Bài giảng Sinh lý học tuần hoàn - Phan Thị Minh Ngọc

Sinh lý học  tuần hoàn 
Th.S Phan Thị Minh Ngọc 
Bộ môn Sinh lý học 
Mục tiêu học tập 
1. Nêu đư ợc các đ ặc tính sinh lý của cơ tim , chu kỳ hoạt đ ộng và đ iều hòa hoạt đ ộng tim 
2. Trình bày đư ợc các đ ặc tính sinh lý của đ ộng mạch, các loại huyết áp đ ộng mạch và đ iều hoà huyết áp đ ộng mạch. 
3. Trình bày đư ợc đ ặc đ iểm chức năng của tuần hoàn mao mạch 
4. Trình bày đư ợc các nguyên nhân của tuần hoàn tĩnh mạch. 
5. Trình bày đư ợc các đ ặc đ iểm tuần hoàn vành , não , phổi . 
Hệ thống tuần hoàn 
• Tim 
• Mạch: 
 Đ ộng mạch 
 Tĩnh mạch 
 Mao mạch 
• Hai vòng TH: 
Vòng tuần hoàn lớn 
Vòng tuần hoàn nhỏ 
 ( tuần hoàn phổi ) 
Sinh lý tim 
 • Đ ặc đ iểm cấu trúc – chức năng của tim 
 • Các đ ặc tính sinh lý của cơ tim 
 • Chu kỳ hoạt đ ộng của tim 
 • Đ iều hoà hoạt đ ộng tim 
đ ặc đ iểm cấu trúc – chức năng tim 
• Các buồng tim 
• Các van tim 
• Hệ thống nút tự đ ộng 
• Sợi cơ tim : 
 - Cấu tạo giống cơ vân 
 - Cấu tạo giống cơ trơn 
 - Đ ặc đ iểm cấu tạo riêng : 
Hợp bào , nhiều kênh calci chậm 
Các đ ặc tính sinh lý của cơ tim 
 tính hưng phấn 
• Kh ả năng đáp ứng với 
 kích thích 
Quy luật: Tất cả hoặc không 
• Đ iện thế hoạt đ ộng 
 Kéo dài đ iện thế đ ỉnh 
 ( Cao nguyên ) 
- Do h/đ của kênh calci chậm 
- Do tính thấm với ion K + 
tính tr ơ có chu kỳ  Là tính không đáp ứng với kích thích có chu kỳ 
• Tim đ ang co-g/đ tr ơ 
 Không đáp ứng với k/th 
• Tim giãn 
 Đ áp ứng với k/th 
 bằng ngoại tâm thu 
 có g/đ nghỉ bù 
NTT 
Nghỉ bù 
tính nhịp đ iệu 
 Là kh ả năng tự phát các xung đ ộng nhịp nhàng 
• Nguyên nhân : Do rò rỉ ion Na + vào tế bào nút 
• Tần số phát xung : 
 - Nút xoang 70-80 xung/phút ( tối đa 120-150) 
 - Nút nhĩ-thất 40-60 xung/phút 
 - Bó His 30-40 xung/phút 
 - Mạng Purkinje 15-40 xung/phút 
tính dẫn truyền 
 Là kh ả năng dẫn truyền xung đ ộng của sợi cơ tim và hệ thống nút 
 Tốc độ dẫn truyền : 
 - Cơ tâm nhĩ & tâm thất : 0, 3 – 0, 5 m/gy 
 - Nút nhĩ – thất : 0, 2 m/gy 
 - Mạng Purkinje: 1, 5 – 4 m/gy 
Chu kỳ hoạt đ ộng của tim 
• Thí nghiệm của Chauveau & Marey 
• Các giai đoạn 
 - Tâm nhĩ thu : 0,10 s 
 - Tâm thất thu : 0,30 s 
 + T/ kỳ tăng áp (0,05s): Co đẳng tích 
 + T/ kỳ tống máu (0,25s) Tống máu nhanh (0,09s) 
 Tống máu chậm (0,16s) 
 - Tâm trương toàn bộ (0,40s) 
 + T/ kỳ giãn đẳng tích 
 + T/ kỳ đ ầy thất Th ì đ ầy thất nhanh 
 Th ì đ ầy thất chậm 
Chu kỳ hoạt đ ộng của tim 
0,1 s 
0,3 s 
0,4 s 
Những biểu hiện bên ngoài của ck tim  
 Mỏm tim đ ập 
 Tiếng tim 
 T 1 Đ óng các van nhĩ-thất ( chủ yếu ) 
( mỏm tim ) Mở van tổ chim 
 Máu phun vào đ ộng mạch 
 T 2 Đ óng các van tổ chim 
 ( liên sườn II 
cạnh 2 bên x.ức ) 
 T 3 Do đ ột ngột ngừng căng thất lúc tâm trương 
 T 4 Do đ ột ngột giãn thất lúc nhĩ co 
Đ iện tâm đồ  (Electrocardiogram) 
 Các sóng P, QRS, T 
 Thời gian PQ và QT 
đ iều hoà hoạt đ ộng tim 
• Tự đ iều hoà tại tim (cơ chế Frank-Starling) 
• Cơ chế thần kinh 
 - Thần kinh tự chủ Phó giao cảm 
 Giao cảm 
 - Các phản xạ: 
 + PX thường xuyên PX áp 
 PX làm nhịp tim 
 PX tim-tim (Bainbridge) 
 + PX bất thường PX mắt-tim 
 PX Goltz 
 - Vỏ não , trung tâm hô hấp , trung tâm nuốt 
• Cơ chế thể dịch 
Hormon T 3 – T 4 nhịp tim 
 Adrenalin 
Khí O 2 nhịp tim 
 CO 2 
Ion Ca ++ / máu trương lực cơ tim 
 K + / máu trương lực cơ tim 
pH : pH/ máu nhịp tim 
- Thân nhiệt : Nhiệt độ cơ thể nhịp tim 
2. Sinh lý tuần hoàn đ ộng mạch 
 • Đ ặc đ iểm cấu trúc – chức năng 
 • Đ ặc tính sinh lý của đ ộng mạch 
 • Huyết áp đ ộng mạch 
đ ặc tính sinh lý của đ ộng mạch 
• Tính đàn hồi 
- Thí nghiệm Marey 
- ý nghĩa 
 + Máu chảy liên tục 
 + sức cản & LL máu 
 tiết kiệm năng lượng 
• Tính co thắt 
ý nghĩa : đ iều hoà lượng máu đ ến cơ quan theo y/cầu 
 Huyết áp đ ộng mạch  
• Đ ịnh nghĩa 
• Các loại huyết áp đ ộng mạch 
• Các yếu tố ả nh hưởng lên huyết áp 
• Biến đ ổi sinh lý của huyết áp 
• đ iều hoà huyết áp đ ộng mạch 
Các loại huyết áp đ ộng mạch 
• HA tâm thu (HA tối đa): 
 B ì nh thường : 110 mm Hg 
 (90 - < 140 mm Hg) 
 • HA tâm trương (HA tối thiểu ): 
 B ì nh thường : 70 mmHg 
 ( 60 - < 90 mm Hg) 
 • HA hiệu số 
 B ì nh thường : 40 mm Hg 
 • HA trung b ì nh 
 HA TB = HA TTrg + 1/3 HA HS 
Các yếu tố ả nh hưởng lên huyết áp 
Công thức Poiseulle 
á p dụng vào LLmáu 
 HA phụ thuộc tim 
 - Lực co cơ tim 
 - Tần số tim 
 HA phụ thuộc máu 
 Thể tích máu , độ quánh máu 
 HA phụ thuộc mạch 
 Trương lực , đư ờng kính mạch 
Biến đ ổi sinh lý của huyết áp đm 
 • Tuổi : Tuổi cao HA tăng 
 • Hoạt đ ộng thể lực HA tăng 
 • Chế độ ăn: Sau bữa ăn HA hơi tăng 
 • Cảm xúc ả nh hưởng đ ến HA 
đ iều hoà huyết áp đ ộng mạch 
Cơ chế thần kinh 
 • Thần kinh nội tại 
 • Hệ thần kinh tự chủ 
 - Thần kinh giao cảm 
 - Thần kinh phó giao cảm 
 • Các phản xạ đ iều hoà huyết áp 
 Cơ chế thể dịch 
 • Các chất gây co mạch 
 • Các chất gây giãn mạch 
Hệ thần kinh tự chủ 
• Thần kinh giao cảm : 
 Co ĐM nhỏ & tiểu ĐM sức cản 
 Co TM dồn máu về tim 
 Với tim : tần số tim , lực co cơ tim 
 HA 
• Thần kinh phó giao cảm : í t quan trọng 
 h/đ tim ha 
Các phản xạ đ iều hoà huyết áp 
• PX xuất phát từ receptor nhận cảm áp suất 
 HA tăng HA 
• PX xuất phát từ receptor nhận cảm hoá học 
 HA , O 2 , CO 2 , H + HA 
• PX do thiếu máu tại trung tâm vận mạch 
Máu tới TT Tim nhanh,mạnh,co mạch HA 
PX 
PX 
PX 
Cơ chế thể dịch đ iều hoà huyết áp 
• Các chất gây co mạch Adrenalin, noradrenalin 
 Hệ thống renin-angiotensin 
 Vasopressin 
• Các chất gây giãn mạch Bradykinin 
 Histamin 
 Prostaglandin 
• Các yếu tố khác Ca ++ Co mạch 
 K + , Mg ++ Giãn mạch 
 O 2 , CO 2 Giãn mạch 
3. Sinh lý tuần hoàn tĩnh mạch 
 đ ặc đ iểm cấu trúc - chức năng 
 • Thành TM mỏng hơn ĐM 
 • Tính đàn hồi yếu , kh ả năng co thắt mạnh 
 • TM ở phần dưới cơ thể có van 
 • Có các xoang TM trên đư ờng đi của Tm 
 • Chứa 64% tổng lượng máu 
Những nguyên nhân  của tuần hoàn tĩnh mạch 
 • Do tim Sức bơm của tim 
 Sức hút của tim 
 • Do lồng ngực 
 • Do co cơ 
 • Do đ ộng mạch đ ập 
 • Do trọng lực 
4. Sinh lý vi tuần hoàn 
• Đ ặc đ iểm cấu trúc – chức năng 
• Đ ộng học máu trong tuần hoàn MM 
• Chức năng trao đ ổi chất ở mao mạch 
• Đ iều hoà tuần hoàn mao mạch 
đ ặc đ iểm cấu trúc – chức năng  
• Hai loại mao mạch 
 - Mao mạch thực sự 
 - Kênh ưu tiên 
• Thành MM có hai loại “ lỗ ” 
 - Khe 
 - Kênh : í t quan trọng 
•Mao mạch chứa ~ 5% tổng lượng máu 
đ ộng học máu trong vi tuần hoàn 
• Trong MM thực sự máu chảy giật cục , ngắt quãng 
• Trong kênh ưu tiên máu chảy liên tục 
• Mao mạch là nơi xảy ra q/trình trao đ ổi chất 
áp suất lọc đ ẩy dịch , các chất  từ mao đ ộng mạch ra khoảng kẽ  
• Các lực đ ẩy dịch ra khỏi MM 
 AS thuỷ tĩnh MM 30 mm Hg 
 AS thuỷ tĩnh dịch kẽ - 3 mmHg 
 AS keo dịch kẽ 8 mm Hg 
 Tổng cộng 41 mm Hg 
• Lực hút dịch vào MM 
 AS keo huyết tương 28 mm Hg 
• á p suất lọc (AS chênh lệch )= 41 – 28 = 13 mm Hg 
áp suất tái hấp thu dịch , các chất từ khoảng kẽ vào mao tĩnh mạch 
• Các lực đ ẩy dịch ra khỏi MM 
 AS thuỷ tĩnh MM 10 mm Hg 
 AS thuỷ tĩnh dịch kẽ - 3 mmHg 
 AS keo dịch kẽ 8 mm Hg 
 Tổng cộng 21 mm Hg 
• Lực hút dịch vào MM 
 AS keo huyết tương 28 mm Hg 
• á p suất THT (AS chênh lệch )= 28 – 21 = 7 mm Hg 
đ iều hoà tuần hoàn mao mạch 
• Nồng độ O 2 / dịch kẽ : 
 O 2 Giãn cơ thắt (cơ vòng ) 
• Nồng độ CO 2 , pH, chất chuyển hoá / dịch kẽ : 
 CO 2 , pH , chất chuyển hoá Giãn cơ thắt 
• Adrenalin & noradrenalin Co cơ thắt 
• Acetylcholin,histamin,các kinin Giãn cơ thắt 
• T O tại mô Giãn cơ thắt 
5. Tuần hoàn đ ịa phương 
• Tuần hoàn mạch vành 
 • Tuần hoàn phổi 
 • Tuần hoàn não 
Tuần hoàn mạch vành  đ ặc đ iểm tuần hoàn mạch vành 
• Dinh dưỡng cho tim , 
 nhưng chịu ả nh hưởng của h/động tim 
• Đảm bảo cho tim 
 h/động 
 Tưới máu toàn cơ thể 
• Đ ặc đ iểm 
cấu trúc – chức năng 
đ ặc đ iểm tuần hoàn mạch vành ( tiếp ) 
• Đ ộng học của tuần hoàn vành 
 - á p suất & tốc độ: Thay đ ổi theo h/động tim 
 - Lưu lượng mạch vành 
 Bình thường : 225 ml/ phút 
 Lao đ ộng nặng : Tăng 4-5 lần 
 - Mức tiêu thụ oxy của cơ tim 
 12 % tổng oxy của cơ thể 
đ iều hoà lưu lượng mạch vành 
• Vai trò của O 2 
 O 2 / máu Giãn mạch vành Lưu lượng 
 • Vai trò của hệ thần kinh tự chủ 
 - Gián tiếp 
 - Trực tiếp 
• Vai trò của các chất chuyển hoá trung gian 
Tuần hoàn phổi  đ ặc đ iểm tuần hoàn phổi 
• Đ ặc đ iểm 
cấu trúc – chức năng 
• á p suất trong TH phổi : 
 Rất thấp 
• Lưu lượng máu qua phổi : 
 - Bằng lưu lượng tim 
 - Thay đ ổi theo nhịp hô hấp 
• Tốc độ máu trong MM phổi 
: Nhanh hơn MM nơi ≠ 
đ iều hoà lưu lượng máu qua phổi 
• Vai trò của O 2 
 O 2 / máu Co mạch phổi 
 Tác dụng : hiệu suất trao đ ổi khí 
• Vai trò của hệ thần kinh tự chủ : í t quan trọng 
 - Kích thích dây X Giãn mạch phổi 
 - Kích thích sợi giao cảm Co mạch phổi 
Tuần hoàn não 
 Đ ặc đ iểm tuần hoàn não 
• Gồm 4 đ ộng mạch lớn 
• Có nhiều mạch nối giữa các ĐM 
• á p suất máu não : ~ HA trung bình 
• Lưu lượng máu não: Rất ổn đ ịnh (700-750 ml/ph) 
• Mức tiêu thụ O 2 của não : 18% tổng số O 2 
đ iều hoà lưu lượng máu não 
• Nồng độ CO 2 ( hay ion H + ) 
 CO 2 /mô não Giãn mạch LL máu não 
• Nồng độ O 2 
 O 2 /máu não Giãn mạch LL máu não 
• Tự đ iều hoà ( hiệu ứng Bayliss ): 
 Trong giới hạn 70 – 140 mm Hg 
• Vai trò hệ thần kinh tự chủ : í t quan trọng