Đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử (Phần 2)

, 
không cần thiết, không quan trọng. Việc ghi bài và học bài ở nhà được 
thực hiện một các cẩu thả, chống đối với GV. 
Kết quả điều tra từ phía HS như sau: 
Mức độ hứng thú với môn học Lịch sử không cao: 
VNn đD tU hc môn Lch s caa hc sinh 7 tr
2ng trung hc 
251
 Rất thích Bình thường Không thích 
210 ( HS) 16 120 74 
100% 7,61% 57,14% 35,25% 
Mức độ tự học Lịch sử của HS thấp: 
 Thường xuyên Thỉnh thoảng Không bao giờ 
210 ( HS) 19 116 75 
100% 9,05% 55,24% 35,71% 
Trong đó, lý do HS tự học Lịch sử lại không xuất phát từ niềm yêu 
thích môn học này mà đa phần là do yêu cầu phải trả bài trên lớp. 
Như vậy, qua kết quả điều tra có thể thấy, hầu hết các HS chưa có 
sự quan tâm đúng mực với môn Lịch sử, các em còn xem nhẹ, coi đây là 
môn học phụ không cần học, học chỉ để cho có đủ điểm, không cần đọng 
lại điều gì trong đầu. Điều này thể hiện rõ ràng nhất trong quá trình học 
cũng như làm các bài tập về nhà môn Lịch sử. Các em thường học với 
một thái độ thiếu tập trung và hăng hái, làm bài về nhà hời hợt, chống 
đối, có khi còn không làm bài tập về nhà. Chính “thói quen” này gây 
nên những khó khăn, thách thức nhất định trong việc hình thành năng 
lực tự học môn Lịch sử của các em. 
– Khi điều tra mức độ hiểu biết về tự học môn Lịch sử, kết quả cho 
thấy như sau: 
50,25% HS cho rằng tự học Lịch sử là học ngoài giờ lên lớp. 
52,07% HS đồng tình với ý kiến tự học Lịch sử là hỏi thầy khi không 
hiểu bài. 
70,1% HS cho rằng: tự học Lịch sử là tự HS đọc SGK, sách bài tập để 
hiểu và chuẩn bị bài. 
61,57% HS đồng tình với ý: tự học Lịch sử là tự HS tìm ra phương 
hướng hiểu bài dưới sự hướng dẫn của GV. 
60% HS cho rằng: tự học Lịch sử là tự HS đọc thêm sách mà phụ 
huynh mua. 
ThS. Đoàn Nguy>t Linh 
252
80,1% HS cho rằng: tự học Lịch sử là tự HS thực hiện các bài tập, các 
yêu cầu của GV ở nhà. 
51,11% HS cho rằng: tự học Lịch sử là học trong hành động (leaning 
by doing) và HS là người chủ động dành lấy kiến thức. 
Như vậy, từ kết quả điều tra, nhận thấy rằng: HS đa phần bước đầu 
đã hình thành cho mình khái niệm tự học môn Lịch sử. Tuy nhiên, một 
phần lớn các em (80,1%) cho rằng: tự học môn Lịch sử là tự HS thực hiện 
các bài tập, các yêu cầu của GV ở nhà. Các em chưa thực sự chủ động 
tìm tòi, mở rộng kiến thức mà còn phụ thuộc vào GV, các em có những 
định hình ban đầu về khái niệm tự học Lịch sử nhưng lại không thực 
hiện nó hoặc thực hiện một cách chưa hiệu quả. Đồng thời khi được hỏi 
về cách nhìn nhận của HS về ý nghĩa tích cực của việc tự học môn Lịch 
sử thì trên 90% cho rằng tự học Lịch sử là rất có ý nghĩa. Điều đó thể 
hiện những mong muốn cũng như những thay đổi trong nhận thức, suy 
nghĩ của HS với môn học. Đây là dấu hiệu đáng, mừng tạo điều kiện 
thuận lợi trong việc xây dựng thói quen tự học môn Lịch sử cho HS. 
Từ thực trạng trên chúng tôi cho rằng, xuất phát một phần là do các 
em không có một phương hướng rõ ràng trong quá trình tự học môn 
Lịch sử nên đã dẫn tới tình trạng chán nản khi không đạt được mục 
đích. Đồng thời, với đặc thù của môn Lịch sử là chứa đựng rât nhiều sự 
kiện, hiện tượng dẫn tới khó khăn cho các em trong việc ghi nhớ các sự 
kiện. Cũng nhiều ý kiến cho rằng các em không có thời gian để tự học vì 
phải dành thời gian cho rất nhiều môn khác, đặc biệt là các môn khối tự 
nhiên. Điều này chứng tỏ vị trí môn Lịch sử trong trường THPT vẫn còn 
bị xem nhẹ. Chính vì vậy, chúng ta cần thay đổi quan niệm này trong 
cách suy nghĩ của HS thông qua việc cải tiến và áp dụng các phương 
pháp dạy học mới, chương trình phù hợp nhằm nâng cao năng lực tự 
học môn Lịch sử cho HS. 
Bên cạnh đó, để điều khiển quá trình tự học sao cho có hiệu quả 
nhất thì việc kiểm tra đánh giá của GV đòi hỏi phải thật khéo léo, đa 
dạng, góp phần tích cực làm chuyển biến quá trình tự học của HS.Tuy 
vậy, trong thực tế dạy học hiện nay, việc áp dụng các phương pháp dạy 
học hướng dẫn HS tự học của GV ở tất cả các môn học nói chung và 
VNn đD tU hc môn Lch s caa hc sinh 7 tr
2ng trung hc 
253
môn Lịch sử nói riêng còn gặp rất nhiều lúng túng và khó khăn. Cách 
học của HS vẫn đơn giản là cố gắng hoàn thành hết số bài tập GV giao 
về nhà, và học thuộc trong vở ghi. Đối với GV thì chỉ quen thuộc với 
cách kiểm tra bài cũ đầu giờ cốt sao cho đủ số lần điểm miệng. Việc 
kiểm tra định kỳ chỉ đơn giản là thực hiện theo phân phối chương trình, 
trước khi kiểm tra sẽ giới hạn cho HS một phần kiến thức. 
Đa số GV thường quan niệm kiến thức là mục đích của quá trình 
dạy học nên chỉ quan tâm đến phương pháp truyền thụ kiến thức của 
bài đúng với nội dung SGK. Một số GV vẫn áp dụng lối dạy học "truyền 
thống" chủ yếu thuyết trình, giải thích, minh hoạ tái hiện, liệt kê kiến 
thức theo SGK là chính, ít sử dụng câu hỏi tìm tòi, tình huống có vấn đề 
hay bài tập nhận thức coi nhẹ rèn luyện thao tác tư duy, ít tổ chức cho 
HS nghiên cứu thảo luận trên cơ sở đó tự chiếm lĩnh nội dung kiến thức. 
Hay nói cách khác không hướng dẫn được cho HS phương pháp tự học 
môn Lịch sử. 
Mặt khác, phương pháp dạy học phổ biến hiện nay vẫn theo"lối 
mòn", GV truyền đạt kiến thức, HS thụ động lĩnh hội tri thức. Thậm chí 
có GV còn đọc hay ghi phần lớn nội dung lên bảng cho HS chép nội 
dung SGK. Việc sử dụng các phương tiện dạy học: phiếu học tập, tranh 
ảnh, băng hình, chỉ dùng khi thi GV giỏi hay có đoàn thanh tra, kiểm 
tra đến dự, còn các tiết học thông thường hầu như “dạy chay”. Do việc 
truyền đạt kiến thức của GV theo lối thụ động nên rèn luyện kỹ năng tự 
học cũng như việc hướng dẫn tự học của GV cho HS không được chú ý. 
3. Xuất phát từ cơ sở thực tiễn và cơ sở khoa học của vấn đề năng 
lực tự học, có thể khẳng định năng lực tự học là cốt lõi dẫn đến sự thành 
công trong quá trình học tập của mỗi cá nhân. Năng lực tự học phụ 
thuộc rất lớn vào ý thức của mỗi cá nhân, song nếu chỉ có ý thức tự giác 
đó thì không thể tạo nên hiệu quả trong quá trình học tập. Ý thức đó 
phải đi liền với phương pháp học tập khoa học, phù hợp với các điều 
kiện khách quan và chủ quan mới tạo nên hiệu quả. Đặc biệt đối với 
môn Lịch sử – môn học đóng vai trò rất quan trọng trong việc giáo dục 
tri thức và nhân cách cho HS. Chính vì vậy, việc rèn luyện năng lực tự 
học môn Lịch sử cho HS ở trường THPT là một nhân tố quan trọng 
ThS. Đoàn Nguy>t Linh 
254
nhằm nâng cao cất lượng dạy và học môn Lịch sử ở các trường THPT 
hiện nay. Trong phạm vi bài báo cáo này, chúng tôi xin mạnh dạn đưa ra 
một số đề xuất nhằm rèn luyện cho HS năng lực tự học môn Lịch sử ở 
trường THPT hiện nay: 
Thứ nhất, hướng dẫn HS tự làm việc với SGK. Một trong những 
công cụ không thể thiếu để phục vụ cho tự học môn Lịch sử đó là SGK. 
Đây là tài liệu có một vị trí đáng kể trong việc nắm vững kiến thức nói 
chung và phát huy tính tích cực hoạt động trí tuệ của HS. 
Thứ hai, hướng dẫn, tổ chức cho HS thu thập, chọn lọc, sắp xếp tư 
liệu Lịch sử. Có thể thực hiện công việc này dưới dạng những bộ sưu 
tập tùy theo chủ đề hoặc theo chương, bài trong chương trình của bộ 
môn Lịch sử. 
Thứ ba, hướng dẫn HS tranh luận và đề xuất thắc mắc trong giờ học 
trên lớp, hình thành cho HS thói quen tranh luận, đặt câu hỏi trong giờ 
học. Trước tiên, GV phải tạo ra được những tình huống học tập, đó là 
các câu hỏi có vấn đề hay các bài tập nhận thức. Ví dụ: Bài 17: Quá trình 
hình thành và phát triển của nhà nước phong kiến (Từ thế kỷ X đến thế kỷ 
XV), ở mục II.2. Luật pháp và quân đội, nhằm giúp HS hiểu sâu kiến thức, 
rèn luyện năng lực tự học cho HS, sau khi học xong bài học, GV yêu cầu 
HS giải bài tập sau: 
Luật Hồng Đức có quy định: Đào trộm đê đập làm thiệt hại lúa má thì xử 
tội đồ, lưu, bắt đền tổn hại. Mục đích trước mắt và sâu xa của điều luật trên là 
gì? Hãy giải thích câu trả lời của em. 
Yêu cầu đối với HS về mặt nội dung và phương pháp khi giải bài 
tập này: Vận dụng kiến thức đã biết về vai trò của đê đập, vai trò của 
nông nghiệp, vai trò của luật pháp, đối chiếu với tư liệu mà bài tập cung 
cấp để tìm ra câu trả lời. Đê đập có vai trò quan trọng trong việc ổn định 
nguồn nước. Giữ được đê đập là góp phần đảm bảo năng suất nông 
nghiệp. Như vậy, trước mắt, nhà nước muốn thông qua việc bảo vệ đê 
đập để bảo vệ sản xuất nông nghiệp, ổn định kinh tế. Mất mùa có thể 
ảnh hưởng đến việc nộp tô thuế, gây mất ổn định xã hội. Luật có vai trò 
bảo vệ quyền lợi của giai cấp, ổn định xã hội. Cho nên, ngoài mục đích 
VNn đD tU hc môn Lch s caa hc sinh 7 tr
2ng trung hc 
255 
bảo vệ sản xuất nông nghiệp, sâu xa hơn, điều luật trên còn góp phần 
bảo vệ quyền lợi của giai cấp thống trị, ổn định trật tự xã hội. 
Thứ tư, hướng dẫn, tổ chức cho HS thuyết trình trong giờ học. Việc 
vận dụng kiến thức Lịch sử để thuyết trình giải quyết một vấn đề là 
không dễ đối với một HS. Kỹ năng vận dụng kiến thức để thuyết minh 
sâu sắc và trọn vẹn là một kỹ năng rất quan trọng và cần thiết đối với 
rèn luyện năng lực tự học Lịch sử. 
Thứ năm, hướng dẫn HS tập viết những bài tập ngắn, những thu 
hoạch nhỏ về kiến thức Lịch sử mà các em thu được sau bài học. 
Đây là những đề xuất chúng tôi cho rằng GV có thể áp dụng vào thực 
tiễn dạy học Lịch sử hiện nay ở trường phổ thông, mang tính khả thi cao 
nhằm nâng cao chất lượng dạy học bộ môn nói chung và rèn luyện năng 
lực tự học môn Lịch sử cho HS nói riêng ở nhà trường THPT. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Nguyễn Thị Côi (2008), Các con đường biện pháp nâng cao hiệu quả dạy 
học Lịch sử ở trường phổ thông, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội. 
2. Trần Bá Hoành (2007), Đổi mới phương pháp dạy học, chương trình 
và SGK, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội. 
3. Phan Ngọc Liên (Chủ biên) (2004), Đổi mới phương pháp dạy học Lịch 
sử ở trường phổ thông, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội. 
4. Phan Ngọc Liên, Trịnh Đình Tùng (1999), Phát huy tính tích cực của HS 
trong dạy học Lịch sử ở trường THCS, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 
5. Phan Ngọc Liên (Chủ biên) (2009), Phương pháp dạy học Lịch sử, tập 1, 2, 
Nxb Giáo dục, Hà Nội.