Bài giảng Dược lý lâm sàng - Bài 33: Histamin và thuốc kháng Histamin

ết dịch
ruột.
1.5.4. Cơ trơn
Dược lý học 2007 - đại học Y Hà nội
sách dùng cho sinh viên hệ bác sĩ đa khoa
ở một số loài vật, histamin làm tăng co bóp cơ trơn tử cung, nhưng tử cung người, cơ trơn
bàng quang, niệu đạo, túi mật rất ít bị ảnh hưởng.
1.5.5. Hệ bài tiết
Histamin làm tăng bài tiết nước mắt, nước mũi, nước bọt, dịch tụy.
1.5.6. Trên hệ thần kinh
Kích thích đầu mút sợi thần kinh ngoại vi g ây ngứa, đau. Trên thần kinh trung ương
histamin gây giảm thân nhiệt, gây mất ngủ, có thể chán ăn, tăng tiết ADH. Tác dụng này
thông qua cả 2 loại receptor H 1 và H2.
2. Các thuốc kháng histamin
2.1. Cấu trúc - phân loại
Có nhiều chất đối kháng chọn lọc trê n 3 receptor khác nhau của histamin. Thuốc đối
kháng H2 receptor (xin đọc bài thuốc chữa viêm loét loét dạ dày). Các chất đối kháng H 3
đang trong giai đoạn nghiên cứu. Trong phạm vi bài này, chỉ giới thiệu thuốc đối kháng
chọn lọc trên receptor H 1.
Dựa vào dược động học, tác dụng, các thuốc kháng H 1 được xếp thành 2 thế hệ:
* Thế hệ I: gồm các thuốc có thể đi qua hàng rào máu não dễ dàng, có tác dụng trên
receptor H1 cả trung ương và ngoại vi, có tác dụng an thần mạnh, chống nôn và có tác
dụng kháng cholinergic giống atropin.
* Thế hệ II: gồm các thuốc rất ít đi qua hàng rào máu não, có thời gian bán thải dài, ít tác
dụng trên H1 trung ương, chỉ có tác dụng trên H 1 ngoại vi, không có tác dụng kháng
cholinergic, không an thần và không có tác dụng chống nôn, c hống say tầu xe.
Bảng 33.1: Liều lượng một số thuốc kháng histamin H 1
Tên gốc Tên biệt dược Liều lượng cho người lớn
(mg)
Thế hệ I
- Alimemazin Allerlene 5 - 20
- Brompheniramin Dimetan 4 - 12
- Carbinoxamin Cardec 4 - 8
- Clemastin Tavist 1,3 - 2,7
- Clopheniramin Chlor- Trimeton 4 - 12
- Cyclizin Marexin 50
- Dimenhydrinat Dramamin 50 - 100
- Dimethinden Fenistil 4
Dược lý học 2007 - đại học Y Hà nội
sách dùng cho sinh viên hệ bác sĩ đa khoa
- Diphenhydramin Benadryl 2,5 - 50
- Hydroxyzin Atarax 25 - 100
- Meclizin Antivert 12,5 - 50
- Promethazin Phenergan 10 - 25
-Pyrilamin Nisaval 25-50
Thế hệ II
- Acrivastin Semprex 24; không dùng cho trẻ dưới
12 tuổi
- Astemizol Hismanal Có tác dụng không mong
muốn trên tim hiện không
được sử dụng
- Cetirizin Zyrtec 5 - 10
- Desloratadin (chất
chuyển hóa của
Loratadin)
Aerius* 5
- Fexofenadin(chất
chuyển hóa của
terfenadin)
 Telfast 60
- Loratadin Claritin 10
-Mizolastin Mizollen 10
Terfenadin Seldan Có tác dụng không mong
muốn trên tim hiện không
được sử dụng
2.2. Tác dụng dược lý
2.2.1. Tác dụng kháng histamin thực thụ
Thuốc kháng histamin H 1 ức chế có cạnh tranh với histamin tại receptor H 1 làm mất các
tác dụng của histamin trên recetor. Khi dư thừa histamin, thì histamin đẩy chất đối kháng
ra khỏi receptor, từ đó thuốc giảm hoặc hết tác dụng kháng histamin.
Để có tác dụng dược lý kéo dài, cần tìm chất vừa đối kháng cạnh tranh và không cạnh
tranh, khi đó thuốc chậm bị đẩy khỏi receptor bởi histamin. Terfenadin, astemizol... có
hai kiểu ức chế (có cạnh tranh và không cạnh tranh) với histamin tại receptor, nên tá c
dụng dài hơn nhưng do có nhiều tác dụng không mong muốn trên tim nên hai thuốc này
hiện nay không được sử dụng.
Thuốc kháng H1 có tác dụng dự phòng tốt hơn là chữa, vì khi histamin được giải phóng
tạo hàng loạt phản ứng và sẽ giải phóng đồng thời các chất trung gian khác mà thuốc
Dược lý học 2007 - đại học Y Hà nội
sách dùng cho sinh viên hệ bác sĩ đa khoa
kháng H1 không đối kháng được. Tác dụng của thuốc mạnh nhất ở cơ trơn phế quản, cơ
trơn ruột. Thuốc cho kết quả không rõ rệt trong chữa hen hoặc chữa những bệnh tắc nghẽn
phế quản. Cần phối hợp hai loại kháng H 1 và kháng H2 để ức chế toàn vẹn sự hạ huyết áp
do histamin gây nên.
2.2.2. Tác dụng khác
- Trên thần kinh trung ương: Các thuốc kháng histamin thế hệ I có tác dụng ức chế thần
kinh trung ương, làm dịu, giảm khả năng tập trung tư tưởng, ngủ gà, chóng mặt. Tác dụng
ức chế receptor H1 trung ương này có thể kéo theo tác dụng kháng cholinergic, làm tăng
tác dụng làm dịu, giảm khả năng nhớ.
Một số thuốc kháng H 1 thế hệ II, do tính ưa nước và có ái lực với receptor H 1 ngoại biên,
nên ít qua hàng rào máu - não, và rất ít có tác dụng trung ương, ví dụ fexofenadin,
loratidin...
- Trên thần kinh thực vật:
+ Kháng cholinergic (ức chế hệ M).
Nhiều thuốc kháng H1 thế hệ I như promethazin, dimenhydrinat, diphenhydramin...) có
tác dụng kháng cholinergic ngay với liều điều trị và trong mộ t số trường hợp phải chống
chỉ định.
+ Thay đổi hệ giao cảm: Promethazin ức chế receptor -adrenergic, làm hạ huyết áp.
Diphenhydramin, dexclopheniramin... ức chế thu hồi catecholamin, làm tăng tiềm lực tác
dụng của catecholamin.
- Chống say tầu xe –chống nôn: Do kháng cholinergic, an thần, chống nôn; tốt nhất là
promethazin (có hiệu lực ngang scopolamin). Hiện nay diphenhydramin (Nautamin) và
dimenhydrin hay được dùng chống nôn trên lâm sàng.
- Chống ho: Nhiều thuốc kháng H 1 chống được ho theo cơ chế ngoại biên do ức chế sự co
phế quản gây phản xạ ho (promethazin, oxomemazin, doxylamin, dexclopheniramin...)
nhưng hiệu lực kém thuốc chống ho trung ương. Thuốc kháng H 1 làm tăng tiềm lực của
thuốc giãn phế quản khác (như các amin cường giao cảm loại ephedrin).
- Tác dụng khác:
+ Kháng serotonin receptor tại vùng dưới đồi gây kích thích ăn ngon (cyproheptadin,
doxylamin).
+ Chống ngứa, gây tê (không có liên hệ với tác dụng kháng histamin), như mepyramin,
diphenhydramin.
2.3. Tương tác thuốc
Thuốc dùng cùng kháng H1 Biểu hiện tác dụng
Rượu ethylic, thuốc ngủ, thuốc làm dịu, an thần kinh,
thuốc giảm đau nguồn gốc trung ương
Làm tăng tác dụng
trung ương của thuốc
kháng H1
Dược lý học 2007 - đại học Y Hà nội
sách dùng cho sinh viên hệ bác sĩ đa khoa
Thuốc kháng cholinergic:
- Loại atropin, scopolamin
- Thuốc an thần kinh (trừ butyroph enon)
- Thuốc chống trầm cảm loại ba vòng, ức chế
MAO, thuốc chống Parkinson, dispyramid, thuốc chống
co thắt
Làm tăng tác dụng
kháng cholinergic của
thuốc kháng H1
Thuốc cường phó giao cảm và ức chế cholinesterase:
Ambenoniclorid, neostigminbromid,
pyridostigminbromid, fluostigmin, paraoxon
Đối kháng với tác dụng
kháng cholinergic của
thuốc kháng H1
2.4. Tác dụng không mong muốn
2.4.1. Do tác dụng trung ương
Thay đổi tuỳ theo từng cá thể, thường biểu hiện ức chế thần kinh (ngủ gà, khó chịu, giảm
phản xạ, mệt), mất kết hợp vận động, chóng mặt. Những biểu hiện trên tăng mạnh nếu
dùng thuốc kháng H1 cùng rượu ethylic hoặc thuốc ức chế thần kinh trung ương. Cấm
dùng khi lái xe, đang vận hành máy móc hoặc làm việc nơi nguy hiểm (trên cao).
ở một số người, tác dụng biểu hiện ở dạng kích thích (nhất là ở trẻ còn bú): Mất ngủ, dễ
kích động, nhức đầu, có khi co giật nếu liều cao.
Để hạn chế tác dụng không mong muốn trên thần kinh trung ương có thể giảm liều hàng
ngày hoặc dùng lúc chiều tối, hoặc dùng loại kháng H1 thế hệ II.
2.4.2. Do tác dụng kháng cholinergic
Khô miệng, hầu họng; khạc đờm khó; khó tiểu tiện, bí đái, liệt dương; rối loạn điều tiết
thị giác, tăng áp lực trong mắt đặc biệt ở người có glôcôm góc đóng, đánh trống ngực;
giảm tiết sữa.
2.4.3. Phản ứng quá mẫn và đặc ứng
Có thể gặp quá mẫn nghiêm trọng sau khi dùng thuốc kháng H 1 bôi ngoài, nhất là khi có
xước da. Có quá mẫn chéo giữa các loại kháng H 1. Biểu hiện ngoài da (ban đỏ, chàm)
ngay cả khi uống hoặc tiêm, một phần được cắt nghĩa bởi vai trò là m giải phóng histamin
của thuốc kháng H1.
2.4.4. Tác dụng không mong muốn khác
- Trên tim mạch: terfenadin, astemizol kéo dài khoảng QT có thể đưa đến hiện tượng xoắn
đỉnh, hiện nay không dùng .
- Không dung nạp, thay đổi huyết áp, rối loạn máu (thiếu máu tan máu, giảm bạch cầu,
thoái hóa bạch cầu hạt) tăng nhậy cảm với ánh sáng.
2.5. Chỉ định và chống chỉ định
2.5.1.Chỉ định
Dược lý học 2007 - đại học Y Hà nội
sách dùng cho sinh viên hệ bác sĩ đa khoa
- Thuốc kháng H1 chỉ thuần tuý chữa triệu chứng mà không chữa được nguyên nhân gây
ra dị ứng.
Thuốc không làm thay đổi phản ứng khán g nguyên - kháng thể; không đối kháng với
những chất trung gian khác có vai trò rất quan trọng trong dị ứng, shock phản vệ, hen phế
quản (như leucotrien). Như vậy, thuốc kháng H 1 hạn chế trong chữa hen, một số thuốc
phòng được cơn hen (promethazin, clophen iramin, thiazinamin, diphenhydramin,
clemasin...) có lẽ do kháng cholinergic. Kháng H 1 thế hệ II không kháng cholinergic như
mepyramin dùng dự phòng co thắt phế quản khi tập luyện.
- Thuốc kháng H1 ít hiệu quả khi cần tác dụng nhanh và mạnh (phù thanh mô n, phản vệ
có hệ thống).
* Chỉ định tốt nhất là:
- Dị ứng: sổ mũi mùa, bệnh da dị ứng (mày đay cấp tính, phù nề ban đỏ; ngứa do dị ứng
(như trong chàm); phù Quincke; ngứa do côn trùng đốt; dị ứng thuốc.
- Bệnh huyết thanh.
- Chỉ định khác: Chữa say tầu xe (promethazin, diphenhydramin, diphenhydrinat...); gây ngủ
(promethazin); phối hợp với thuốc ho để làm tăng tác dụng chống ho; kích thích ăn ngon
(doxylamin, cyproheptadin) hiện nay không dùng; dùng cùng thuốc kháng cholinergic để
phòng tai biến do phản xạ khi thăm dò bằng nội soi hoặc khi phẫu thuật (như khi chọc
màng phổi).
2.5.2. Chống chỉ định
+ Liên quan tới tác dụng kháng cholinergic: Phì đại tuyến tiền liệt, glôcôm góc hẹp,
nghẽn ống tiêu hóa và đường niệu, nhược cơ, khi dùng IMAO.
+ Do tác dụng gây dị ứng của thuốc kháng histamin: Quá mẫn với thuốc; không dùng
thuốc kháng H1 ngoài da khi tổn thương da.
+ ở người có thai, không dùng cyclizin và dẫn xuất (có thể gây quái thai).
+ Không dùng các thuốc thế hệ II như terfenadin, astemizol với erythromyci n,
ketoconazol, itraconazol.
+ Khi lái tàu xe, vận hành máy móc.
Câu hỏi tự lượng giá
1. Trình bày vai trò sinh lý và bệnh lý của histamin.
2. Trình bày đặc điểm dược động học, tác dụng của thuốc kháng histamin thế hệ I.
3. Trình bày đặc điểm dược động học, tác dụ ng của thuốc kháng histamin thế hệ II.
4. Trình bày các tác dụng không mong muốn và áp dụng điều trị của thuốc kháng
histamin thế hệ I và thế hệ II.