Bài giảng Xã hội học - Bài 6: Phân tầng xã hội & di động xã hội - Nguyễn Xuân Nghĩa

Bài 6:
Phân tầng xã hội & di động xã 
hội
% phụ nữ chết trong vụ Titanic
- 3% phụ nữ mua vé hạng nhất chết
- 16 % phụ nữ mua vé hạng hai chết
- 45 % phụ nữ mua vé hạng ba chết
Bài 6:
Phân tầng xã hội & di động xã hội
I. Một số khái niệm
1. Khái niệm dị biệt xã hội, bất bình đẳng xã hội
2. Khái niệm phân tầng xã hộI (social stratification)
- các loại phân tầng xã hội
3. Khái niệm di dộng xã hội (social mobility)
- xã hội đóng/ xã hội mở
- đẳng cấp /giai cấp (ví dụ: châu Âu, Nhật, Ấn 
độ
Đẳng cấp:
II.Mối töông quan giöõa PTXH vaø CT, VH, KT:
- PTXH vaø VH: Vh bieän minh cho PTXH
- PTXH & CT: taàng lôùp thoáng trò muoán duy trì 
ptxh; khaùi nieäm qlöïc vaø tính chính ñaùng cuûa 
qlöïc theo M. Weber (3 loại hình).
- PTXH & KT: khaùc bieät do sôû höõu tö lieäu sx
III. Di ñoäng xaõ hoäi trong xaõ hoäi hieän ñaïi
- so saùnh dñ trong xhct & xhhñ: dñ cô caáu; di 
ñoâng kgian; dñ thöïc; dñ noäi/lieân theá heä (xem 
baûng)
IV. Caùc lyù thuyeát giaûi thích veà PTXH
A- Lyù thuyeát maùc xít: - ñònh nghóa gc (tr. 134)
• Tính phức tạp của hệ thông giai cấp:
– Ngoài 2 gc chính, còn những giai cấp trong 
giai đoạn chuyển tiếp (tàn dư của các loại 
hình KT-XH trước): ví dụ nông dân
– Trong một giai cấp có nhiều tầng lớp: 
• ví dụ tư sản tài chánh và tư sản công nghiệp; 
• giữa tiểu thương , tiểu chủ và những nhà tư bản 
của các xí nghiệp lớn;
• trong công nhân: có hạng thất nghiệp dài hạn, 
thuôc các nhóm thiểu số 
B- Quan điểm của M. Weber:
1. Ba chiều kích của phân tầng xã hội
2. Ba chiều kích tác động lẫn nhau
3. Ba chiều kích không tác động lẫn nhau
4. Khái niệm về vị trí kinh tế xã hội
- ví dụ PTXH ở Mỹ: 4%, 40-45%,30%, 20%
- thượng lưu lớp trên: KT, XH, CT (WASP)
5. Ba chiều kích thay đổi theo loại hình xã hội
6. Ứng dụng vào xã hội Việt nam 
• Quan điểm của Erik Olin Wright (Mỹ):
– Theo ông có khía cạnh của kiểm soát lên 
nguồn lực kinh tế trong tbcn hiện đại giúp xác 
định những giai cấp:
• Kiểm sóat trên đầu tư, vốn tài chánh
• Kiểm soát trên tư liệu sản xuất (nhà máy, công 
xưởng
• Kiểm soát trên lực lượng lao động
– Giữa 2 giai cấp TB- CN, có tầng lớp viên 
chức, chuyên viên, mà ông gọi là: 
contradictory class locations (vị thế giai cấp 
mâu thuẫn)
C. Lý thuyết chức năng
1. PTXH laø caàn thieát:
- Nhöõng ngöôøi taøi naêng môùi laøm vieäc 
- coù nhöõng ngaønh ngheà, coâng vieäc phöùc taïp, caêng 
thaúng, ñoøi hoûi söï ñaøo taïo
2. Pheâ bình: (+) (-)
- Coù nhöõng ngaønh ngheà chæ do quyeàn lôïi cuûa 
thieåu soá
- Coù tính phi lòch söû
- Chæ ñuùng treân lyù thuyeát
- Khoâng thaáy phaûn chöùc naêng cuûa ptxh
D. Lý thuyết tương tác
- Không nghiên cứu nguồn gốc của PTXH mà 
chỉ nghiên cứu biểu hiện PTXH
- Tầng lớp bên dưới thường bắt chước tầng 
lớp trên: một cuộc đuổi chạy - PTXH là 
luôn thay đổi.
- NX: không sâu nhưng cũng cho hiểu được 
các biểu hiện
V. Biến chuyển của PTXH
VI. NGHÈO ĐÓI
• Một số lý thuyết giải thích nghèo đói:
– 1. Lý thuyết “văn hoá nghèo đói” (culture of 
poverty) Oscar Lewis (1961), Charles Murray 
(1984):
• Do quá trình xhhóa, tin định mệnh,không có 
tham vọng, không có khát vọng về 1 cuộc sống 
tốt hơn
• Định hướng: chỉ lo cho hiện tại (khác trung lưu 
lo cho tương lai: lên kế hoạch, tiết kiệm, lao 
động cực lực)
• 2. Nghèo đói do xã hội: sự loại trừ xã hội 
và phân tầng về cơ cấu: (William Ryan 
(1976):
– Cơ cấu xã hội phân bố nguồn lực không đều, 
đưa đến nghèo đói (so sánh Mỹ /Anh và Thuỵ 
điễn/ Nhật). 
– Xã hội phải có trách nhiệm về sự nghèo đói.
– Nghèo đói kô là do khiếm khuyết cá nhân
– Nghèo đói không phải là điều kô tránh khỏi
– Văn hoá của người nghèo chỉ là hậu quả chứ 
không phải là nguyên nhân
Phân tầng xã hội trên thế giới
20% de la population du 
monde produisent et 
consomment 82,7% des 
richesses
11,7%
1,9%
2,3%
20% de la population du 
monde se contentent de 
1,4% de la richesse 
Un quintile = 20% = 
1.200 millions de 
personnes sur les 
quelques 6.000 
millions d’humains
moins de 1000
de 1000 à 2000
de 2000 à 5000
de 5000 à 10000
de 10000 à 20000
plus de 20000
-Norvège : 36.600
-USA : 35.750
-Canada : 29.480
-Suède : 26.050
-Argentine : 10.880
-Chili : 9.820
-Chine : 4.580
-Indes : 2670
-Burundi : 630
-Sierra Leone : 520
PIB/tête (en US$, 
2004, PNUD)
Nghèo đói - VNam
Tỷ lệ nghèo đói theo vùng (theo chuẩn của 
LHQ)
97-98 01-02 03-04
Cả nước 37,4 28,9 24,1
Theo vùng:
Đồng bằng sông Hồng 28,7 22,6 21,1
Đông Bắc 58,6 38,0 31,7
Tây Bắc 58,6 68,7 54,4
Bắc Trung Bộ 48,1 44,4 41,4
Duyên hải Nam Trung Bộ 35,2 25,2 21,3
Tây Nguyên 52,4 51,8 32,7
Đông Nam Bộ 7,6 10,7 6,7
Đồng bằng sông Cửu Long 36,9 23,2 19,5
- So sánh 10% số hộ có mức thu nhập cao nhất với 10% số 
hộ có mức thu nhập thấp nhất thì hệ số chênh lệch năm 
2003-2004 là 13,5 lần (hệ số này năm 1996: 10,6 lần; 
1999: 12 lần; năm 2001-2002: 12,5 lần). Một số vùng có 
hệ số này ở mức cao gồm: Đông Nam Bộ 14,4 lần (lớn 
hơn mức bình quân chung cả nước), Đồng bằng sông 
Hồng 11,3 lần, Đông Bắc 10,4 lần, Tây Nguyên 12,5 lần, 
Đồng bằng sông Cửu Long 10,5 lần.
- Kết quả sơ bộ Khảo sát mức sống hộ gia đình 2004 cho 
thấy hệ số GINI về thu nhập tính chung cả nuớc trong 
năm 2003-2004 là 0,413, tăng hơn năm 1999 và giảm 
không đáng kể so với năm 2001-2002. Hệ số này năm 
1999 là 0,390, năm 2001-2002 là 0,42. Như vậy, sự bất 
bình đẳng về thu nhập ở mức rất thấp nhưng vẫn có xu 
hướng tăng. 
- (Nguồn: TCTK, KHẢO SÁT MỨC SỐNG HỘ GIA ĐÌNH 
NĂM 2004)
Câu hỏi thảo luận
• Hãy trình bày các yếu tố tác động đến sự 
phân tầng xã hội của những cá nhân và 
những hệ luận của phân tầng xã hội lên 
đời sống của họ.