Tổng quan các thuyết vận dụng trong nghiên cứu kế toán quản trị và định hướng ứng dụng tại Việt Nam

 rõ ràng là tìm người thân quen, các vị trí quản trị đôi khi 
được sắp xếp không phải theo năng lực thực sự mà theo cơ cấu vốn góp của các thành 
viên và quan hệ cá nhân. Thuyết đại diện về sự phân tách giữa sở hữu và quản lý, kiểm 
soát công ty ở các nước công nghiệp phát triển phương Tây chưa được thể hiện rõ và 
hiểu đúng trong điều kiện nền kinh tế chuyển đổi của Việt Nam hiện nay. 
Thực tiễn quản trị và các qui định của pháp luật hiện hành cho thấy, chúng ta vẫn 
chưa giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa cổ đông (công ty) và người quản lý doanh 
nghiệp để có thể đảm bảo lợi ích cho các chủ sở hữu công ty và quản trị công ty một 
cách hiệu quả. Luật doanh nghiệp (LDN) 2005 cần được sửa đổi, bổ sung để khắc phục 
những qui định bất cập về nghĩa vụ của người quản lý công ty, về Ban kiểm soát và 
tiêu chuẩn của Tổng giám đốc, Giám đốc công ty TNHH có nhiều thành viên và công 
ty cổ phần. Pháp luật về doanh nghiệp nhà nước cần bổ sung các qui định về giám sát 
trong tất cả các công ty nhà nước và giám sát đối với người đại diện chủ sở hữu nhà 
nước tại các doanh nghiệp, cũng như qui định rõ ràng về nghĩa vụ pháp lý của người 
quản lý công ty nhà nước. Cơ chế giám sát trong thực tế tại các công ty Việt Nam quả 
thực chưa đúng như kỳ vọng và yêu cầu. 
Hiện nay, kế toán trách nhiệm - là một hệ thống kiểm soát của nhà quản lý được 
dựa trên những nguyên tắc về uỷ quyền và xác định trách nhiệm. Quyền lực (sự uỷ 
120
TỔNG QUAN CÁC THUYẾT VẬN DỤNG TRONG NGHIÊN CỨU KẾ TOÁN...
nhiệm) được giao phó theo trung tâm trách nhiệm và tính toán cẩn thận cho trung tâm 
trách nhiệm. Theo hệ thống này, các nhà quản lý phải chịu trách nhiệm cho những 
hoạt động của các phân khu trong tổ chức (B.Venkatrathnam và Raji Reddy, 2008)- là 
vấn đề đang được các doanh nghiệp quan tâm và vận dụng vào quản trị chi phí phát 
sinh tại đơn vị. Thuyết đại diện là công cụ kế toán quản trị được vận dụng vào việc 
thiết lập nên các trung tâm trách nhiệm trong doanh nghiệp với sự phân quyền rõ ràng, 
cụ thể, cung cấp thông tin kịp thời cho nhà quản trị để đưa ra những quyết định hợp lý, 
nắm bắt được nhiều cơ hội và hạn chế rủi ro. Đặc biệt, với thị trường chứng khoán phát 
triển chưa hoàn chỉnh ở Việt Nam như hiện nay thì thông tin KTQT là nguồn thông tin 
cung cấp chính xác và đầy đủ nhất, thực sự có ý nghĩa và mang lại sự tin cậy đối với 
các nhà đầu tư. Để có được quyết định đúng đắn trước khi đầu tư vào cổ phiếu tại một 
công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán thì nhà đầu tư cần có nhiều thông tin từ 
nhiều nguồn khác nhau hơn so với một nguồn thông tin công cộng duy nhất hiện nay 
là báo cáo tài chính đã được kiểm toán mà công ty niêm yết. Theo quyết định 480/QĐ-
TTg ban hành ngày 18 tháng 3 năm 2013 phê duyệt về chiến lược kế toán - kiểm toán 
đến năm 2020, tầm nhìn 2030 với mục tiêu tạo lập một hệ thống kế toán hoàn chỉnh, 
phù hợp với cơ chế quản lý của Nhà nước Việt Nam và phát triển nghề nghiệp kế toán 
khu vực và thế giới nhằm thoả mãn yêu cầu thông tin cho quản lý, điều hành và kiểm 
kê, kiểm soát các nguồn lực của nền kinh tế, các hoạt động kinh tế - tài chính của đất 
nước. Để đáp ứng được mục tiêu này thì bài viết đề xuất các doanh nghiệp vận dụng 
thuyết đại diện vào hoạt động KTQT để xây dựng một cơ cấu tổ chức với sự phân cấp 
rõ ràng, rành mạch, phân quyền và giao quyền cụ thể để có được một báo cáo kế toán 
quản trị rõ ràng, minh bạch, chi tiết nhằm cung cấp thông tin kịp thời cho các bên liên 
quan. 
Theo thuyết ngẫu nhiên thì không có một mô hình KTQT khuôn mẫu áp dụng 
cho tất cả các doanh nghiệp Việt Nam mà phải tuỳ thuộc vào đặc thù từng ngành, từng 
lĩnh vực sản xuất kinh doanh, đồng thời phải phù hợp với cơ cấu tổ chức, quy mô 
doanh nghiệp, trình độ công nghệ sản xuất và chiến lược tổ chức trong từng giai đoạn. 
Điều này có nghĩa là việc xây dựng một hệ thống KTQT hiệu quả phải thích hợp với 
từng doanh nghiệp, với môi trường bên trong và bên ngoài mà doanh nghiệp đó đang 
hoạt động. Nếu như vậy để thực hiện được thuyết này tại Việt Nam, thì tất yếu hệ thống 
kế toán Việt Nam cũng nên tổ chức theo hướng mở (thông tư 200/2014/TT-BTC là một 
điển hình) để phù hợp với thông lệ quốc tế chứ không nên bó buộc trong một khuôn 
khổ chung, khi đó việc xây dựng KTQT dựa trên thuyết này sẽ phù hợp hơn.
Trong bối cảnh cạnh tranh như hiện nay, mỗi doanh nghiệp sẽ phải làm gì để tận 
dụng và phát triển thế mạnh riêng có của mình khi mà những thước đo truyền thống 
được ứng dụng trong đánh giá thành quả hoạt động đã dần trở nên lạc hậu. Đáp ứng 
yêu cầu đó, hệ thống thẻ điểm cân bằng (Balanced Scorecard – BSC) ra đời, giúp cho 
121
NGUYễN THỊ THANH THÚY
các doanh nghiệp định hướng tầm nhìn và chiến lược kinh doanh của mình thông qua 
bốn mục tiêu cơ bản: tài chính, khách hàng, hoạt động kinh doanh nội bộ, học tập và 
phát triển. Thuyết khuyếch tán là công cụ quan trọng của hoạt động KTQT giúp nhà 
quản trị nắm được cách thức và phương thức khuếch tán thẻ điểm cân bằng vào công 
tác quản trị doanh nghiệp. 
Bên cạnh đó, chiến lược phát triển của Việt Nam trong giai đoạn từ nay đến năm 
2020 là phát triển kinh tế bền vững, bảo vệ tốt môi trường và giải quyết hài hoà các 
vấn đề về kinh tế, môi trường và xã hội. Sự hội nhập, nhận thức về môi trường sống, 
tính xã hội của con người càng cao thì buộc các doanh nghiệp trong thời điểm hiện tại 
và tương lai gần phải “chuyển mình” để theo kịp sự cạnh tranh trên thị trường quốc tế. 
Thuyết xã hội, thuyết tâm lý sẽ thể hiện rõ trong trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp 
với tiến trình phát triển bền vững. Kế toán quản trị môi trường, kế toán bền vững là 
những phần nhỏ của kế toán quản trị, đã và đang là vấn đề nghiên cứu cấp thiết mà các 
nhà nghiên cứu cần khai thác triệt để và vận dụng vào hoạt động sản xuất kinh doanh 
của các doanh nghiệp.
3. Kết luận
Trong nghiên cứu KTQT, các thuyết được dùng để nghiên cứu hoạt động KTQT 
theo nhiều khía cạnh. KTQT thực sự có vị trí, vai trò quan trọng trong quản lý, điều 
hành hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp trong điều kiện nền kinh tế thị trường. 
Việc hiểu biết tổng quan các lý thuyết dùng trong KTQT và vận dụng nó vào hoạt động 
KTQT của doanh nghiệp là điều cần thiết trong thời kỳ hội nhập, cạnh tranh khốc liệt 
như hiện nay. Các thuyết ngẫu nhiên, thuyết đại diện, thuyết khuyếch tán đến thuyết 
xã hội và thuyết tâm lý đều dần dần xuất hiện trên các công trình nghiên cứu gần đây 
của các học giả trong và ngoài nước. Tại Việt Nam các thuyết này được áp dụng như 
là công cụ để nghiên cứu tìm nguyên nhân ảnh hưởng đến sự vận dụng KTQT tại các 
doanh nghiệp. Kết quả mang lại từ các nghiên cứu đó cho thấy do nhiều hạn chế từ tư 
duy của các nhà lãnh đạo doanh nghiệp đến thiếu sự đột phá trong kinh doanh, thiếu 
sự mạo hiểm, môi trường kinh doanh, hình thức sở hữu doanh nghiệp, phân cấp quản 
lý, quy mô doanh nghiệp, ... nên việc vận dụng KTQT vào doanh nghiệp còn chậm so 
với các nước có nền kinh tế chuyển đổi trong khu vực. Vì vậy các nhà quản trị doanh 
nghiệp cần đẩy mạnh việc phân cấp quản lý, tạo điều kiện cho việc sử dụng các công 
cụ KTQT được sử dụng rộng rãi, góp phần nâng cao kết quả cho doanh nghiệp. Bên 
cạnh đó các nhà hoạch định chính sách cũng cần đưa ra những chính sách phù hợp tạo 
điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng KTQT vào doanh nghiệp, nâng cao năng lực cạnh 
tranh trên thị trường. Để thực hiện được điều này cần quan tâm đến vai trò của các hiệp 
hội nghề nghiệp (như VAA, VACPA, VVA, VTCA) và chương trình đào tạo về KTQT 
tại các trường đại học, cao đẳng.
122
TỔNG QUAN CÁC THUYẾT VẬN DỤNG TRONG NGHIÊN CỨU KẾ TOÁN...
TàI LIỆU THAM KHẢo
[1] B. Venkatrathnam, Raji Reddy, (2008), “Responsibility Accounting Conceptual 
Framework”
[2] Birnberg, J. G., J. Luft, and M. D. Shields, (2007), “Psychology theory in 
management accounting research”. In Handbook of Management Accounting 
Research, edited by C. S. Chapman, A. Hopwood and M. Shields: Elsevier.
[3] Jesmin Islam1 and Hui Hu (2012), “A review of literature on contingencytheory in 
managerial accounting”, Journal of Accounting. Business &Management vol.19 
no. 2, P. 44-58.
[4] Kathleen M. Eisenhardt (2015). “Agency Theory: An Assessment and Review”. 
The Academy of Management Review, Vol. 14, No. 1 (Jan., 1989), pp. 57-74
[5] Lapsley, Irvine and Elisa Wright. 2004. “The diffusion of management accounting 
innovations in the public sector: a research agenda.” Management Accounting 
Research15: 355–74. 
[6] Maleen Z.Gong, Michael S.C.Tse (2009), “Pick, Mix or Match? A Discussion 
oftheories for Management Acounting reseach”, Journal of Accounting – 
Businessand Management Vol.16 No.2 (2009) P54-66.
[7] Rogers, E. M. (2003), Diffusion of innovations (5th ed.), New York ; London Free 
Press. 
[8] Đoan Ngoc Phi Anh (2012), “Factors affecting the adoption of management 
accounting practices in Vietnamese enterprises”
AN oVERVIEW oF THEoRIES FoR MANAGEMENT ACCoUNTING 
RESEARCH AND THE oRIENTATIoNS FoR APPLYCATIoN IN VIETNAM
NGUYEN THI THANH THUY
Quang Nam University
Abstract: This paper presents a review on applications of theories for management 
accounting research and directions for the adoption of management accounting practices 
in Vietnamese enterpires. Based on a review of studies that adopted the five types of 
theories, the authors argue that multiple theories can be applied jointly in future research 
to enrich our understandings on management accounting practices from multiple 
perspectives. However, theories should maintain their distinctiveness in their applications. 
The adoption of management accounting practices in economic transition countries are 
increasing, including Vietnamese. The author also outlined the study to apply the theories 
used in management accounting research in Vietnamese enterpires now.
Keywords: management accounting, contingency theory, agency theory, diffusion 
theory, sociological theory, psychological theory.