Bài giảng Dược lý lâm sàng - Bài 34: Vitamin

mỡ, bơ, lòng đỏ trứng, bị từ từ mất tác dụng trong không khí, tia cực tím, nhiệt
độ cao, FeCl3 và peroxid.
2.3.2. Vai trò sinh lý
- Tăng sản xuất tinh trùng và khả năng thụ thai, làm tổ của trứng đã thụ thai.
- Ngăn cản sự tạo thành gốc tự do, làm vững bền màng tế bào đặc biệt khi có mặt vitamin
C và các chất có chứa nhóm SH.
- Tăng hấp thu và dự trữ vitamin A, nhưng lại làm giảm một số triệu chứng của sự thừa
vitamin A.
2.3.3. Dấu hiệu thiếu hụt
Nhu cầu hàng ngày của người lớn là 10 - 30 mg. Thiếu hụt kéo dài sẽ gặp một số triệu
chứng sau: giảm phản xạ, thất điều, giảm nhậy cảm xúc giác, yếu cơ, teo cơ phì đại, giảm
sản xuất tinh trùng, giảm khả năng thụ thai, doạ xẩy thai, đẻ non, tổn thương cơ tim ,
thiếu máu, tan máu và rung giật nhãn cầu.
2.3.4. Dấu hiệu thừa vitamin
Dùng liều cao trên 300 đơn vị/ ngày có thể gây buồn nôn, nôn, đầy hơi, đi lỏng, viêm ruột
hoại tử. Tiêm tĩnh mạch có thể gây rối loạn chức năng gan - thận, do đó hiện nay không
dùng.
2.3.5. Dược động học
Sau khi thuỷ phân ở ruột non, thông qua các hạt vi dưỡng chấp đi vào dòng bạch huyết
vào máu. Trong máu gắn vào -lipoprotein và được phân phối vào hầu hết các tổ chức. Dự
trữ nhiều trong gan và tổ chức mỡ. Đi qua hàng rào rau thai kém.
2.3.6. Chỉ định và liều dùng
* Chỉ định:
- Doạ xẩy thai, phụ nữ bị xẩy thai liên tiếp,vô s inh
- Teo cơ ; thiếu máu, tan máu, bệnh xơ cứng bì ở trẻ em và lipid máu cao.
- Chống lão hóa: vitamin E được phối hợp với coenzym Q, acid amin chứa lưu huỳnh
hoặc - caroten, vitamin C và selen.
- Cận thị tiến triển do giảm sự oxy hoá của - caroten.
- Chứng đái dầm sau đẻ hoặc rối loạn kinh nguyệt.
 * Chế phẩm và liều dùng:
dược lý học 2007 - đại học Y Hà nội
sách dùng cho sinh viên hệ bác sĩ đa khoa
- Chế phẩm :
Viên nang: 200, 400, và 600 mg;viên nén hoặc viên bao đường: 10, 50, 100 và 200 mg;
ống tiêm : 30, 50, 100 hoặc 300 mg/mL
- Liều lượng: Thuốc có thể uống hoặc tiêm bắp. Liều thường dùng cho người có biểu hiện
thiếu hụt cao gấp 4- 5 lần nhu cầu hoặc 40-50 mg/ngày.
2.4. Vitamin K (xem bài "thuốc tác dụng trên quá trình đông máu")
3. Các vitamin tan trong nước
3.1. Vitamin B1 (thiamin, Aneurin)
3.1.1. Nguồn gốc, cấu trúc và tính chất
Có nhiều trong men bia (6- 10 mg/ 100g), cám gạo, đậu tương. Ngoài ra có lượng nhỏ
vitamin B1 trong sữa, trứng, thịt nạc, gan, thận.
Không ổn định với ánh sáng và độ ẩm. Mất hoạt tính trong môi trường trung tính và base.
ổn định tính chất ở pH = 4.
Enzym diphosphatkinase xúc tác cho sự chuyển hóa thiamin thành thiamin pyrophosphat
bị ức chế bởi các chất kháng thiamin: neopyrithiamin và oxythiamin.
3.1.2 . Vai trò sinh lý
- Dạng hoạt tính của thiamin là thiaminpyrophosphat có vai trò một coenzym của
decarboxylase, transketolase giúp cho quá trình chuyển hóa pyrurat, - ketoglutarat thành
các aldehyd và acid carboxylic và chuyển hóa pentose trong chu trình
hexosemonophosphat. Khi thiếu thiamin nồng độ pyrurat trong máu tăng cao và
transketolase trong hồng cầu giảm r õ rệt.
- Tham gia tổng hợp acetylcholin và khử carboxyl của valin, leucin và isoleucin.
3.1.3.Dấu hiệu thiếu hụt
 Khi thiếu vitamin B1 có thể làm cho cơ thể mệt mỏi, chán ăn, giảm trí nhớ, đau, viêm
dây thần kinh, giảm trương lực cơ.
 Nếu thiếu nặng và kéo dài có thể dẫn đến bệnh tê phù Beri -Beri và suy tim, ngày nay ít
gặp.
 3.1.4.Dược động học
Hấp thu ở ruột nhờ quá trình vận chuyển tích cực, liều cao có thể khuếch tán thụ động qua
niêm mạc ruột. Bão hòa ngưỡng hấp thu với liều 8 - 15 mg nhưng chia nhỏ liều và uống rải
rác cùng với thức ăn sẽ tăng sự hấp thu.
Thiamin được tập trung cao nhất ở gan, não, thận, tim. Khi các mô quá nhu cầu thiamin
sẽ bị thải trừ qua nước tiểu dưới dạng chưa chuyển hóa, hoặc dạng pyrimidin.
3.1.5.Chỉ định và liều dùng
* Chỉ định:
dược lý học 2007 - đại học Y Hà nội
sách dùng cho sinh viên hệ bác sĩ đa khoa
- Bệnh tê phù Beri- Beri
- Viêm đau dây thần kinh, đặc biệt ở người nghiện rượu, phụ nữ có thai.
- Rối loạn tiêu hóa: chán ăn, khó tiêu, ỉa chảy kéo dài, viêm loét đại tràng.
- Bệnh tim mạch, người có chế độ nuôi dưỡng nhân tạo và nhược cơ.
* Liều dùng:
- Trung bình người lớn uống 0,04 - 0,1g/ ngày hoặc tiêm bắp 0,05 g/ ngày.
- Liều cao 0,1- 1,0g/ ngày (chia 2- 3 lần) dùng để điều tị viêm dây thần kinh, đau khớp,
đau mình mẩy.
- Khi nhu cầu sử dụng glucid tăng thì cần tăng liều lượng thiamin. Cứ 1000 calo có nguồn
từ glucid cần 0,5 mg thiamin.
* Không tiêm trực tiếp vitamin B 1 vào tĩnh mạch gây shock có thể dẫn đến tử vong. Có thể
pha 100 mg thiamin trong 1 lít dung dịch glucose để nhỏ giọt tĩnh mạch.
3.2. Vitamin B2 (Riboflavin) và vitamin B 6 (Pyridoxin)
- Vitamin B2: có màu vàng và có mặt trong hầu hết các thực phẩm, vi khuẩn ở ruột có
khả năng tổng hợp vitamin B 2. ít tan trong nước hơn các vitamin nhóm B khác và dễ bị
phân huỷ trong môi trường nước và base, là thành phần cấu tạo nên Flavomononucleotid
(FMN) và Flavoadenindinucleotid (FAD). FMN và FAD là cofactor của cyt - c- reductase,
oxydase và dehydrogenase giúp tăng cường chuyển hóa glucid, lipid, protid và vận
chuyển điện tử trong chuỗi hô hấp tế bào.
ít gặp thiếu hụt riêng rẽ vitamin B 2. ở những người nuôi dưỡng nhân tạo, viêm da, niêm
mạc, thiếu máu và rối loạn thị giác có thể uống vitamin B 2 (5- 10 mg/ ngày).
- Vitamin B6: có mặt trong nhiều loại thực phẩm giống vitamin B 1 và rất dễ phân huỷ ở
nhiệt độ cao hoặc tiếp xúc với chất oxy hóa hay tia cực tím. Dưới sự xúc tác của
pyridoxalkinase, vitamin B 6 chuyển thành pyridoxalphosphat một coenzym của
transaminase, decarboxylase và desaminase. Ngoài ra, vitamin B 6 còn tham gia tổng hợp
GABA và chuyển hóa acid oxalic, vitamin B 12, acid folic.
Có thể gặp thiếu vitamin B6 ở người suy dinh dưỡng hoặc dùng INH, hydralazin,
pencilamin
Thuốc được dùng đường uống, tiêm bắp hoặc dưới da 0,05 - 0,1g/ ngày cho những người
có viêm dây thần kinh ngoại vi, thần kinh thị giác, xơ vữa động mạch, động kinh, chứng
múa vờn ở trẻ em, người say tàu xe, viêm niêm mạc miệng, thiếu máu, giảm bạch cầu hạt
hoặc khi dùng kèm 1 số thuốc.
3.3. Vitamin B3 (acid nicotinic, Niacin, vitamin PP): Xin xem bài thuốc hạ lipoprotein
máu.
3.4. Vitamin B5 và B8
ít gặp thiếu hụt 2vitamin này riêng rẽ
dược lý học 2007 - đại học Y Hà nội
sách dùng cho sinh viên hệ bác sĩ đa khoa
Vitamin B5 (acid panthothenic) :
Có mặt trong hầu hết các loại thực phẩm, là thành phần rất quan trọng cấu tạo nên
coenzym A, giúp cho sự chuyển hóa glucid, lipid, tổng hợp các sterol trong đó có hormon
steroid và porphyrin. Thuốc được chỉ định trong rối loạn chuyển hóa do các nguyên nhân
khác nhau, bệnh ngoài da, chóng mặt do kháng sinh aminoglycosid gây ra, phòng và
chống sốc sau mổ và viêm nhiễm đường hô hấp.
Vitamin B8 (vitamin H, Biotin):
Có nhiều trong các phủ tạng, lòng đỏ trứng, cá, các loại hạt và là cofactor của enzym
carboxylase tham gia phản ứng khử carboxyl của 4 cơ chất: Pyrurat - CoA, acetyl- CoA,
Propionyl- CoA và - methylcrotonyl- CoA giúp cho sự chuyển hóa glucid và lipid. Tuy
nhiên, vitamin B8 thường đựơc chỉ định trong bệnh da tăng t iết bã nhờn, bệnh nhân có
chế độ ăn nhân tạo và thiếu hụt enzym phụ thuộc biotin có tính di truyền.
3.5. Vitamin C (acid ascorbic)
3.5.1. Nguồn gốc- tính chất
- Có trong hầu hết rau, quả đặc biệt trong rau cải xoong, cam, quýt, chanh, bưởi, cà chua.
Tan mạnh trong nước nhưng dễ bị phân huỷ bởi nhiệt độ, các chất oxy hóa và trong môi
trường base.
3.5.2. Vai trò sinh lý
Trong cơ thể, acid ascorbic bị oxy hóa tạo thành acid dehydroascorbic vẫn còn đầy đủ
hoạt tính và 2 điện tử. Đây là phản ứng thuận nghịch.
Nhờ có nhóm endiol trong phân tử nên vitamin C là cofactor của nhiều phản ứng oxy hóa
khử quan trọng trong sự tổng hợp collagen, carnitin, chuyển acid folic thành acid folinic,
ức chế hyaluronidase làm vững bền thành mạch.
- Chuyển dopamin thành noradrenalin , tổng hợp serotonin từ tryptrophan, tổng hợp
hormon thượng thận và sự tổng hợp collagen, proteoglycan và các thành phần hữu cơ khác
ở răng, xương, nội mô mao mạch.
- Giúp chuyển Fe+3 thành Fe+2 làm tăng sự hấp thu sắt ở ruột.
- Ngoài ra, vitamin C còn có tác dụng hiệp đồng với vitamin E, - caroten, selen làm ngăn
cản sự tạo gốc tự do gây độc tế, bào tăng tổng hợp interferon, giảm nhạy cảm của tế bào
với histamin.
3.5.3. Dấu hiệu thiếu hụt
- Thiếu trầm trọng vitamin C gây bệnh Scorbut - ngày nay ít gặp, điển hình có dấu hiệu:
chảy máu dưới da, răng miệng, rụng răng, tăng sừng hóa nang lông, viêm lợi . - Thiếu vừa
phải biểu hiện: mệt mỏi, viêm lợi, miệng, thiếu máu, giảm sức đề kháng dễ bị nhiễm
trùng.
3.5.4. Dấu hiệu thừa vitamin C
Tuy ít tích luỹ, nhưng khi dùng liều cao trên 1g/ ngày và dài ngày có thể gặp thừa vitamin
C, biểu hiện: mất ngủ, kích động, đi lỏng, viêm loét dạ dày - ruột, giảm sức bền hồng cầu
dược lý học 2007 - đại học Y Hà nội
sách dùng cho sinh viên hệ bác sĩ đa khoa
có thể gây tan máu đặc biệt ở người thiếu G 6PD. Phụ nữ mang thai dùng liều cao dài ngày
có thể gây bệnh Scorbut cho con. Có thể gặp sỏi thận oxalat do dehydroascorbic chuyển
thành acid oxalic và tăng huyết áp.
3.5.5. Chỉ định và liều dùng
* Chỉ định:
- Phòng và điều trị bệnh Scorbut, chảy máu do thiếu vitamin C.
- Tăng sức đề kháng trong nhiễm trùng, nhiễ m độc, thai nghén.
- Thiếu máu, dị ứng và người nghiện rượu, nghiện thuốc lá.
* Liều dùng:
- Uống trung bình 0,2- 0,5g/ ngày, nên chia liều nhỏ uống nhiều lần trong ngày.
- Tiêm dưới da hoặc tĩnh mạch không vượt quá 1g/ ngày. Chú ý có thể gặp schock khi
tiêm, đặc biệt khi tiêm tĩnh mạch.
- Trẻ em dùng một nửa liều người lớn.
Câu hỏi tự lượng giá
1. Trình bày vai trò sinh lý và áp dụng điều trị của vitamin A.
2. Trình bày vai trò sinh lý và áp dụng điều trị của vitamin D.
3. Trình bày vai trò sinh lý và áp dụng điều trị của vitamin E.
4. Trình bày vai trò sinh lý và áp dụng điều trị của vitamin B 1.
5. Trình bày vai trò sinh lý và áp dụng điều trị của vitamin B 2 và vitamin B6.
6. Trình bày vai trò sinh lý và áp dụng điều trị của vitamin C.