Tiếp cận vở kịch "Hồn Trương Ba, da Hàng Thịt" của Lưu Quang Vũ từ góc nhìn của phê bình cổ mẫu

vẫn cứ sống”. Hồn Trương Ba đã thấy không thể sống 
với bất cứ giá nào, không thể sửa cái sai này bằng một cái sai khác: “Có những cái sai 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Tập 16, Số 5 (2019): 34-45 
42 
không thể sửa được. Chỉ có cách là đừng bao giờ sai nữa, hoặc phải bù lại bằng một việc 
đúng khác”. Sống trong thân xác người khác, sống giả tạo, sống vay mượn tạm bợ trong 
những cái không phải của mình “còn khổ hơn cái chết”, chỉ có lợi cho những lí trưởng, 
trương tuần “đục nước béo cò”. Trương Ba đã có hành động có ý nghĩa lựa chọn, muốn 
được “chết hẳn” để cu Tị được sống lại, thân xác anh hàng thịt về với anh hàng thịt, 
“không còn cái vật quái gở mang tên Hồn Trương Ba, da hàng thịt”. Không phải mượn 
thân ai cả, sống để đích thực được là mình, đúng với mình, trung thực với chính mình, 
Trương Ba thanh thản, trong sáng như xưa. Trương Ba đã lung linh ở lại, bất tử, hóa thân 
vào những hình ảnh thân thuộc của gia đình, trong ánh lửa nấu cơm, cầu ao vo gạo, “vẫn ở 
đây trong vườn cây, trong những điều tốt lành của cuộc đời, trong mỗi trái cây cái Gái 
nâng niu”. Trương Ba mất đi nhưng lại sống trong tình yêu thương trân trọng của những 
người thân yêu. Hạnh phúc của con người là chiến thắng được những cám dỗ phàm tục, 
chiến thắng được bản thân. Một tư tưởng khác lại vang lên trong vở kịch: có những kẻ 
sống nhưng đã chết và có những người chết nhưng vẫn sống! “Cái chết hẳn của Trương Ba 
thể hiện một chiến thắng thuyết phục của tồn tại – người, của nhân cách, của khát vọng 
hoàn thiện nhân cách của con người” (Lê Thị Minh Hiền, 2018, tr. 366). Màn kết của vở 
kịch đầy chất thơ, ca ngợi và đứng về phía cái đẹp của con người. 
Đối thoại của Trương Ba với Đế Thích còn thể hiện sự “giải thiêng” với thế giới 
thánh thần. Nếu như Nam Tào, Bắc Đẩu vì “ham chơi”, bà Vương Hầu vì không ưa trẻ con 
mà tùy tiện, tắc trách trước mạng sống con người, thì Đế Thích chỉ vì thích chơi cờ, ích kỉ 
vì muốn mọi người biết tài đánh cờ của mình, đã để và chỉ muốn hồn Trương Ba sống 
trong thân xác khác, không cần biết hồn Trương Ba sẽ sống ra sao. Trong thế giới thần 
tiên, thế giới trên cao ấy, Ngọc Hoàng và Đế Thích đều sống giả tạo, gượng ép, không 
được sống thực là mình! Họ không thể và không dám được sống thật là mình như Trương 
Ba ở dưới trần gian. Những chi tiết “giải thiêng” của vở kịch nhằm không chỉ “hạ bệ” các 
nhân vật của thế giới thần tiên, mà quan trọng hơn là để ca ngợi vẻ đẹp tâm hồn của những 
con người trần gian luôn biết giữ gìn nhân cách, thậm chí sẵn sàng chấp nhận cái chết để 
giữ gìn nhân cách. 
Như vậy, vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt với biểu tượng – cổ mẫu xuyên suốt 
là mối quan hệ giữa hồn và xác, là vở kịch đa tầng đa nghĩa. Cổ mẫu ấy tạo nên cốt truyện, 
mâu thuẫn và tình huống kịch cùng những đối thoại, độc thoại đặc sắc. Không tách rời một 
cách siêu hình hồn và xác, vở kịch nói đến sự thống nhất, tương hợp, tương thích giữa hai 
mặt của một sinh thể thống nhất. Đấy là câu chuyện không chỉ của một đời, mà của muôn 
đời và mỗi thời đại, mỗi bối cảnh cuộc sống đều đắp thêm, cụ thể hóa thêm, nâng cao thêm 
tầm vóc ý nghĩa biểu tượng của nó. Đây cũng là câu chuyện không chỉ của ngày hôm qua, 
mà cả của ngày hôm nay. Chỉ chú trọng tâm hồn, chỉ chú trọng mặt tinh thần mà không 
quan tâm đến nhu cầu tự nhiên của đời sống vật chất, con người ta dễ biến thành duy lí, 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Bùi Trần Quỳnh Ngọc 
43 
khô héo. Đây là căn bệnh của một thời đã qua, nhất là trong những năm đất nước trước đổi 
mới. Nhưng chỉ quan tâm đến vật chất, chạy theo những dục vọng cá nhân, không chú 
trong nuôi dưỡng phẩm giá, con người sẽ bị tha hóa, bị cái tầm thường dìm xuống kiếp đời 
thừa. Được sống làm người là quý giá, nhưng được sống đúng là mình, sống với những cái 
của mình, những giá trị mình vốn có và theo đuổi, còn quý giá hơn. Cuộc đấu tramh giữa 
hai phần, phần con và phần người trong mỗi một con người bao giờ cũng là gian khó nhất. 
Con người phải luôn biết đấu tranh với chính bản thân, với những tham, sân, si, đấu tranh 
chống lại những nghịch cảnh, chống lại sự dung tục để hoàn thiện nhân cách, vươn tới 
những giá trị tinh thần cao quý. Nhà nghiên cứu Lưu Khánh Thơ đã viết: “Vở kịch không 
chỉ nói đến sự hòa hợp và ý thức đạo lí về phần hồn và phần xác mà còn đề cao cuộc đấu 
tranh cho sự hoàn thiện nhân cách người (), không chỉ đề cập đến chuyện của một thời 
mà còn đề cập đến chuyện muôn đời. Đó là triết lí nhân sinh về lẽ sống, lẽ làm người (). 
Sống vay mượn, chắp vá, không có sự hài hòa giữa hồn và xác chỉ đem lại bi kịch (). 
Cuộc sống chỉ có giá trị khi con người được sống đúng là mình, được sống trong một thể 
thống nhất. Vở kịch () không chỉ đề cập đến đời sống của một cá nhân mà còn đặt ra 
những vấn đề xã hội. Thói quan liêu, vô trách nhiệm của Nam Tào, Bắc Đẩu đã tước đi 
mạng sống của người dân vô tội và gây nên bao chuyện rắc rối. Sự sửa sai chắp vá của Đế 
Thích lại là tiền đề bất hạnh cho cuộc đời hồn nọ xác kia của ông Trương Ba. Mọi sự sửa 
sai không đúng chỗ đều chứa đựng trong nó nhiều bi kịch hơn là niềm vui” (Lưu Khánh 
Thơ (2), 2018, tr.8). Ngô Thảo bổ sung thêm ý nghĩa của vở kịch: “Cái kết cục đổ vỡ này 
không phải chỉ là câu chuyện ngụ ngôn của quá khứ xa xưa, mà như đang nhắc nhở, nhắn 
nhủ nguy cơ một cuộc hôn phối lớn hơn giữa hồn và xác đang tồn tại” (Ngô Thảo, 2013. 
tr.386). Những phân tích của Lưu Khánh Thơ và Ngô Thảo cũng chính là cách tiếp cận tác 
phẩm từ phê bình cổ mẫu, mặc dù các tác giả có chủ ý hay chưa có chủ ý, nói thẳng ra hay 
không nói về điều này. 
4. Tóm lại, phê bình cổ mẫu như một hướng, một phương pháp nghiên cứu, tiếp cận tác 
phẩm văn học là vấn đề còn mới, mở ra nhiều triển vọng trong khoa học ngữ văn ở Việt 
Nam. Hướng tiếp cận này thúc giục, định hướng cho người đọc những cảm hứng, con 
đường tìm kiếm các biểu tượng văn hóa có cội nguồn sâu xa gắn với vô thức tập thể trong 
kho tàng văn hóa của dân tộc và nhân loại; giải mã các lớp ý nghĩa giàu giá trị nhân sinh 
trong các biểu tượng ấy. Trong vở kịch “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” của Lưu Quang Vũ, 
cổ mẫu hồn và xác là biểu tượng văn hóa xuyên suốt tác phẩm. Cổ mẫu này đã được nhận 
thức lại, đối thoại lại. Vượt lên trên ý nghĩa sự lắp ghép trái tự nhiên “Râu ông nọ cắm cằm 
bà kia” không phù hợp, đồng thời khắc phục hạn chế của việc tuyệt đối hóa vai trò của linh 
hồn trong truyện cổ tích dân gian, cổ mẫu hồn và xác trong tác phẩm của Lưu Quang Vũ 
chứa đựng những ý nghĩa nhân sinh, ý nghĩa triết học vô cùng sâu sắc như chúng tôi đã 
phân tích. Trong vở kịch “Hồn Trương Ba, da hàng thịt”, cổ mẫu hồn và xác là văn hóa 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Tập 16, Số 5 (2019): 34-45 
44 
của triết học, triết học của văn hóa thấm đẫm màu xanh cây đời cuộc sống, góp phần quan 
trọng tạo nên “giọng nói toàn nhân loại”, sức sống vượt thời gian của tác phẩm. Cũng 
chính vì thế, vở kịch được đánh giá rất cao không chỉ ở trong nước mà cả trên sân khấu 
quốc tế! Cách đọc cổ mẫu, rõ ràng, đã giúp tiếp cận sâu rộng hơn về nguồn gốc và những 
lớp nghĩa phong phú, sâu sắc của biểu tượng hồn và xác trong tác phẩm nổi tiếng của Lưu 
Quang Vũ. 
 Tuyên bố về quyền lợi: Tác giả xác nhận hoàn toàn không có xung đột về quyền lợi. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
Abrahams, M. H. (2008). A Glossary of Literary Terms. Thomson Heinle, Boston. 
Chevalier, J. & Gheerbrant, A. (2015). Từ điển biểu tượng văn hóa thế giới. Đà Nẵng: 
NXB Đà Nẵng. 
Nguyễn Đổng Chi. (2000). Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam, Tập 1. Hà Nội: NXB Giáo dục. 
Phạm Vĩnh Cư. (1994). Thể loại bi kịch trong văn học Việt Nam. Sáng tạo và giao lưu. Hà Nội: 
NXB Sân khấu. 
Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi. (2009). Từ điển thuật ngữ văn học. Hà Nội: NXB 
Giáo dục. 
Lê Thị Minh Hiền. (2018). Kịch bản văn học Lưu Quang Vũ từ góc nhìn văn hóa bản địa. Lưu 
Quang Vũ: Những đối thoại nghệ thuật (Kỉ yếu Hội thảo). Đà Nẵng: NXB Đà Nẵng. 
Nguyễn Đức Huy. (2012). Thử dẫn vào nghiên cứu văn học từ góc nhìn cổ mẫu (archétype), Tạp 
chí Sông Hương, số 281. 
Jung, C. G. (1968). Analytical Psychology: Its theory and practice. Vintage Book. 
Jung, C. G. (2000). Bí ẩn của những siêu mẫu. Phân tâm học và văn hóa nghệ thuật. Hà Nội: NXB 
Văn hóa Thông tin. 
Phương Lựu. (2005). Lí luận văn học hiện đại phương Tây, tập Hai. Hà Nội: NXB Giáo dục. 
Ngô Thảo. (2013). Sức sống kịch Lưu Quang Vũ. Hồn Trương Ba, da hàng thịt. Hà Nội: Nhã Nam 
& NXB Hội Nhà văn. 
Lưu Khánh Thơ (1). (2018). Niên biểu Lưu Quang Vũ. Lưu Quang Vũ: Những đối thoại nghệ thuật 
(Kỉ yếu Hội thảo). Đà Nẵng: NXB Đà Nẵng. 
Lưu Khánh Thơ (2). (2018). Tích truyện dân gian trong kịch Lưu Quang Vũ. Nàng Sita. TPHCM: 
NXB Trẻ. 
Lý Hoài Thu, Lưu Khánh Thơ tuyển chọn và giới thiệu. (2007). Kịch pháp Lưu Quang Vũ, Lưu 
Quang Vũ – Về tác gia, tác phẩm. Hà Nội: NXB Giáo dục. 
Nguyễn Thị Thanh Xuân. (2010). Phê bình cổ mẫu và cổ mẫu nước trong văn chương Việt Nam 
bi%CC%80nh-co%CC%89-ma%CC%83u-va%CC%80-co%CC%89-ma%CC%83u-
nuo%CC%81c-trong-van-chuong-vie%CC%A3t-nam 
Walker, S. (1995). Jung and Jungians on Myth. Sage. 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Bùi Trần Quỳnh Ngọc 
45 
THE APPROACH TO HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT BY LUU QUANG VU 
FROM THE PERSPECTIVE OF ARCHETYPAL CRITICISM 
Bui Tran Quynh Ngoc 
Ho Chi Minh City University of Education 
Corresponding author: Bui Tran Quynh Ngoc – Email: ngocbtq@hcmue.edu.vn 
Received: 05/02/2019; Revised: 04/3/2019; Accepted:10/4/2019 
ABSTRACT 
Hồn Trương Ba, da hàng thịt is a famous play of Luu Quang Vu, which has been considered 
a striking masterpiece, not only in Vietnam but also around the world. From the perspective of 
archetypal criticism - a modern research method in the world but still new in Vietnam, this article 
aims to analyse the play's multi-layer meanings andhumanity, and to improve the quality of 
teaching and learning this work. 
Keywords: Luu Quang Vu, Hồn Trương Ba, da hàng thịt, archetypal criticism.