Kết cấu cốt truyện và motif cấu thành cốt truyện của truyện thơ "Ú Thêm"

ác giả dân gian sử dụng cả motif tái sinh đ th hiện những 
chặng đường trong số phận của nàng tiên Khăm Ín. Việc sử dụng motif hóa kiếp ở đ y c ý 
nghĩa như sau: trong cốt truyện Ấn Độ mà các nước Đông am Á theo đạo Phật tiếp thu là 
mối quan hệ hôn nh n người - quỷ (Phi Nhặc) sang đến truyện th Thái đ ị chữa lại thành 
quan hệ hôn nh n người - tiên nữ. Điều này phù hợp với quan niệm t n ngưỡng của người 
Việt Nam [7, 125]. Do vậy, mặc ù Khăm Ín là tiên nữ nhưng khi ị bắt cóc nàng lại là con 
gái nuôi của quỷ Pha Nha Nhặc (với tên gọi là a Đê) nên tác giả n gian đ cho nàng chết 
đi x a sạch dấu vết của quỷ dữ trong con người nàng đ nàng biến nên một ngôi sao đầy 
trong sáng và thánh thiện, trở về với quê cha mường Trời và hóa thân thành một tiên nữ th c 
s . Mặt khác khi Khăm Ín ở mường Trời th nàng và Ú Thêm đ c t nh yêu rất đẹp, nếu đ 
cho nàng và chàng dễ àng đến với nhau mà không phải trải qua thử thách thì tình yêu ấy 
chưa c độ chín, cho nên tác giả n gian đ đ cho nàng Khăm Ín chết đi rồi hóa kiếp sang 
một giai đoạn mới của cuộc đời, trải qua ao kh khăn và thử thách hai người vẫn yêu nhau 
thì tình yêu ấy mới th c s là t nh yêu đ ch th c như lời thầy thiên đ n i với chàng: “Đ là 
bụt thử lòng hai cháu. Bắt phải chờ nhau đến lần trăng thứ a mư i sáu. Nếu trọn tình mới 
được sống bên nhau. Nên chớ nản lòng v năm tháng ài l u”. S hóa kiếp của Khăm Ín được 
tác giả dân gian sử dụng ở giữa câu chuyện có tác dụng đ nối hai giai đoạn trong cuộc tình 
của nàng và Ú Thêm: giai đoạn 1 là s gặp gỡ, hẹn ước của Ú Thêm và Khăm Ín và giai đoạn 
56 
2 là giai đoạn Ú Thêm và Khăm Ín phải trải qua rất nhiều thử thách đ được ở bên nhau. Tác 
giả n gian đ khéo léo ùng motif h a kiếp đ đan xen hai c u chuyện tưởng như tách rời 
nhau thành một câu chuyện có nội dung thống nhất và trọn vẹn. Nếu như truyện th Khun Lú 
nàng Ủa, Hiến Hom Cầm Đôi, yếu tố kỳ diệu, nhất là motif hóa kiếp tham gia tích c c vào 
việc tạo ra ki u kết thúc bi kịch thì việc sử dụng motif hóa kiếp cùng với yếu tố thần kỳ trong 
truyện th truyện Ú Thêm đ tham gia t ch c c vào việc tạo nên ki u kết thúc có hậu cho câu 
chuyện, do vậy mà nó có giá trị nghệ thuật sâu sắc. 
b. Motif về chiến tranh và chống chiến tranh xâm lược 
Truyện th Ú Thêm là truyện th về đề tài xã hội trong đ chủ yếu xoay quanh hình 
tượng Ú Thêm, cho nên việc sử dụng motif về chiến tranh và chống chiến tranh x m lược là 
tất yếu trong việc xây d ng h nh tượng nhân vật. 
Motif về chiến tranh và chống chiến tranh trong truyện th Ú Thêm được th hiện qua 
chi tiết miêu tả trận chiến của người anh hùng Xi Thuần (Ú Thêm) với lũ giặc Phăng Đô. Trận 
chiến của người anh hùng Xi Thuần (Ú Thêm) trong truyện th Ú Thêm với lũ giặc Phăng Đô 
lại được miêu tả như sau: trước sức mạnh như vũ o của qu n thù “Gặp qu n Phăng Đô đ 
dàn thế trận. Chúng như kiến đầy núi cao rừng rậm. hư cát ở sông như đá trong rừng. Thấy 
quân ta chúng nổ súng ầm ầm. Và tên thuốc ay rào rào vào đội ngũ” th Xi Thuần “làm mưa 
 ng nước lũ” đ “v y qu n giặc bằng nước ngập tràn” Xi Thuần còn “phun lửa đốt rừng” đ 
“v y thuyền quân giặc” đầu l nh Phăng Đô ị chặt nhiều h n “vả rụng sung r i”. Không 
dừng lại ở đấy, Xi Thuần còn đem qu n đổi đánh khiến cho quân giặc phải “thua chạy t i 
bời” làm cho mường hăm Pa sạch bóng quân thù. 
Tuy nhiên đ xây d ng nên motif về chiến tranh và chống chiến tranh x m lược 
không th không k đến motif ng a chiến và motif người anh hùng sử dụng vũ kh đánh giặc, 
có th là thanh gư m khẩu súng, mã tấu gười anh hùng đánh giặc luôn được đặt bên con 
ng a chiến thần kỳ, thần tốc. Trong truyện Ú Thêm Ú Thêm đ cưỡi ng a l nh đạo binh 
mường trong khí thế “Rừng xốn xang nhạc ng a nhạc voi. ước qu n đi rung chuy n núi 
đồi”. H nh tượng ng a chiến bên cạnh h nh tượng người anh hùng đ trở thành bi u tượng 
hàm chứa những quan niệm, những khát vọng, những niềm tin của các tác giả n gian đ tạo 
nên sức mạnh uy nghi cho người anh hùng trong trận mạc và tạo nên s thăng thiên sau chiến 
thắng. 
c. Motif vật tặng 
Đ y là một motif được sử dụng phổ biến trong truyện th Thái. Truyện th Ú Thêm 
cũng đ sử dụng motif vật tặng đ th hiện mối tình của Ú Thêm (Xi Thuần) và Khăm Ín Pho 
No Hoa). Vật tặng mang tính bi u trưng cho s gắn bó lứa đôi củng cố niềm tin yêu quý 
trọng nhau bằng vật chứng cụ th . 
Đ chứng minh tình yêu và tấm lòng chung thủy của mình giành cho Xi Thuần (Ú 
Thêm) nàng Pho o Hoa Khăm Ín) đ tặng chàng hai vật tặng ở hai thời đi m khác nhau. 
Vật tặng thứ nhất mà Pho No Hoa trao cho Xi Thuần là vòng hoa quý “ ấy vòng hoa quý trời 
57 
cho chia làm hai nửa” trước khi chàng đi ẹp giặc Phăng Đô. Vật tặng thứ hai là chiếc nhẫn 
“Đành xa nhau t nh yêu gửi vào chiếc nhẫn” khi nàng Pho o Hoa phải rời xa đất nước 
 hăm Pa xinh đẹp đ trở về mường Trời quê cha. Vật tặng thứ nhất giúp cho Xi Thuần biết 
được điềm gở đ đến với mình khi vòng hoa nàng Pho No Hoa tặng “mọi ông đều héo”. Và 
với vật tặng thứ hai đ giúp cho nàng Pho o Hoa nhận ra Xi Thuần khi chàng lên mường 
Trời tìm nàng. Việc sử dụng motif vật tặng ở đ y đ vai trò quan trọng đối với việc th hiện 
t nh yêu đôi lứa. 
d. Motif thi tài 
Đ y cũng là motif xuất hiện khá phổ biến trong các truyện th . Trong truyện Ú Thêm, 
đ thử tài Xi Thuần, vua Trời đ ắt chàng phải th c hiện những yêu cầu của nhà vua đưa ra. 
Trước hết, nhà vua bắt chàng phải n ng được phiến đá n i thiên đ nh àn việc nước, việc dân; 
bắt chàng quét bằng những y núi cao đ làm nư ng làm rẫy; nhà vua còn làm ngập núi 
rừng, biến nên “con rồng khổng lồ có sắc màu r c rỡ” nhà vua còn “ iến thành cây dừa cao 
hai mư i sải” đ chàng “phải thổi cho c y cong đ lá trải mặt đường”. Và đặc biệt, nhà vua 
còn bắt chàng phải “t m đúng uồng Pho o Hoa mà đến” th “sẽ được nghĩa t nh trọn vẹn”. 
 hàng đ lần lượt th c hiện tốt những yêu cầu của nhà vua đưa ra ằng sức mạnh và tài năng 
của người anh hùng nhưng với yêu cầu cuối cùng thì th c s chàng phải d a vào s giúp đỡ 
của l c lượng thần kỳ. Có th xem cuộc thi tài n i mường Trời của Xi Thuần là cuộc đấu 
tranh của chàng chống lại những tư tưởng và thành kiến của vua Trời đối với người trần gian 
đ giành được tình yêu và hạnh phúc trọn vẹn. 
e. Sử dụng yếu tố kì diệu và motif phép màu 
Nếu như các truyện th Tày ùng sử dụng motif phép màu với số lượng lớn ở các tác 
phẩm như Lưu Đài - Hán Xuân, Trần Châu - Quyển Vương, Đính Quân, Quảng Tân - Ngọc 
Lương th ở truyện th Thái rất ít tác phẩm sử dụng motif phép màu. Truyện th Ú Thêm là 
một trong số ít tác phẩm truyện th Thái sử dụng motif này. Nhờ vào việc sử dụng yếu tố kì 
diệu và phép màu mà nhân vật chính luôn chiến thắng những thế l c thù địch. Qua khảo sát 
của chúng tôi, trong tác phẩm có hai chi tiết sử dụng yếu tố kì diệu. Chi tiết thứ nhất là khi Xi 
Thuần hóa phép rút ngắn đường đất lại trong hành tr nh lên mường Trời tìm lại nàng Pho No 
Hoa. Chi tiết thứ hai là khi chàng trổ tài trước vua Trời và thần n n i mường Trời chàng đ 
hóa phép biến nên núi đá rồi tung lửa r c trời đốt ngàn trái núi Đặc biệt đáng n i là việc 
sử dụng “phép màu” như một motif kéo theo s xuất hiện trong lược đồ cốt truyện những tiết 
k về những cuộc giao chiến mà th c chất là những cuộc chiến đấu pháp thuật giữa các nhân 
vật. truyện th Thái Ú Thêm là cuộc giao chiến bằng phép thuật giữa người và quỷ. Ch ở 
các truyện Tày - Nùng mới có tiết k về cuộc giao chiến bằng pháp thuật giữa người với 
người [7]. 
3. Kết luận 
 hư vậy, truyện th Ú Thêm là một trong những truyện th tiêu i u của dân tộc Thái 
nói riêng và các dân tộc thi u số nói chung. Truyện th c kết cấu cốt truyện độc đáo. ốt 
58 
truyện của truyện th được xây d ng một cách sáng tạo d a trên hai cốt truyện dân gian có 
sẵn. Ngoài ra, truyện th còn sử dụng một số motif quen thuộc của truyện cổ dân gian trong 
việc cấu thành cốt truyện. Tìm hi u kết cấu cốt truyện của truyện th ên cạnh việc kh ng 
định giá trị của truyện th trong tư ng quan với truyện th các n tộc thi u số khác còn góp 
phần vào việc bảo tồn, phát huy và giữ gìn bản sắc văn h a của dân tộc Thái nói riêng và của 
nền văn h a các n tộc trên lãnh thổ Việt Nam nói chung. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1] Hà Văn an Hoàng Anh h n sưu tầm và biên dịch 1990) Đặng Nghiêm Vạn giới 
thiệu, Trường ca Ú Thêm, Sở Văn h a Thông tin Thanh H a x Khoa học xã hội. 
[2] Nguyễn Tấn Đắc (Chủ biên) (1983), Văn học dân gian những phương pháp nghiên cứu, 
Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. 
[3] Lê Bá Hán, Trần Đ nh Sử, Nguyễn Khắc Phi (Chủ biên) (1992), Từ điển Thuật Ngữ văn 
học, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 
[4] Nguyễn Thị Hiền (1996), Nghiên cứu truyện cổ dân gian Việt Nam theo bảng mục tra 
cứu các type và motif truyện cổ dân gian của Antti Aarne và Stith Thompson, Tạp chí 
Văn h a n gian (2). 
[5] Phan Đăng hật (1981), Văn học các dân tộc thiểu số ở Việt Nam (Trước Cách mạng 
tháng Tám 1945) x Văn hoá Hà ội. 
[6] Võ Quang h n 1983) Văn học dân gian các dân tộc ít người ở Việt Nam, Nxb Đại 
học và Trung học chuyên nghiệp, Hà Nội. 
[7] ê Trường Phát (1997), Đặc điểm thi pháp truyện thơ các dân tộc thiểu số, Luận án Phó 
Tiến sĩ khoa học Ngữ văn Đại học Sư phạm Hà Nội, Hà Nội. 
[8] ê Trường Phát (1997), Về mô hình cốt truyện của truyện thơ các dân tộc thiểu số, Tạp 
ch Văn học (7), tr. 51 - 56. 
[9] Vũ Anh Tuấn (2004), Truyện thơ Tày nguồn gốc quá trình phát triển và thi pháp thể 
loại x Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 
THE PLOT STRUCTURE AND THE MOTIF 
OF THE BALLAD “U THEM” 
Le Thi Hien 
Hong Duc University 
Abstract: In the Vietnamese ethnic minorities’ ballad system,“U Them” is one of the story poems with 
unique value. Itsdistinctivevalue is reflected not only in the theme, the topic of the story, the character building, 
the language use, but also in the plotstructure. The plot of “U Them” balladis constructed creatively basing on 
the two existing folk tales. In addition, in forming the plot, the story poem successfully employed some familiar 
motifs of folk tales. 
Keywords: Plot structure, motif, ballad.