Nhận biết chung của giới chuyên môn ở Hà Nội về phát triển đô thị bền vững

 bảo đảm an sinh xã hội” - như một câu nói cửa miệng. Có lẽ điều này cũng có ảnh 
hưởng nhất định đến nhóm công chúng “khó tính” như giới chuyên môn. Và về bản chất, an sinh 
xã hội chính là công cụ hữu hiệu giúp ổn định đời sống xã hội, ứng phó với rủi ro của người dân, 
nhất là khi sống ở một đô thị lớn như Hà Nội. 
“Lập quy hoạch có sự tham gia của cộng đồng” là một công cụ quản lý góp phần tạo sự 
dân chủ, công bằng, công khai trong xã hội. Nội dung này được tập trung lựa chọn ở ưu tiên 3 
với tỷ lệ 46,4% ý kiến. Điều này cho thấy giới chuyên môn đã cảm nhận được sự cần thiết của 
hoạt động này cho PTBV về xã hội, tuy mới ở mức ưu tiên 3. Có thể xem đây là những chuyển 
biến tích cực bước đầu. 
Xã hội học số 1 (121), 2013 
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn 
Ngoài ba nội dung trên, việc cải thiện cơ sở hạ tầng được 39,2% giới chuyên môn xếp 
loại ưu tiên 2, 20,6% xếp loại ưu tiên 3 và 11,3% xếp loại ưu tiên 14. 
Hai nội dung “Giảm phân hóa giầu nghèo” và “Quan tâm tới các nhóm xã hội yếu thế” 
chỉ được khoảng trên 10% chuyên gia lựa chọn như là các ưu tiên 2 và 3. Có vẻ như là các 
nhân tố gián tiếp làm nên sự ổn định xã hội ở đô thị còn chưa được quan tâm đúng mức. Tuy 
nhiên, về bản chất của các mối liên hệ, các giải pháp khác như tạo việc làm, an sinh xã hội, cải 
thiện cơ sở hạ tầng, lập quy hoạch có sự tham gia của cộng đồng, cũng có thể góp phần thực 
hiện hai nội dung này ở một mức độ nhất định. 
Nói tóm lại, với 6 nội dung cần ưu tiên thực hiện để bảo đảm PTĐTBV về xã hội, giới 
chuyên môn đã đưa ra một trật tự ưu tiên có nhiều nét hợp lý, song cũng còn không ít những 
khác biệt, xét theo mức độ hài hòa và nhân văn của các nội dung hoạt động. 
Sự tham gia của cộng đồng 
Lập quy hoạch đô thị có sự tham gia của cộng đồng đòi hỏi người dân phải phải được tham 
gia đóng góp ý kiến cho các công trình xây dựng, cải tạo đô thị hay các chính sách, quy định về 
quản lý đô thị. Điều này gần đây đã được chính quyền thành phố Hà Nội thực hiện khá thường 
xuyên. Có vấn đề là nên lấy ý kiến người dân/ cộng đồng vào thời điểm nào và ở các cấp quy 
hoạch nào? Đây là câu hỏi được giới chuyên môn bàn luận khá lý thú. 
Thời điểm nào? 
Khảo sát cho thấy 71,0% các chuyên gia cho rằng phải lấy ý kiến người dân/cộng đồng 
“trước khi lập quy hoạch”. 27,0% cho rằng nên thực hiện việc này “trong quá trình lập qui 
hoạch”. Chỉ có 2 ý kiến (2%) đề nghị làm việc này “sau khi lập quy hoạch”. Rõ ràng là “lập 
quy hoạch có sự tham gia của cộng đồng” như một yếu tố của PTĐTBV đã được thấu hiểu khá 
đầy đủ trong giới chuyên môn. 
Thực hiện ở cấp quy hoạch nào? 
 Ý kiến trả lời cho câu hỏi này của giới chuyên môn không có sự thống nhất cao như ở 
câu hỏi trước. Gần một nửa số chuyên gia (49,0%) cho rằng nên thực hiện ở cả 3 cấp qui hoạch 
(chung, phân khu, chi tiết). 30,0% cho là nên làm chỉ ở cấp qui hoạch chung, 20,0% - chỉ ở cấp 
qui hoạch phân khu và 13,0% chỉ ở cấp qui hoạch chi tiết. 
Sự phân tán các ý kiến này phản ánh những sự “phân vân” nào đó trong giới chuyên môn 
về những cái được và những khó khăn thách thức khi thực hiện quan điểm này. Trên thực tế, 
theo kinh nghiệm của các nước đang phát triển, người ta chia “sự tham gia” của người dân/cộng 
đồng thành 8 cấp độ, từ thấp nhất đến cao nhất, tùy thuộc vào những điều kinh tế - văn hoá - 
xã hội và kiến thức chuyên ngành. Theo thang đo này, cộng đồng dân cư đô thị Việt Nam hiện 
đang “tham gia” ở cấp độ thứ 3 đến cấp độ thứ 4 trên thang đo 8 cấp nói trên (Trịnh Duy Luân, 
2009: 140). 
4. Vai trò của Dư luận/Phản biện xã hội 
Dư luận xã hội (DLXH) hay là các phản biện xã hội (PBXH) công khai trên các phương 
tiện truyền thông đại chúng đối với một số quy hoạch, công trình hay chính sách quản lý đô 
thị ở Hà Nội thời gian vừa qua là một hiện tượng mới. Nó đóng vai trò gì và có những tác 
động như thế nào tới quá trình phát triển đô thị bền vững về xã hội? Đó là câu hỏi chúng tôi 
4 Đáng tiếc là ở đây chúng tôi chưa ghi rõ cơ sở hạ tầng xã hội chứ không phải cơ sở hạ tầng kỹ thuật. Điều này 
có thể ảnh hưởng đến kết quả đánh giá và lực chọn của các chuyên gia. 
Xã hội học số 1 (121), 2013 
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn 
đặt ra cho giới chuyên môn, khi viện dẫn những trường hợp đã biết vừa qua đối với các dự 
án xây dựng ở Hà Nội như: Khách sạn Điện lực bên hồ Hoàn Kiếm, Khách sạn 5 sao trong 
Công viên Thống Nhất, xây cao ốc trên đất Chợ 19-12, Quy định cấm hàng rong trên một số 
tuyến phố, cách thức quản lý xe máy và các phương tiện giao thông trong thành phố, v.v 
Bảng 6. Vai trò của dư luận xã hội ở Hà Nội vừa qua đối với sự PTĐTBV 
 về xã hội (theo nhóm ngành làm việc của chuyên gia) 
Nhóm ngành 
Tổng 
Nghiên cứu/ 
Báo chí/ 
Giảng dạy 
Tư vấn 
Quản lý 
NN 
Xây dựng/ 
Đầu tư/ 
Quản lý 
Vật liệu 
xây dựng 
Rất tích cực 27,3 29,7 28,6 8,7 25,0 24,0 
Tích cực 59,1 45,9 64,3 56,5 50,0 54,0 
Không có tác động gì 13,6 24,3 7,1 26,1 ,0 19,0 
Nhìn chung, giới chuyên môn đánh giá dư luận xã hội (DLXH) có vai trò khá tích cực 
đối với sự PTĐTBV về xã hội. Một phần tư số chuyên gia đánh giá vai trò DLXH ở mức độ 
“rất tích cực” và trên một nửa đánh giá là “tích cực”. Đây là sự ủng hộ mạnh mẽ cho trào lưu 
của các phản biện xã hội trên cơ sở đòi hỏi của các tầng lớp dân cư về tính dân chủ, công khai, 
minh bạch trong các quyết định liên quan đến quy hoạch, xây dựng và quản lý đô thị. Nó cũng 
là một yếu tố quan trọng làm nên sự ổn định xã hội tích cực, bảo đảm PTĐTBV về mặt xã hội 
và chính trị. 
Có 19,0% các chuyên gia coi những hiện tượng DLXH hay PBXH như vậy không có tác 
động gì. Ở đây có 2 giả thuyết: một là, một số người không tin là điều này có thể thay đổi được 
gì trước cơ chế quản lý hiện hành; và hai là, một số chuyên gia làm việc trong lĩnh vực Quản 
lý đô thị cảm nhận được những khó khăn khi phải trực tiếp xử lý các tình huống như vậy trong 
công việc của họ. 
Tuy nhiên, với đa số giới chuyên môn ghi nhận những tác động tích cực của DLXH, rất 
cần có các định hướng tích cực tiếp theo, thay vì cố gắng nhấn chìm những làn sóng dư luận xã 
hội này. Đáng ngạc nhiên là Nhóm các chuyên gia làm việc trong các cơ quan QLNN có tỷ lệ 
cao nhất (92,9%) đánh giá vai trò tích cực và rất tích cực của DLXH ở đây. 
Những con số này cũng có thể xem là dấu hiệu về những thay đổi theo hướng mở rộng vai 
trò của xã hội dân sự trong lĩnh vực quản lý đô thị ở Hà Nội, cũng như về vai trò của truyền thông 
hiện nay như là những công cụ hiệu quả giúp tăng cường tính dân chủ, tính công khai, minh bạch 
trong quy hoạch phát triển đô thị, bảo đảm PTĐT BV về mặt xã hội. 
5. Những khó khăn/thách thức trong quy hoạch và xây dựng, PTĐTBV hiện nay 
Hầu hết các chuyên gia được hỏi ý kiến đều nhấn mạnh đến định hướng chiến lược phát 
triển đô thị, nguồn lực con người và nguồn lực tài chính, cùng những yếu kém trong thể chế 
quản lý đô thị. 
Thách thức lớn nhất, mang tính định hướng chiến lược được 80% giới chuyên môn khẳng 
định: đó là “xu hướng chạy theo tăng trưởng kinh tế trước mắt”, bỏ qua nhiều mục tiêu về phát 
triển xã hội và bảo vệ môi trường. Một số chuyên gia còn gọi đó là hệ quả của bệnh thành tích, của 
“tư duy nhiệm kỳ”, hay các “lợi ích nhóm”, v.v đối với xu hướng này. 
Xã hội học số 1 (121), 2013 
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn 
Thách thức thứ hai được 58% chuyên gia lưu ý thuộc về thể chế và quản lý: đó là việc “Thiếu 
cơ chế và công cụ giám sát, đánh giá” về PTBV. Đây cũng là căn bệnh quen thuộc trong quản lý, 
theo cách nói dân dã là “đánh trống bỏ dùi”, do các cơ quan chức năng bị sa lầy trong các công việc 
sự vụ, giải quyết đối phó với các tình huống hàng ngày. Do đó mà không có thời gian để tư duy, triển 
khai và theo sát các hoạt động này một cách hệ thống và khoa học. 
Hai thách thức tiếp theo liên quan đến nhận thức và nguồn lực con người bao gồm: “nhận 
thức chưa sâu của cán bộ lãnh đạo về PTBV”, và “thiếu cán bộ chuyên môn” – có gần một nửa 
trong giới chuyên môn đề cập đến. 
Và cuối cùng, việc “thiếu các nguồn lực” (bao gồm cả nguồn lực con người lẫn nguồn 
lực tài chính, kỹ thuật,) cũng được gần một nửa giới chuyên môn coi là một khó khăn/thách 
thức trong triển khai hoạt động bảo đảm PTĐTBV. 
6. Những ý kiến đề xuất để Hà Nội phát triển bền vững trong tương lai 
Từ những khó khăn thách thức được bộc lộ, gần 2/3 số các chuyên gia được phỏng vấn 
đã đưa ra nhiều đề xuất, có thể chia thành 6 nhóm nội dung sau. 
Có 4 nhóm ý kiến liên quan đến các lĩnh vực “phi công trình” như: 
- Đào tạo nâng cao nhận thức về PTBV trong nhân dân và cán bộ 
- Tăng cường các chính sách, thể chế, chế tài để báo để bảo đảm PTBV 
- Xây dựng bộ máy chính quyền đô thị hiệu quả, trong sạch 
- Tổ chức kết nối chính quyền với người dân, chuyên gia, giới khoa học 
Và 2 nhóm ý kiến liên quan đến lĩnh vực “vật chất/kỹ thuật” của đô thị như cải tạo, đầu 
tư phát triển cơ sở hạ tầng, hoàn chỉnh quy hoạch xây dựng. 
Điều này cho thấy giới chuyên môn đang hướng sự chú ý nhiều hơn vào lĩnh vực các giải 
pháp chính sách, cơ chế tổ chức quản lý và điều hành của chính quyền thành phố, cùng các cơ 
quan chức năng của nó. Các yếu tố về tổ chức và thể chế được nhắc đến nhiều hơn hẳn so với 
các vấn đề về kỹ thuật và công nghệ. Như vậy, nhận thức và định hướng hành động của giới 
chuyên môn ở Hà Nội rõ ràng đang hỗ trợ cho xu thế đẩy mạnh vận dụng quan điểm/cách tiếp 
cận PTĐTBV, cả về kinh tế, xã hội và môi trường ở Việt Nam trong tương lai. Vì vậy, lợi thế 
này cần được tận dụng và thúc đẩy lên những tầm mức và hiệu quả cao hơn nữa. 
Tài liệu trích dẫn 
Bộ Kế hoạch và Đầu tư, UNDP. 2011. Báo cáo thực hiện Định hướng chiến lược phát triển bền 
vững ở Việt Nam giai đoạn 2005-2010 và định hướng giai đoạn 2011-2015. Hà Nội. 
Tổng cục Thống kê. 2010. Báo cáo điều tra lao động việc làm Việt Nam 2009 & Khu vực kinh 
tế phi chính thức ở Hà nội và TP Hồ Chí Minh. Hà Nội. 
Trịnh Duy Luân. 2009. Xã hội học đô thị. NXB Đại học Quốc gia, Hà Nội.