Đánh giá thực trạng tổ chức hệ thống thông tin kế toán trong các công ty chứng khoán Việt Nam

ra trong quá trình hạch toán ít và 
không trọng yếu”. Lý giải điều này, tác giả nhận 
thấy trong các công ty chứng khoán có 2 luồng 
dữ liệu được hạch toán theo 2 phương thức khác 
nhau. Đối với dữ liệu giao dịch, phần mềm kế toán 
sẽ được đổ dữ liệu tự động từ phần mềm giao dịch 
và hạch toán tự động vào tài khoản và sổ kế toán. 
Các bút toán tự động đều thực hiện chính xác nên 
rất ít xảy ra sai sót. Đối với dữ liệu nội bộ, mặc dù 
các công ty chứng khoán đều sử dụng phần mềm 
đã cập nhật theo Thông tư 210/2014 và Thông tư 
334/2016 nhưng việc lựa chọn tài khoản khi hạch 
toán nghiệp vụ vẫn do con người thực hiện và vẫn 
phát sinh lỗi (hạch toán sai số tiền, sai tài khoản, sai 
nội dung...). Tuy nhiên, tại các công ty chưa xảy ra 
lỗi nghiêm trọng, các lỗi phát sinh đều được phát 
hiện kịp thời và không gây tổn thất lớn. Như vậy, 
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 33Số 144 - tháng 10/2019
kết quả thống kê mô tả phù hợp với kết quả nghiên 
cứu tại thực địa. 
Tiêu chí AIS3.3 “Hệ thống tài khoản và sổ kế 
toán phù hợp với yêu cầu quản lý và kiểm soát của 
doanh nghiệp” và AIS3.5 “Dữ liệu được nhập và 
xử lý qua phần mềm kế toán nhanh và chính xác” 
cũng nhận được đánh giá khả quan ở mức 3,74 và 
3,69. Tuy nhiên, tiêu chí AIS3.2 “Việc ghi chép, 
phản ánh lên tài khoản và sổ kế toán kịp thời, rõ 
ràng, đầy đủ, chính xác theo nội dung của chứng từ 
kế toán” và AIS3.4 “Tổ chức phân công xử lý chứng 
từ và tổ chức hạch toán hợp lý” chưa nhận được số 
điểm đánh giá cao, thậm chí xuất hiện cả điểm 1 
chứng tỏ đây là 2 vấn đề còn tồn tại trong quá trình 
tổ chức hệ thống xử lý. Điều này có thể do nguyên 
nhân từ việc các kế toán viên chưa thực sự hiểu rõ 
các quy định hạch toán các nghiệp vụ phức tạp do 
văn bản pháp luật còn thiếu và khó hiểu, hoặc cũng 
có thể bản thân doanh nghiệp chưa thực hiện hạch 
toán một cách kịp thời, đầy đủ, chính xác do khối 
lượng công việc lớn hoặc muốn điều chỉnh số liệu 
kế toán theo mục tiêu riêng.
4.4. Thực trạng tổ chức hệ thống lưu trữ
Bảng 5: Kết quả đánh giá hệ thống lưu trữ
N Minimum Maximum Mean
AIS4.1 225 2 5 3.98
AIS4.2 225 1 4 3.42
AIS4.3 225 1 5 3.46
AIS4.4 225 1 5 3.65
Valid N 
(listwise) 225
Nguồn: Kết quả thống kê từ phần mềm SPSS20
Nhìn chung, hệ thống lưu trữ được đánh giá khá 
tốt, ở khoảng gần 3.5/5 điểm, trong đó tiêu chí “Dữ 
liệu, tài liệu kế toán được lưu trữ đầy đủ theo quy 
định” được đánh giá cao nhất (gần 4 điểm). Thiết bị 
và không gian lưu trữ được những người tham gia 
khảo sát đánh giá khá tốt ở mức 3.65 điểm. Tiêu chí 
về thời gian lưu trữ và dễ dàng tìm kiếm và sử dụng 
lại có kết quả thấp nhất (3.42 và 3.46 điểm). 
4.5. Thực trạng tổ chức hệ thống kiểm soát
Bảng 6: Kết quả đánh giá tổ chức kiểm soát
N Minimum Maximum Mean
AIS5.1 225 2 5 3.62
AIS5.2 225 1 4 2.92
AIS5.3 225 2 4 3.00
AIS5.4 225 2 5 3.00
AIS5.5 225 2 5 3.63
Valid N 
(listwise) 225
Nguồn: Kết quả thống kê từ phần mềm SPSS20
So với các nội dung tổ chức trước, kết quả đánh 
giá tổ chức hệ thống kiểm soát tại các công ty 
chứng khoán chưa cao, các giá trị trung bình ở mức 
3/5 điểm, trong đó tiêu chí AIS5.2 “Kiểm tra chéo 
chứng từ, sổ sách một cách nghiêm túc, cẩn thận” 
đạt thấp nhất (2.92 điểm, có điểm đánh giá ở mức 
1). Các tiêu chí “Báo cáo giám sát việc sử dụng hệ 
thống được lập và đánh giá định kỳ” và “Phát hiện 
và xử lý kịp thời tất cả các sai sót” cũng chỉ đạt mức 
trung bình (3 điểm). Mức điểm dành cho tiêu chí 
“Ngăn chặn, phòng ngừa hiệu quả các hành vi gian 
lận, phá hoại, đánh cắp thông tin” và “Phân quyền 
truy cập và phân quyền sử dụng hệ thống chặt chẽ, 
phù hợp với chức năng nhiệm vụ của từng nhân 
viên” cũng chỉ ở mức khá (3.63 và 3.62 điểm). Kết 
quả này phù hợp với nhận định khi tác giả khảo sát 
trực tiếp tại các công ty chứng khoán và thấy rằng 
mặc dù đã xây dựng được các quy trình, quy chế và 
có bộ phận độc lập thực hiện kiểm soát, tuy nhiên, 
hạn chế lớn nhất trong việc kiểm soát hệ thống 
thông tin kế toán là thực hiện chưa nghiêm túc, 
mang nặng tính hình thức; các công cụ kiểm soát 
đang dựa chủ yếu vào tính năng sẵn có trên phần 
mềm; trình độ chuyên môn và tính kỷ luật của bộ 
phận kế toán và bộ phận kiểm soát chưa cao. 
4.6. Thực trạng tổ chức hệ thống báo cáo
Bảng 7: Kết quả đánh giá tổ chức hệ thống báo 
cáo
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN34 Số 144 - tháng 10/2019
N Minimum Maximum Mean
AIS6.1 225 2 5 4.19
AIS6.2 225 2 5 3.56
AIS6.3 225 1 4 2.61
AIS6.4 225 2 4 3.37
AIS6.5 225 2 4 3.86
AIS6.6 225 3 4 3.74
AIS6.7 225 3 4 3.61
AIS6.8 225 3 5 3.94
AIS6.9 225 3 5 4.06
Valid N 
(listwise) 225
Nguồn: Kết quả thống kê từ phần mềm SPSS20
Nhìn chung, điểm đánh giá theo các tiêu chí 
cho việc tổ chức hệ thống báo cáo tương đối tốt, 
có nhiều tiêu chí đạt điểm trung bình ở mức tốt (4 
điểm) gồm: Nội dung báo cáo tài chính được lập và 
trình bày theo quy định; thông tin trên báo cáo kế 
toán có thể so sánh được; thông tin trên báo cáo kế 
toán được trình bày một cách khách quan; báo cáo 
kế toán được cung cấp kịp thời. Một số nội dung 
đã được thực hiện khá tốt và được đánh giá ở mức 
trên 3.5 như: Nội dung báo cáo quản trị đáp ứng 
được yêu cầu của nhà quản trị; không có sai sót 
trọng yếu về thông tin trên báo cáo kế toán; thông 
tin trên báo cáo kế toán được trình bày đầy đủ trên 
các khía cạnh trọng yếu. 
Tuy nhiên, tiêu chí AIS6.3 “Thông tin trên báo 
cáo kế toán hỗ trợ cho việc ra quyết định quản lý” 
có số điểm đánh giá thấp nhất là 2.61, có điểm 
đánh giá ở mức 1 chứng tỏ vai trò hỗ trợ cho việc 
ra quyết định quản lý của thông tin kế toán chưa 
cao. Mặc dù, qua khảo sát các nhà quản lý nhận 
định kế toán có vai trò quan trọng, hỗ trợ cho việc 
ra quyết định quản lý, nhưng trên thực tế tại các 
công ty chứng khoán, hệ thống kế toán chưa làm 
tốt vai trò này. 
4.7. Đánh giá chung công tác tổ chức hệ thống 
thông tin kế toán
Ngoài việc đánh giá từng nội dung tổ chức theo 
các tiêu chí, tác giả còn khảo sát chung nhằm đánh 
giá tổ chức hệ thống thông tin kế toán. Các nội 
dung tổ chức được chấm điểm theo các mức: 1 – 
Chưa tốt, 2 – Chưa tốt lắm, 3 –Bình thường, 4 – 
Tốt, 5 – Rất tốt. Kết quả thu được như sau:
Bảng 9: Kết quả đánh giá tổ chức hệ thống 
thông tin kế toán
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 35Số 144 - tháng 10/2019
N Minimum Maximum Mean
AIS1 225 1 5 2.68
AIS2 225 2 5 3.15
AIS3 225 3 5 4.10
AIS4 225 3 5 4.01
AIS5 225 2 5 3.73
AIS6 225 2 5 4.20
Valid N 
(listwise) 225
Nguồn: Kết quả thống kê từ SPSS20
Trong số 4 nội dung của tổ chức hệ thống thông 
tin kế toán thì nội dung tổ chức hệ thống báo 
cáo, tổ chức hệ thống xử lý và tổ chức hệ thống 
lưu trữ được đánh giá ở mức tốt (4 điểm). Tổ chức 
hệ thống kiểm soát được đánh giá là khá tốt (3.73 
điểm). Tổ chức hệ thống chứng từ có điểm đánh 
giá ở mức độ trung bình (3.15). Riêng việc xác định 
nhu cầu thông tin và yêu cầu quản lý được đánh giá 
chưa tốt (dưới 3 điểm). Điều này lý giải vì sao nội 
dung báo cáo quản trị tuy đáp ứng được nhu cầu 
của nhà quản lý nhưng hệ thống kế toán lại chưa 
hỗ trợ tốt cho việc ra quyết định kinh tế. Đó là do 
việc xác định nội dung thông tin chưa sát với yêu 
cầu quản lý khiến cho thông tin kế toán chưa hỗ trợ 
được nhiều cho nhà quản trị. Bản thân các doanh 
nghiệp nói chung và công ty chứng khoán nói riêng 
thường nhầm lẫn khi cho rằng việc xác định nội 
dung thông tin chỉ thực hiện ở khâu cuối cùng khi 
cần có báo cáo kế toán. Tuy nhiên, đây là việc cần 
làm ngay từ khi bắt đầu tổ chức hệ thống thông tin 
kế toán bởi nếu không đặt rõ yêu cầu quản lý thì có 
thể sẽ không có chứng từ để ghi nhận lại thông tin, 
không có tài khoản chi tiết để theo dõi và xử lý số 
liệu, từ đó không có được thông tin trên báo cáo 
phù hợp với việc ra quyết định quản trị. 
5. Kết luận
Trong gần 20 năm phát triển của thị trường 
chứng khoán Việt Nam, công ty chứng khoán đã 
trải qua giai đoạn hình thành, tăng trưởng nóng, 
khủng hoảng, tái cấu trúc và dần đi vào phát triển 
ổn định, hướng vào chất lượng. Trong quản lý và 
điều hành hoạt động của công ty chứng khoán 
không thể thiếu hệ thống thông tin quản lý được tổ 
chức tốt và hiệu quả, trong đó hệ thống thông tin 
kế toán đóng vai trò then chốt. Từ thực tế nghiên 
cứu công tác tổ chức hệ thống thông tin kế toán 
trong các công ty chứng khoán cho thấy tổ chức 
hệ thống báo cáo, tổ chức hệ thống xử lý và lưu trữ 
được thực hiện tốt; tổ chức hệ thống kiểm soát ở 
mức khá tốt; tổ chức hệ thống dữ liệu đầu vào ở 
mức trung bình; việc xác định nhu cầu thông tin 
và yêu cầu quản lý chưa thực hiện tốt. Bên cạnh 
đó, trong từng nội dung tổ chức hệ thống thông 
tin kế toán có những điểm tốt và chưa tốt riêng. 
Chính vì vậy, để hoàn thiện tổ chức hệ thống thông 
tin kế toán, các công ty chứng khoán cần thực hiện 
các giải pháp mang tính đồng bộ đối để hoàn thiện 
từng công đoạn tổ chức. Các giải pháp có thể xem 
xét như hoàn thiện hệ thống kế toán quản trị; hoàn 
thiện việc phân quyền và kiểm soát trong doanh 
nghiệp; số hóa chứng từ, tài liệu kế toán; hoàn 
thiện phần mềm kế toán; xây dựng cơ sở hạ tầng 
công nghệ thông tin hiện đại; nâng cao năng lực 
của kế toán viên...
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Phước Bảo ấn, Giáo trình Tổ chức hệ 
thống kế toán trong điều kiện tin học hóa - Tập 
3, Trường Đại học Kinh tế TP.HCM, 2012;
2. Bộ Tài chính, Thông tư 200/2014/TT-BTC 
hướng dẫn Chế độ kế toán doanh nghiệp
3. Bộ Tài chính, Thông tư 210/2014/TT-BTC 
hướng dẫn Chế độ kế toán công ty chứng khoán;
4. Bộ Tài chính, Thông tư số 334/2016/TT-BTC 
ngày 27/12/2016 sửa đổi, bổ sung và thay 
thế Phụ lục 02 và 04 của Thông tư 210/2014/
TT-BTC hướng dẫn kế toán áp dụng cho 
công ty chứng khoán;
5. Jame A.Hall, Accounting Information Systems, 
10th edition, Cengage Learning, 2018;
6. Romney, Marshall B., & Steinbart, Paul 
J., Accounting Information Systems, 13th 
Edition, Essex, England: Pearson Education, 
Inc, 2015.