Bài giảng Môi trường và con người - Chương 3: Tương tác giữa con người & môi trường

hố Chicago, Mỹ vọt lên 
gần mức cao nhất trong vòng 14 tháng do sản lƣợng toàn cầu có nguy cơ giảm mạnh. Hội đồng 
Ngũ Cốc Quốc tế dự đoán sản lƣợng ngũ cốc của Nga sẽ giảm 19% xuống còn 50 triệu tấn 
trong năm nay do hạn hán triền miên và nắng nóng. 
 Trong khi đó, thời tiết giá rét kỷ lục tại Afghanistan với nhiệt độ dƣới -30oC (năm 2007) 
đã cƣớp đi sinh mạng của 797 ngƣời và ít nhất đã có 100 ngƣời phải trải qua phẫu thuật, cắt bỏ 
một phần chân tay vì sƣơng giá. Tuyết dày cũng đã phá hủy hơn 700 căn nhà và gần 230.000 
con gia súc chết. Trời lạnh giá cũng làm thiệt mạng 38 ngƣời ở Bắc Ấn Độ. Tại Kyrgyzstan, 
50 ngƣời vô gia cƣ chết cóng trong 4 ngày đầu tiên của năm mới (năm 2008). Còn tại 
Bangladesh, nhiệt độ xuống thấp còn 3-6oC, gây ra tử vong cho 185 ngƣời. 
 Chuong 3 – Tuong tac giua con nguoi va moi truong 166 
3. Tác động của suy thoái MT đến con ngƣời 
 Mùa đông 2007 – 2008, tại nhiều nơi ở châu Âu, tuyết rơi dày 2 m gây đổ cột điện và làm 
ách tắc giao thông. Ở Bulgaria, hơn 300 ngôi làng bị mất điện, hàng chục làng khác bị cô lập, 
thiếu lƣơng thực và nƣớc sạch. Tuyến đƣờng hầm Mont-Blanc nối liền Pháp-Italy đã buộc phải 
cấm các xe tải đi qua do chênh lệch nhiệt độ lớn giữa hai đầu đƣờng hầm có thể làm gián đoạn 
hệ thống thông gió của đƣờng hầm. Cả khu vực Trung Đông đều chìm trong lạnh giá (Jordan 
đang trải qua thời tiết lạnh nhất kể từ năm 1964 trở lại đây với nhiệt độ -1,1oC). Một số nơi ở 
Iran, nhiệt độ tụt xuống -24oC, làm 8 ngƣời chết cóng. Còn Baghdad lần đầu tiên đƣợc chứng 
kiến cảnh tuyết rơi sau khoảng một thế kỷ. Ở Trung Quốc, giá lạnh và băng tuyết khắc nghiệt 
nhất trong vòng 100 năm nay tiếp tục gây ảnh hƣởng xấu đến sản xuất và đời sống các tỉnh 
phía Nam. Theo thống kê, TQ đã có 60 ngƣời chết rét, hơn 200.000 ngƣời phải cấp cứu, thời 
tiết xấu ảnh hƣởng 100 triệu ngƣời và gây thiệt hại ƣớc tính lên đến gần 8 tỷ USD. Tại Mỹ 
Latin, tháng 6/2010, nhiệt độ ở nhiều nơi xuống thấp kỷ lục, thậm chí -35oC, kể cả một số vùng 
vốn có khí hậu ôn hòa cũng phải chịu đựng những đợt rét và tuyết dày. Theo thống kê, có 
khoảng 220 ngƣời thiệt mạng tại Mỹ Latin do nhiệt độ thấp. Ngoài ra còn có 12 ngƣời khác 
chết vì ngộ độc khí carbon monoxide (CO) khi sƣởi ấm. 
 Chuong 3 – Tuong tac giua con nguoi va moi truong 167 
3. Tác động của suy thoái MT đến con ngƣời 
Việt Nam 
- Đợt rét đậm tại miền Bắc vào đầu năm 2008 là đợt rét kéo dài kỷ lục trong lịch sử quan trắc, 
gần 40 ngày liên tục (vốn thường chỉ kéo dài 3 ngày và đợt rét lạnh kéo dài nhất từng quan trắc -năm 
1968- cũng chỉ kéo dài 28). 
- Đặc biệt tại nhiều khu vực thuộc vùng núi cao phía Bắc, nhiệt độ xuống thấp nhất dƣới 0oC 
nhƣ Sa Pa (Lào Cai) -2oC và Mẫu Sơn (Lạng Sơn) -5oC, có tuyết rơi và băng giá. 
 đợt rét kỷ lục đã làm trên 33.000 trâu bò chết và tổng thiệt hại của riêng ngành chăn nuôi là 
200 tỷ đồng. Rét đậm, rét hại kéo dài khiến một số bệnh liên quan đến thời tiết nhƣ viêm 
đƣờng hô hấp cấp tính, tai biến mạch máu não, hạ thân nhiệt do lạnh ở một số bệnh viện tăng 
lên 10-20%. Đặc biệt số ca tai biến mạch máu não tăng 11-19%. Đã có trƣờng hợp trẻ em chết 
rét khi đi trên đƣờng 
 Việt Nam cũng đang phải đối mặt với nhiều cơn bão, lụt lội hơn quá khứ, hạn hán ngày càng 
trở nên khắc nghiệt. 
 Chuong 3 – Tuong tac giua con nguoi va moi truong 168 
3. Tác động của suy thoái MT đến con ngƣời 
Bão – lũ lụt 
Các cơn bão và áp thấp nhiệt đới xảy ra ở nƣớc ta năm 2004 và 7 tháng đầu năm 2005 gây thiệt 
hại rất lớn về ngƣời, nhà cửa, công trình, mùa màng  
Bảng: Thống kê thiệt 
hại do bão, áp thấp 
nhiệt đới gây ra trong 
năm 2004 và 7 tháng 
đầu năm 2005 
 Chuong 3 – Tuong tac giua con nguoi va moi truong 169 
3. Tác động của suy thoái MT đến con ngƣời 
 Trong năm 2009, Việt Nam đã hứng chịu 11 cơn bão các cấp. Riêng cơn bão số 9 năm 2009 
đã làm 99 ngƣời chết, 14 ngƣời mất tích, 252 ngƣời bị thƣơng, thiệt hại ƣớc tính ban đầu lên 
tới hơn 10.000 tỷ đồng, trong đó, Quảng Ngãi và Quãng Nam chịu thiệt hại nặng nề nhất. 
 Bão hay những cơn mƣa lớn kéo dài thƣờng dẫn tới lũ lụt, đặc biệt ở các tỉnh miền Trung. 
Mới đây nhất, mƣa to trên diện rộng tại các tỉnh miền Trung (từ Nghệ An đến Thừa Thiên Huế) 
trong suốt 5 ngày (3 – 7/10/2010) đã gây lụt lội nghiêm trọng. Đã có tới 76 ngƣời thiệt mạng. 
Tổng thiệt hại kinh tế ƣớc tính trên 2.500 tỷ đồng. Thống kê chi tiết hơn thì đã có hơn 2.000 
nhà bị sập, cuốn trôi, 150.000 nhà bị ngập, hƣ hại, hơn 17.000 ha hoa màu bị ngập, hơn 3.000 
gia cầm bị chết, cuốn trôi, hơn 9.000 gia súc bị chết, hơn 100.000 ngƣời bị thiếu nƣớc sạch  
Rồi đến ngày 23/10/2010, một cơn lũ quét bất ngờ xuất hiện tại thị trấn Lƣơng Sơn (Bình 
Thuận), chỉ trong 1 giờ, đã làm gần 1.000 ngôi nhà bị ngập, 90 ha hoa màu (trong đó chủ yếu 
là lúa đang trong thời gian thu hoạch, thanh long, bắp...) bị hƣ hại, chìm sâu trong nƣớc (2 m), 
ƣớc tính thiệt hại ban đầu lên đến gần 18 tỷ đồng. 
 Chuong 3 – Tuong tac giua con nguoi va moi truong 170 
3. Tác động của suy thoái MT đến con ngƣời 
 Trong những năm qua, lũ quét, lũ ống, lũ bùn đá, sạt lở đất... xảy ra liên tiếp, bất ngờ, sức 
tàn phá lớn, gây tổn thất nghiêm trọng về ngƣời, của cải, công trình hạ tầng và phá hoại môi 
trƣờng sinh thái ở các tỉnh miền núi. 
 Trong vòng 10 năm, từ 2000 đến 2009 đã xảy ra 96 trận lũ quétlàm chết và mất tích 883 
ngƣời, bị thƣơng gần 1.500 ngƣời; hơn 6.000 căn nhà bị đổ trôi; hơn 120.000 căn nhà bị ngập, 
hƣ hại nặng; hơn 132.000 ha lúa và hoa màu bị ngập; hàng trăm ha đất canh tác bị vùi lấp; 
nhiều công trình giao thông, thủy lợi, dân sinh kinh tế bị hƣ hỏng nặng nề. Tổng thiệt hại ƣớc 
tính trên 6.000 tỷ đồng. 
Hình ảnh lũ lụt vào tháng 
10/2010 tại Quảng Bình 
 Các tỉnh thƣờng xuyên xảy ra lũ quét, sạt lở đất: 
Lào Cai, Hà Giang, Lai Châu, Sơn La, Cao Bằng, Bắc 
Cạn, Yên Bái, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Nam, Kon 
Tum, Gia Lai, Đăk Lăk, Bình Thuận. 
 10 tháng đầu năm 2010 đã xảy ra 8 trận lũ quét, sạt 
lở trên địa bàn các tỉnh Bắc Cạn, Cần Thơ, Lai Châu, 
Sơn La, Nghệ An, Hà Giang. 
 Chuong 3 – Tuong tac giua con nguoi va moi truong 171 
3. Tác động của suy thoái MT đến con ngƣời 
Lốc 
Trong các năm qua, lốc đã trở nên phổ biến với tần suất và cƣờng độ lớn hơn trƣớc 
rất nhiều. 
20 ha cao su, keo và tràm bị gảy đổ Trường Mầm non bị tốc mái hoàn toàn 
Bản Hạ Long (Thừa Thiên Huế) tan hoang sau cơn lốc ngày 15/10/2010 
 Chuong 3 – Tuong tac giua con nguoi va moi truong 172 
3. Tác động của suy thoái MT đến con ngƣời 
Hạn hán 
Việt Nam vốn vẫn bị tác động bởi nạn hạn hán hàng năm, tuy nhiên những năm gần đây, nạn 
hạn hán diễn ra sớm hơn và có phần kéo dài hơn; đặc biệt, hạn hán nghiêm trọng xảy ra không 
chỉ ở những vùng khô hạn nhƣ thƣờng thấy (nhƣ Nam Trung Bộ), mà còn cả ở những vùng xƣa 
nay không hề thiếu nƣớc, bao gồm một số địa phƣơng đồng bằng sông Cửu Long, đồng bằng 
Bắc Bộ. 
Sự gia tăng các vụ cháy rừng là một trong những tác động nghiêm trọng và rõ ràng nhất của 
nạn hạn hán. Liên Hiệp Quốc ƣớc tính khoảng 22 tỉnh của Việt Nam có nguy cơ cháy rừng cao, 
đang ở mức báo động. Theo các số liệu thống kê, chỉ trong ba tháng đầu năm 2010, đã có hơn 
150 vụ cháy nhỏ và vừa và khoảng 1.600 hecta rừng đã bị tàn phá. 40% diện tích canh tác ở 22 
tỉnh thành miền Bắc bị đe dọa bởi hạn hán. Nƣớc mặn đe dọa xâm lấn khu vực đồng bằng sông 
Cửu Long (Cà Mau, Kiên Giang, Bạc Liêu, ) do mực nƣớc xuống thấp, đe dọa phá hủy hơn 
620.000 ha diện tích lúa và cây trồng (40% diện tích toàn vùng). 
 Chuong 3 – Tuong tac giua con nguoi va moi truong 173 
3. Tác động của suy thoái MT đến con ngƣời 
 Hậu quả của bão lũ, hạn hán ngoài việc trực tiếp gây chết ngƣời, dịch bệnh sau lũ, mùa 
màng mất mùa, làm tăng tỷ lệ suy dinh dƣỡng, giảm khả năng kháng bệnh, mà còn làm phát 
sinh tình trạng phụ nữ hoá quản trị gia đình tại các vùng chịu ảnh hƣởng của biến đổi khí hậu 
do đàn ông phải rời nhà đi kiếm sống trong một thời gian dài tạo ra nhƣng hệ luỵ khó khắc 
phục về mặt giáo dục trẻ em, trật tự xã hội và kiểm soát các dịch bệnh xã hội nhƣ HIV/AIDS, 
lao, các bệnh lây truyền qua đƣờng tình dục. Những vấn đề này đã từng xảy ra ở nhiều vùng 
nông thôn ở đồng bằng Bắc bộ. 
 Không phải mọi giá trả cho sự phát triển con ngƣời gây ra bởi biến đổi 
khí hậu đều có thể đo đếm đƣợc bằng các hệ quả mang tính định lƣợng. 
 Không thể nhìn nhận riêng biệt những yếu tố có thể gây thụt lùi trong 
phát triển con ngƣời, mà chúng tác động qua lại với nhau, cùng với những 
vấn đề tồn tại từ trƣớc về phát triển con ngƣời  tạo ra một xoáy nghịch, 
một hệ lụy vô cùng ghê gớm. 
 Chuong 3 – Tuong tac giua con nguoi va moi truong 174 
4. Một số b/pháp hạn chế, khắc phục 
1. Giảm ô nhiễm không khí 
2. Bảo vệ, cải tạo môi trƣờng đất 
3. Chống suy thoái nguồn nƣớc 
4. Khôi phục, bảo vệ rừng 
5. Duy trì đa dạng sinh học 
Trong cuộc 
sống hằng 
ngày, chúng ta 
có thể làm/thay 
đổi những hành 
động nào?? 
để: 
- Can one person slow global warming? 
- Actually, yes. 
 Chuong 3 – Tuong tac giua con nguoi va moi truong 175 
4. Một số b/pháp hạn chế, khắc phục 
 Tiết kiệm năng lƣợng 
3 giờ 
3 giờ 
25 phút 
60 W 
 Chuong 3 – Tuong tac giua con nguoi va moi truong 176 
4. Một số b/pháp hạn chế, khắc phục 
Phát triển các hệ thống nông nghiệp bền vững để bảo vệ môi trƣờng đất: 
• Áp dụng các biện pháp canh tác chống xói mòn 
• Đa dạng hóa cây trồng dƣới hình thức: trồng xen, gối vụ, luân canh 
• Áp dụng hệ thống nông lâm kết hợp, lâm ngƣ kết hợp với các mô hình đa dạng, phong phú 
• Kết hợp trồng trọt và chăn nuôi, tăng cƣờng phát triển và mở rộng các mô hình kinh tế 
vƣờn rừng, trại rừng 
• Từng bƣớc xây dựng một nền nông nghiệp “sạch” đảm bảo đa dạng hóa cây trồng, tạo năng 
suất bền vững, ổn định, giảm sử dụng phân khoáng và hóa chất độc hại bảo vệ thực vật. 
Không nên đặt mục tiêu duy nhất bằng mọi giá đạt năng suất cây trồng, vật nuôi cao nhất. 
 Chuong 3 – Tuong tac giua con nguoi va moi truong 177 
Hết chƣơng 3 !