu hiệu thường thấy là 
miếu Thiên Hậu là một bộ phận của quần thể chùa Phật hoặc có cấu trúc 
“tiền Phật hậu Thánh”. Trong ngày vía Thiên Hậu, các miếu thờ này có 
xu hướng cúng chay, nghi lễ do các tăng ni đảm trách (tài liệu điền dã 
năm 2015). Ngoài ra, ở một số miếu, đối tượng được phối thờ tương đối 
đa dạng, từ Khổng Tử, Quan Công cho đến Quan Âm, Địa Mẫu, Bà Chúa 
Xứ, 12 bà mụ, Tả - Hữu ban, Tiền - Hậu vãng, v.v.. 
Thứ tư, nếu đem tục thờ và miếu thờ Thiên Hậu của người Việt trong 
vùng quy chiếu vào hệ thống kim tự tháp nhu cầu của Abraham Maslow 
(1908 - 1970) thì tục thờ Thiên Hậu của người Việt ở Tây Nam Bộ có 
phổ chức năng hạn chế hơn. Nếu như tục thờ Thiên Hậu của người Hoa 
trong vùng trải đều các chức năng đáp ứng: (1) Các nhu cầu thể lý (định 
130 Nghiên cứu Tôn giáo. Số 3 - 2016 
cư, phát triển sự nghiệp), (2) Nhu cầu được bảo vệ, được an tâm (an sinh, 
bình an), (3) Nhu cầu được chia sẻ, được giao lưu tình cảm (kết nối 
những người đồng hương thành bang hội, do vậy nhiều miếu Thiên Hậu 
đặt làm hội quán), (4) Nhu cầu được thừa nhận, được tôn trọng (được ứng 
xử bình đẳng với các dân tộc khác) và (5) Nhu cầu được thể hiện bản sắc 
văn hóa tộc người Hoa (tính thiêng và tính thế tục) thì tục thờ này của 
người Việt đặt trọng tâm ở chức năng đáp ứng nhu cầu được bảo vệ, 
được an tâm về tâm linh và được tinh tấn trong tinh thần (chủ yếu mang 
tính thiêng). Các tín đồ đến viếng các miếu này phần nhiều là các cư dân 
trong vùng, do vậy giá trị và tầm ảnh hưởng của miếu thờ thấp, xét về 
quy mô chỉ mang tầm ảnh hưởng cơ sở (communal level) trong khi các 
miếu Thiên Hậu của người Hoa có miếu mang tầm cơ sở nếu như miếu ở 
nông thôn, có miếu đạt đến tầm ảnh hưởng khu vực (sub-regional level9) 
hay vùng (regional level10) nếu tọa lạc tại các thành phố, thị trấn, thị tứ 
hay đầu mối các trục giao thông thủy, bộ. 
3. Kết luận 
Cơ sở thờ tự Thiên Hậu người Việt ở Tây Nam Bộ, một dạng cơ sở 
của thiết chế tâm linh đơn thuần khi so sánh với hệ thống các miếu Thiên 
Hậu người Hoa vốn được đánh giá là một loại “bảo tàng” sống của những 
tri thức bản địa về kiến trúc, mỹ thuật trang trí, hội họa và điêu khắc dân 
gian, vừa mang tính mỹ thuật vừa thể hiện bản sắc văn hóa nhóm tộc 
người. Trong mối tương quan so sánh, phong cách kiến trúc và mỹ thuật 
dân gian gắn với hệ thống các miếu thờ Thiên Hậu của người Việt ở Tây 
Nam Bộ nhìn chung mang tính dân gian tự phát, tổ chức nghi lễ mang 
đậm tính thiêng (tính tôn nghiêm, uy lực và chất huyền bí của thế giới 
siêu nhân) so với hiện thực cộng sinh giữa giá trị thiêng và giá trị thế tục 
(tính gần gũi của cảnh quan và vật thể gắn với đời thường, tính thăng hoa 
của sáng tạo nghệ thuật) của hệ thống miếu thờ Thiên Hậu của người Hoa. 
Với người Việt - tộc người chủ thể ở Tây Nam Bộ, quá trình tiếp nhận 
diễn ra song hành với quá trình “lên khuôn”, “tái cấu trúc”, nhờ vậy kiến 
trúc và điêu khắc ở miếu Thiên Hậu người Việt có xu hướng Việt hóa, trở 
nên gần gũi với Phật giáo Bắc Tông (nhất là tục thờ Phật Bà Quan Âm), 
thể hiện gần giống với miếu thần hay đình làng Nam Bộ. Sau quá trình 
lịch sử lâu dài, đồng thời với xu hướng hòa nhập văn hóa, tục thờ Thiên 
Hậu của người Việt ở Tây Nam Bộ hiện có xu hướng tách biệt với truyền 
thống thờ Thiên Hậu của người Hoa và hòa nhập vào dòng chảy chính 
của thờ Mẫu của người Việt vốn rất thịnh hành ở địa phương./. 
Nguyễn Ngọc Thơ. Vài đặc điểm thờ Thiên Hậu... 131 
CHÚ THÍCH: 
1 Nguyễn Ngọc Thơ (2015), “Dấu tích tục thờ Tam phủ trong tín ngưỡng thờ 
Thiên Hậu của người Việt vùng Tây Nam Bộ”, Văn hóa Dân gian, số 6 (162): 
24-34. 
2 Encyclopædia Britannica, Inc 1768/1985, The New Encyclopædia Britannica, 
by Encyclopædia Britannica, Inc, U.S.A: 57. 
3 Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn 2008: 107. 
4 Ngô Đức Thịnh (1984), “Người Khmer đồng bằng sông Cửu Long là thành viên 
của cộng đồng các dân tộc Việt Nam”, Nghiên cứu Lịch sử, số 6: 39. 
5 Xem: Phan Thị Yến Tuyết (2014), “Tín ngưỡng thờ mẫu và nữ thần từ chiều 
kích văn hóa biển của vùng biển đảo Kiên Hải (Kiên Giang)”, Tuyển tập Việt 
Nam học, Nxb. Đại học Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh. 
6 Chẳng hạn hệ thống miếu tại Cầu Kè, Trà Cú tỉnh Trà Vinh, TT. Ngan Dừa tỉnh 
Bạc Liêu, v.v.. 
7 Nguyễn Ngọc Thơ (2015), “Dấu tích tục thờ Tam phủ trong tín ngưỡng thờ 
Thiên Hậu của người Việt vùng Tây Nam Bộ”, Văn hóa Dân gian, số 6 (162): 
24-34. 
8 Ngôi chùa được xây thêm vào năm 1967 trên cơ sở khuôn viên miếu Thiên Hậu 
có trước (tài liệu điền dã 2015). 
9 Miếu Thiên Hậu Tp. Cà Mau, miếu Thiên Hậu TX. Vĩnh Châu tỉnh Sóc Trăng, 
miếu Thiên Hậu Tp. Trà Vinh, miếu Thiên Hậu Tp. Sa Đéc, miếu Thiên Hậu Tp. 
Vĩnh Long, v.v.. 
10 Miếu Tuệ Thành, quận 5, Tp. Hồ Chí Minh; miếu Bà Hẹ - Thiên Hậu Cung Thất 
Sơn, Tịnh Biên, An Giang. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Phan An (2002), “Tục thờ cúng Bà Thiên Hậu của người Hoa ở Thành phố Hồ 
Chí Minh”, Nghiên cứu Tôn giáo, số 3: 54-57. 
2. Toan Ánh (1996), Tín ngưỡng Việt Nam, Nxb. Tp. Hồ Chí Minh. 
3. Phan Kế Bính (2011), Việt Nam phong tục, Nxb. Văn học, Hà Nội. 
4. Encyclopædia Britannica, Inc (1768/1985), The New Encyclopædia Britannica, 
by Encyclopædia Britannica, Inc, U.S.A. 
5. Đinh Hồng Hải (2015), “Tỳ hưu: nguồn gốc, tín ngưỡng và những biểu hiện 
trong văn hóa và xã hội Việt Nam”, Mỹ thuật ứng dụng trên đường tìm về bản 
sắc Việt, Nxb. Văn hóa Văn nghệ Tp. Hồ Chí Minh. 
6. Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam (2006), “Những vấn đề nhân học tôn giáo”, Tạp 
chí Xưa và Nay & Nxb. Đà Nẵng. 
7. James George Frazer (2007) (Ngô Bình Lâm dịch), Cành vàng, Nxb. Văn hóa 
Thông tin & Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, Hà Nội. 
8. Trần Hồng Liên (2005), Văn hóa người Hoa ở Nam Bộ, Tín ngưỡng & Tôn giáo, 
Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội. 
9. Liu Tiksang (2000), Sùng bái Thiên Hậu ở Hồng Kông, Thư viện Tam Liên xuất 
bản , Hồng Kông. 
10. Bronilav Malinowski (1948), Ma thuật, khoa học và tôn giáo và một số tiểu luận 
khác [Magic, Science and Religion and Other Essay], The Free xuất bản, Illinois. 
11. Sơn Nam (2009), Đình - miễu và lễ hội dân gian, Nxb. Trẻ, Tp. Hồ Chí Minh. 
132 Nghiên cứu Tôn giáo. Số 3 - 2016 
12. Lê Thanh Sơn (2000), Hiện tượng cộng sinh văn hóa giữa tính truyền thống và 
tính hiện đại trong kiến trúc Việt Nam (từ cuối thế kỷ XIX đến giữa thế kỷ XX), 
Luận án tiến sỹ Kiến trúc, Trường Đại học Kiến trúc Tp. Hồ Chí Minh. 
13. Phạm Thanh Thảo (01/12/2010), “Nghĩ về biểu tượng và văn hóa”, 
hoa/413876.html 
14. Trần Hậu Yên Thế (2015), “Nghệ thuật trang trí cổ truyền: đẹp và hơn thế nữa”, 
trong Mỹ thuật ứng dụng trên đường tìm về bản sắc Việt, Nxb. Văn hóa Văn 
nghệ Tp. Hồ Chí Minh. 
15. Nguyễn Ngọc Thơ (2015), “Dấu tích tục thờ Tam phủ trong tín ngưỡng thờ 
Thiên Hậu của người Việt vùng Tây Nam Bộ”, Văn hóa Dân gian, số 6 (162): 
24-34. 
16. Tsai Maw Kuey (1968), Người Hoa ở miền Nam Việt Nam, Bộ Quốc gia Giáo dục. 
17. Trương Cẩm Tú (2012), Miếu thờ của người Hoa ở Biên Hòa – Đồng Nai dưới góc 
nhìn văn hóa học - Trường hợp Thất phủ cô miếu - Chùa Ông, Luận văn thạc sỹ Văn 
hóa học, Trường ĐHKHXH&NV, Đại học Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh. 
18. Phan Thị Yến Tuyết (2014), “Tín ngưỡng thờ mẫu và nữ thần từ chiều kích văn 
hóa biển của vùng biển đảo Kiên Hải (Kiên Giang)”, Tuyển tập Việt Nam học, 
Nxb. Đại học Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh. 
19. Tư liệu điền dã được thu thập ở vùng Tây Nam Bộ trong các năm 2013, 2014, 
2015. 
Abstract 
SOME CHARACTERISTICS OF THE CULT OF MAZU 
GODDESS IN THE SOUTHWEST OF VIETNAM 
In the mind of the Vietnamese, each god or deity has his/her “duty” 
and power. The various gods and deities relate to different aspects of the 
human life, such as the Lady of the Realm (Bà Chúa Xứ) governs the 
land, the Mother Goddess of Water (Bà Thủy) governs the water, 
Avalokitesvara Bodhisattva saves the unfortunate, the Mazu Goddess (Bà 
Thiên Hậu) both takes care of the sea and blesses all people, etc. Ethnics 
in Vietnam worship various gods and deities with the hope that their 
prayers are heard and responded. The Chinese cult of the Mazu Goddess 
was absorbed by the Vietnamese in the Southwest in the process of co-
existence. Consequently, a part of the Vietnamese built shrines for Mazu 
Goddess and carried out cultic activities. This article generalizes some 
features of shrines for Mazu Goddess in the Southwest of Vietnam. 
Keywords: Characteristics, shrine, Southwest, Mazu Goddess, 
Vietnamese.