Bài giảng Kỹ thuật phần mềm - Nguyễn Việt Hà

dẻo nhất định trong kế hoạch 
- Phối thuộc các tiến trình con 
• Tài nguyên: thêm tiền, thêm thiết bị, thêm người... 
• Sản phẩm: thêm bớt chức năng của sản phẩm... 
• Rủi ro: phân tích và tìm phương pháp xử lý, chấp nhận một số rủi ro 
 - 67 - 
Ngoài ra, người quản lý dự án còn cần phải quan tâm đến sự phối thuộc với các dự án 
khác và thông tin cho người quản lý cấp trên... Phương pháp tiếp cận của người quản lý dự án 
• Hiểu rõ mục tiêu (tìm cách định lượng các mục tiêu bất cứ khi nào có thể) 
• Hiểu rõ các ràng buộc (chi phí, lịch biểu, tính năng...) 
• Lập kế hoạch để đạt dược mục tiêu trong các ràng buộc 
• Giám sát và điều chỉnh kế hoạch 
• Tạo môi trường làm việc ổn định, năng động cho nhóm 
Quản lý tồi sẽ dẫn đến sự chậm trễ của dự án, tính năng yếu kém và tăng chi phí phát 
triển. Một ví dụ kinh điển về quản lý tồi là dự án hệ điều hành OS360 của IBM bị chậm 2 năm so 
với kế hoạch. 
6.2 Độ đo phần mềm 
Để quản lý chúng ta cần định lượng được đối tượng quản lý cần quản lý, ở đây là phần 
mềm và qui trình phát triển. Chúng ta cần đo kích cỡ phần mềm, chất lượng phần mềm, năng 
suất phần mềm... 
6.2.1 Đo kích cỡ phần mềm 
Có hai phương pháp phổ biến để đo kích cỡ phần mềm là đo số dòng lệnh (LOC -Lines 
Of Code) và đo điểm chức năng (FP - Function Points). Độ đo LOC tương đối trực quan, tuy 
nhiên phụ thuộc rất nhiều vào ngôn ngữ lập trình cụ thể. Từ kích cỡ của phần mềm (LOC), 
chúng ta có thể tính một số giá trị như 
- Hiệu năng = KLOC/ngườiưtháng 
- Chất lượng = số khiếm khuyết/KLOC 
- Chi phí = giá thành/KLOC 
Các thông số của các dự án đã phát triển trong quá khứ sẽ được dùng dể phục vụ cho ước 
lượng cho các phần mềm sẽ phát triển. Điểm chức năng FP được tính dựa trên đặc tả yêu cầu và 
độc lập với ngôn ngữ phát triển. Tuy nhiên nó lại có sự phụ thuộc vào các tham số được thiết lập 
dựa trên kinh nghiệm. Mô hình cơ sở của tính điểm chức năng là 
FP = a1I+ a2O + a3 
E + a4 
L + a5F, 
Trong đó 
- I : số Input 
- O: số Output 
- E: số yêu cầu 
- L: số tệp truy cập 
 - 68 - 
- F: số giao diện ngoại lai (devices, systems) 
6.2.2 Độ đo dựa trên thống kê 
Người ta còn thiết lập một số độ đo phần mềm dựa trên thống kê như sau: 
- Độ tin cậy MTBF - Mean Time Between Failure: thời gian chạy liên tục của hệ 
thống 
- Thời gian khôi phục hệ thống MTTR - Mean Time To Repair 
- Tính sẵn có M TBF/(M TBF + M TTR) 
6.3 Ước lượng 
Công việc đầu tiên của người quản lý dự án là ước lượng - ước lượng về kích cỡ, chi phí, 
thời gian tiến hành dự án. Việc này thông thường được tiến hành bằng cách phân rã phần mềm 
cần phát triển thành các khối nhỏ và áp dụng các kinh nghiệm (các thông số như kích cỡ, chi phí, 
năng lực nhân viên...) đối với các phần mềm đã phát triển để ước lượng, đánh giá công việc. 
Một mô hình ước lượng hay được dùng là mô hình COCOMO - Constructive Cost Model 
ước lượng chi phí từ số dòng lệnh. Dùng mô hình này ta sẽ có thể ước lượng các thông số sau: 
- Nỗ lực phát triển E = aLb 
- Thời gian phát triển T = cEd 
- Số người tham gia N = E/T 
Trong đó a,b,c,d là các tham số tùy thuộc vào từng loại dự án (xem bảng 6.1). Điểm đáng 
chú ý ở đây là từ nỗ lực phát triển chúng ta suy ra thời gian và số người tham gia vào dự án. 
Bảng 6.1: COCOMO - Các tham số cơ sở 
 a b c d 
organic 3.2 1.05 2.5 0.38 
semiưdetached 3.0 1.12 2.5 0.35 
embeded 2.8 1.2 2.5 0.32 
Các bước tiến hành của COCOMO như sau: 
- Thiết lập kiểu dự án (organic: đơn giản, semiưdetached: trung bình, embeded: 
phức tạp) 
- Xác lập các mô đun và ước lượng dòng lệnh 
- Tính lại số dòng lệnh trên cơ sở tái sử dụng 
- Tính nỗ lực phát triển E cho từng mô đun 
- Tính lại E dựa trên độ khó của dự án (mức độ tin cậy, kích cỡ CSDL, yêu cầu về 
tốc độ, bộ nhớ,...) 
 - 69 - 
- Tính thời gian và số người tham gia 
Ví dụ: Phần mềm với 33.3 nghìn dòng lệnh và các tham số a,b,c,d lần lượt là 3.0, 1.12, 
2.5, 0.35, ta tính được: 
E = 3.0*33.31.12 = 152ngườiưtháng 
T = 2.5*E 0.35 = 14.5 tháng 
N = E/D ˜ 11người 
Cần nhớ rằng đo phần mềm là công việc rất khó khăn do 
• Hầu hết các thông số đều không đo được một cách trực quan 
•Rất khó thẩm định được các thông số 
• Không có mô hình tổng quát 
• Các kỹ thuật đo còn đang thay đổi 
Chúng ta không thể kiểm soát được quá trình sản xuất phần mềm nếu không ước lượng 
(đo) nó. Một mô hình ước lượng nghèo nàn vẫn hơn là không có mô hình nào và phải liên tục 
ước lượng lại khi dự án tiến triển. 
6.4 Quản lý nhân sự 
Chi phí (trả công) con người là phần chính của chi phí xây dựng phần mềm. Ngoài ra, 
năng lực của người phát triển phần mềm lại rất biến thiên, kéo theo sự phức tạp trong tính toán 
chi phí. Phát triển phần mềm được tiến hành theo nhóm. Kích thước tốt của nhóm là từ 3 đến 8 
ngưòi. Phần mềm lớn thường được xây dựng bởi nhiều nhóm nhỏ. Một nhóm phát triển có thể 
gồm các loại thành viên sau: 
• Người phát triển 
• Chuyên gia về miền ứng dụng 
• Người thiết kế giao diện 
• Thủ thư phần mềm (quản lý cấu hình phần mềm) 
• Người kiểm thử 
Một nhóm phát triển cần có người quản lý, và người có vai trò lãnh đạo về mặt kĩ thuật. 
Một đặc trưng của làm việc theo nhóm là sự trao đổi thông tin (giao tiếp) giữa các thành viên 
trong nhóm. Thời gian dùng cho việc giao tiếp có thể chiếm đến nửa tổng thời gian dành cho 
pháp triển phần mềm. 
Ngoài ra, thời gian không dùng cho phát triển sản phẩm cũng chiếm một phần lớn thời 
gian còn lại của người lập trình. Một người có thể đồng thời làm việc cho nhiều nhóm (dự án) 
 - 70 - 
phần mềm khác nhau. Điều này làm cho việc tính toán giá thành phần mềm phức tạp. Cần ghi 
nhớ, trong sản xuất phần mềm thì 
- Năng lực của các thành viên là không đồng đều 
- Người tốt (nhất) có thể sản xuất hơn 5 lần trung bình, người kém có thể không 
cho kết quả gì 
- Một số công việc quá khó đối với mọi người 
Không nên tăng số thành viên một cách vô ý thức, vì như thế chỉ làm tăng sự phức tạp 
giao tiếp giữa các thành viên, khiến công việc nhiều khi chậm lại. Một số việc (phức tạp, đăc 
thù) chỉ nên để một người làm. 
6.5 Quản lý cấu hình 
Quản lý cấu hình phần mềm (còn gọi là quản lý mã nguồn) là một công việc quan trọng 
trong sản xuất phần mềm. Mã nguồn (và dữ liệu) là sản phẩm chính của dự án phần mềm. Quản 
lý cấu hình được tự động hóa thông qua các công cụ. Nhiệm vụ chính của công cụ quản lý là: 
• Lưu trữ mã nguồn 
• Tạo ra một điểm truy cập duy nhất (phiên bản thống nhất) cho người lập trình 
sửa đổi, thêm bớt mã nguồn. 
Do đó chúng ta có thể dễ dàng: 
• Kiểm soát được tính thống nhất của mã nguồn 
• Kiểm soát được sự sửa đổi, lý do của sự sửa đổi, lý lịch các lần sửa đổi 
• Dễ dàng lưu trữ và truy cập tới các phiên bản khác nhau của phần mềm 
• Tối ưu hóa vùng đĩa cần thiết cho lưu trữ 
Phương thức hoạt động của các công cụ này là: 
• Quản lý tập chung (mã nguồn, tư liệu, công cụ phát triển...) 
• Các tệp được tạo một lần duy nhất, các phiên bản sửa đổi chỉ ghi lại sai phân đối 
với bản gốc 
• Sử dụng phương pháp check out/check in khi sửa đổi tệp 
Thông thường, người phát triển khi muốn sửa đổi mã nguồn sẽ thực hiện thao tác check 
out tệp đó. Khi tệp đã bị check out thì các người phát triển khác chỉ có thể mở tệp dưới dạng chỉ 
đọc. Khi kết thúc sửa đổi và ghi tệp vào CSDL, người sửa đổi tiến hành check in để thông báo 
kết thúc công việc sửa đổi, đồng thời có thể ghi lại các thông tin liên quan (lý do sửa đổi...) đến 
sự sửa đổi. 
 - 71 - 
Dữ liệu được lưu trữ của dự án thông thường bao gồm: 
• Mã nguồn 
• Dữ liệu 
• Tư liệu 
• Công cụ phát triển (chương trình dịch...), thường cần để đảm bảo tương thích 
với các phiên bản cũ, và để đảm bảo chương trình được tạo lại (khi sửa lỗi...) 
đúng như cái đã phân phát cho khách hàng 
• Các ca kiểm thử 
Một số các công cụ quản lý cấu hình phổ biến là RCS, CVS trên HĐH Solaris và 
SourceSafe của Microsoft. 
6.6 Quản lý rủi ro 
Quản lý rủi ro là một công việc đặc biệt quan trọng và khó khăn trong phát triển phần 
mềm. Có các nguyên nhân (rủi ro) sau dẫn đến chấm dứt dự án: 
• Chi phí phát triển quá cao 
• Quá chậm so với lịch biểu 
• Tính năng quá kém so với yêu cầu 
Quản lý rủi ro bao gồm các công việc chính sau: 
• Dự doán rủi ro 
• Đánh giá khả năng xảy ra và thiệt hại 
• Tìm giải pháp khắc phục 
Dưới đây là các rủi ro thường xẩy ra khi phát triển phần mềm và các phương pháp khắc 
phục chúng: 
• Thiếu người phát triển: sử dụng những người tốt nhất; xây dựng nhóm làm việc; 
đào tạo người mới 
• Kế hoạch, dự toán không sát thực tế: ước lượng bằng các phương pháp khác 
nhau; lọc, loại bỏ các yêu cầu không quan trọng. 
• Phát triển sai chức năng: chọn phương pháp phân tích tốt hơn; phân tích tính tổ 
chức/mô hình nghiệp vụ của khách hàng 
• Phát triển sai giao diện: phân tích thao tác người dùng; tạo kịch bản cách dùng; 
tạo bản mẫu. 
• Yêu cầu quá cao: lọc bớt yêu cầu; phân tích chi phí/lợi ích. 
 - 72 - 
• Thay đổi yêu cầu liên tục: áp dụng thiết kế che dấu thông tin; phát triển theo mô 
hình tiến hóa. 
 - 73 - 
Tài liệu tham khảo 
[1] Kent Beck, Extreme Programming Explained, AddisonưWasley, 2000. 
[2] Bruce Eckel, Thinking in Java, 3rd ed., 2002. 
[3] Mike Gancarz, The Unix Philosophy, Digital Press, 1994. 
[4] Roger S. Pressman (dịch: Ngô Trung Việt), Kỹ nghệ phần mềm, Tập I,II,III, NXB Giáo dục, 
1997. 
[5] Walker Royce, Software Project Management - A Unified Framework, Addison- Wesley, 
1998. 
[6] Stephen R. Schach, Classical and ObjectưOriented Software Engineering with UML and 
C++, 4th ed., McGrawưHill, 1999. 
[7] Ian Sommerville, Software Engineering, 6th ed., AddisonưWasley, 2001. 
[8] Nguyễn Quốc Toản, Bài giảng về Nhập môn Công trình học phần mềm, Khoa Công nghệ, 
1999. 
[9] Lê Đức Trung, Công nghệ phần mềm, NXB Khoa học và Kỹ thuật, 2001. 
[10] Ngô Trung Việt, Nguyễn Kim ánh (biên soạn), Nhập môn Công nghệ phần mềm, NXB 
Khoa học và kỹ thuật, 2003. 
[11] Nguyễn Văn Vỵ, Phân tích thiết kế các hệ thống thông tin hiện đại, NXB Thống kê, 2002.