Nghệ thuật kiến trúc và tạo hình của người Maya cổ đại

g mang hình 
ảnh của mặt trời, mặt trăng” [1, tr. 45]. Tại hai đầu sân bóng có xây hai đền thờ. Những 
người tham gia thi đấu đều đội mũ cứng, đeo găng tay, đeo các tấm da để bảo vệ hai bên 
hông và đầu gối. Các cầu thủ dùng vai, đầu gối và hông để đưa một quả bóng làm bằng 
cao su, nặng khoảng 3 kg, qua những cái vòng bằng đá được gắn vào hai phía của sân 
bóng. Đội trưởng của đội thua cuộc sẽ bị đem ra tế thần. Trong số phù điêu chạm khắc 
trên tường, có những phù điêu miêu tả cảnh những người thi đấu bị chặt đầu. 
Loại hình kiến trúc thứ tư là những ngôi đền. 
Người Maya đã xây dựng các ngôi đền và được sử dụng như các công trình mai táng 
dành cho những người quyền quý. Tiêu biểu cho loại hình kiến trúc này là đền Đề Tặng 
(Temple of the Inscriptions). Ngôi đền được xây dựng vào thế kỷ VII sau Công Nguyên 
ở thành phố Palenque (phía nam nước Mexico ngày nay). Đền được xây dựng một phần 
trên đồi dốc đứng. Phía bên trong đền Đề Tặng là lăng mộ của vị vua vĩ đại nhất 
Palenque, Hanab Pakal. Ông là vị vua thứ X của vương triều Palenque. Năm 615 sau 
Công Nguyên, ông lên ngôi vua khi mới 12 tuổi. Sau một sự nghiệp lâu dài, Hanab 
Pakal bắt đầu khởi công xây dựng ngôi đền vào khoảng năm 675. Năm 683, vua Pakal 
băng hà, thọ 80 tuổi. Công trình này được Chan Bahlam, con trai của vua Pakal, tiếp tục 
xây dựng và hoàn thành vào khoảng năm 700. 
Tuy nhiên, không phải chính bản thân đền Đề Tặng mà chính là lăng mộ khổng lồ nằm 
bên dưới đền khiến cho công trình trở nên quan trọng. Lăng mộ Pakal là một trong 
những công trình kiến trúc ấn tượng nhất, tinh vi nhất của người Maya cổ đại. Đây là 
một căn phòng mái cong dạng vòm được xây bằng những tảng đá vôi trắng khổng lồ, 
bên trong cất giữ quan tài bằng đá được chạm trổ công phu. Các tảng đá có khối lượng 
NGUYỄN TUẤN BÌNH 
102 
12-15 tấn được sử dụng trong nhiều chi tiết khác nhau của lăng mộ. Các vách tường 
trong phòng và quan tài đều được chạm trổ các hình ảnh mô tả con người hay các nam 
thần, kèm theo là những câu đề tặng và ngày tháng bằng chữ tượng hình. Một nét đặc 
biệt của đền Đề Tặng là việc các nhà khảo cổ phát hiện ra một ống dẫn bằng đá nằm dọc 
theo mép cầu thang dẫn từ hầm mộ đến phần móng của ngôi đền ở trên đỉnh. Mục đích 
của ống dẫn này như là một con đường để linh hồn của vị vua quá cố Pakal có thể giao 
tiếp với những người còn sống tham gia các nghi lễ diễn ra trong đền ở phía trên một 
cách thuận tiện [10, tr. 76-77]. 
Có thể nói, đền Đề Tặng với lăng mộ Pakal là một công trình cổ đại nổi tiếng nhất của 
người Maya, vừa có giá trị về mặt nghệ thuật, vừa có giá trị về mặt lịch sử. Công trình 
giúp chúng ta hiểu biết hơn về bản chất xã hội Maya cổ đại và thế giới quan của họ. 
Lăng mộ vua Pakal đã chứng minh một cách đầy đủ xã hội người Maya có sự phân hoá 
giai cấp và cũng chứng minh các kim tự tháp vừa là đền thờ thần linh, vừa là lăng mộ 
vua chúa. 
2. NGHỆ THUẬT TẠO HÌNH 
Nghệ thuật điêu khắc của người Maya đạt đến trình độ rất cao. “Một trong những nét 
đặc trưng nhất của nghệ thuật Maya là sự khéo léo được các nhà điêu khắc và tạo hình 
kết hợp với các nhà kiến trúc; sự hài hoà của nền trang trí và tỉ lệ các hình, cách thức 
sử dụng tương phản ánh sáng và bóng tối đã xếp những nhà điêu khắc Maya vào số 
những người giỏi nhất.” [7, tr. 75]. 
Với những nét chạm khắc của không gian ba chiều, nghệ thuật điêu khắc đã đi vào cuộc 
sống thường nhật của những người dân Maya. Trước cửa nhà là những bức tượng, mặt 
nạ đắp nổi hình ảnh các vị thần đầy quyền năng phù trợ cho cuộc sống người Maya. 
Chất liệu ban đầu là gỗ, sau thay bằng đá vôi. Những hình hoa văn chạm nổi trên tường, 
trên các cửa ra vào, cột đá bốn mặt với những hình khắc nổi là những công trình điêu 
khắc có giá trị, chứng tỏ tài năng của những nghệ nhân Maya cổ xưa. Điêu khắc nhằm 
phục vụ mục đích tín ngưỡng thờ cúng (trên các bia mộ), ca tụng các vị vua và khẳng 
định nguồn gốc thần thánh của họ. Bia mộ thường có hình cột 4 mặt mang chân dung vị 
vua ở mặt trước và các chữ tượng hình ở mặt sau [3, tr. 262]. 
Nắp đậy quan tài vua Pakal ở đền Đề Tặng là một trong những sản phẩm tinh xảo nhất 
của nghệ thuật Maya cổ đại. Trên nắp đậy quan tài, người Maya chạm khắc hình ảnh 
của nhà vua Pakal vào giờ phút lâm chung, một con rắn siêu nhiên há hốc miệng tượng 
trưng cho cổng vào thế giới khác, nơi ở của tiền nhân. Nhà vua ăn vận như một nam 
thần Maize, một vị thần thường được liên tưởng đến sự hình thành thế giới và hồi sinh. 
Phía sau Pakal là một cây thế giới to lớn với con rắn trời đang quấn trên cành. Trên 
ngọn cây là một con chim siêu nhiên đang đậu, tượng trưng cho Shaman giáo và ma 
thuật. Toàn bộ thông điệp ngụ ý Pakal vào lúc lâm chung đang được tái sinh như một vị 
thần và tổ tiên được sùng kính [10, tr. 77]. 
So với điêu khắc, nghệ thuật hội họa của người Maya cũng khá công phu. Sự hài hòa 
trên nền trang trí và tỉ lệ các hình vẽ, cách thức sử dụng độ tương phản giữa ánh sáng và 
NGHỆ THUẬT KIẾN TRÚC VÀ TẠO HÌNH CỦA NGƯỜI MAYA CỔ ĐẠI 
103 
bóng tối là một trong những nét đặc trưng của nghệ thuật Maya. Các tác phẩm hội họa 
hiện còn lại rất ít. Các nhà khảo cổ đã tìm thấy ở di tích Bonampak những bức bích họa 
trên tường với vẻ đẹp trường tồn. Đây là một trong những bức bích họa cổ điển có giá 
trị nghệ thuật cao. Niên đại sáng tác bích họa này vào khoảng thế kỷ VI đến thế kỷ VIII 
sau Công Nguyên, được thực hiện trên vách tường một ngôi đền với màu sắc sặc sỡ, 
đường nét rõ ràng. Những bức bích họa này cho thấy cuộc sống sinh động của người 
Maya như: cảnh quân chiến thắng trở về, dân nộp cống phẩm, xét xử tù nhân... “Các 
bức tranh tường này đẹp đến mức người ta đã so sánh chúng với các bức tranh của Ý 
thời kỳ Phục hưng. Chúng cho thấy khả năng phối cảnh và tình cảm sống động trong bố 
cục” [7, tr. 77]. 
Nghệ thuật trang trí đồ gốm của người Maya cũng được biết đến với dáng vẻ lịch lãm, 
kết hợp với nhiều hình ảnh, màu sắc phong phú. Nhiều tác phẩm gốm được tìm thấy 
trong các hang động, trong các hầm mộ và đây là đồ vật của các nghi lễ hiến tế, mai 
táng... 
Bên cạnh đó, như nhiều tộc người khác ở Trung Mỹ, người Maya rất ưa thích những sản 
phẩm bằng đá quý. Bằng sự khéo léo của mình, những người thợ Maya đã chế tác ra 
nhiều đồ trang sức tinh xảo và vật dụng hàng ngày. Tại các kim tự tháp, hầm mộ của 
vua chúa được phủ đầy châu báu và các đồ vật làm từ đá quý khảm ngọc trai, các vòng 
nhẫn bằng ngọc bích. Tại lăng mộ Pakal ở Palenque, các nhà khảo cổ đã tìm thấy một 
chiếc mặt nạ khảm đá ngọc bích ở trong quan tài và các đồ vật khác chế tạo bằng ngọc 
bích, xà cừ ở trong áo quan. Các nhà nghiên cứu đã cho rằng “nghệ thuật của Maya 
mang phong cách đặc biệt của Ai Cập, Trung Quốc và Ấn Độ” [5, tr. 490]. 
Tóm lại, bên cạnh những thành tựu về văn tự, khoa học tự nhiên, những công trình kiến 
trúc, điêu khắc và hội họa của người Maya là những công trình mang tính nghệ thuật cao. 
Những quần thể kim tự tháp ở Tikal, đền Đề Tặng và lăng mộ vua Pakal ở Palenque, kim 
tự tháp Kukulcan và sân bóng ở Chichen Itza... không chỉ có ý nghĩa về mặt nghệ thuật 
mà còn mang ý nghĩa về mặt tôn giáo, tín ngưỡng. Những cung điện được thiết kế cao 
sang, hùng vĩ với hàng trăm bức phù điêu, chạm khắc đầy tính dân tộc ở bên trong. 
Những kim tự tháp, đền thờ... với dáng vẻ bên ngoài thanh thoát mà bên trong chứa đầy 
văn tự cổ mặc dù trải qua hàng ngàn năm vẫn đứng sừng sững cùng sông núi. Người 
Maya cổ đại, với bàn tay và khối óc bình dị, đã khắc phục muôn vàn khó khăn, tay không 
tạo dựng nên những công trình kiến trúc, đã viết nên những trang sử hào hùng của dân tộc 
với một nghị lực siêu phàm. Những công trình đó đã làm giàu thêm kho tàng các công 
trình kiến trúc cổ đại trên thế giới, sánh ngang hàng với những kim tự tháp Ai Cập, vườn 
treo Babylon (Lưỡng Hà), đền thờ Partheon (Hy Lạp), Vạn Lý Trường Thành (Trung 
Quốc)... Chính vì vậy, vào tháng 7 năm 2007, thành phố cổ Chichen Itza của người Maya 
đã được thế giới bình chọn là một trong bảy kỳ quan thế giới mới. Với trình độ phát triển 
cao cách đây hơn 2000 năm, nền văn minh của người Maya thật sự đáng được cả thế giới 
trong quá khứ, hiện tại và cả mai sau phải ngưỡng mộ. 
NGUYỄN TUẤN BÌNH 
104 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1] Nguyễn Kim Anh, Lê Thị Thu Hà (2007), Nền văn minh Maya vùng Trung Mỹ, Tạp 
chí Châu Mỹ ngày nay, Số 8. 
[2] Rossemarie Burgh, Richard Cowendish (2004), Kỳ quan kiến trúc thế giới (Bản dịch 
của Phong Đảo), NXB Mỹ thuật, Hà Nội. 
[3] X.Carpusina, V.Carpusin (2002), Lịch sử văn hóa thế giới (Bản dịch của Mai Lý 
Quảng, Đặng Trần Hạnh, Hoàng Giang, Lê Tâm Hằng), NXB Thế giới, Hà Nội. 
[4] Bùi Đẹp (2005), Di sản thế giới, Tập 8, tái bản lần thứ hai, NXB Trẻ, TP Hồ Chí 
Minh. 
[5] Lưu Minh Hàn (2002), Lịch sử thế giới, tập 2 (Thời trung cổ) (Bản dịch của Phong 
Đảo), NXB TP Hồ Chí Minh. 
[6] Lê Phụng Hoàng, Hà Bích Liên, Trần Hồng Ngọc (1998), Các công trình kiến trúc 
nổi tiếng trong lịch sử thế giới cổ trung đại, NXB Giáo dục, Hà Nội. 
[7] Henri Lehmann (2003), Các nền văn minh thời tiền Colomb (Bản dịch của Trịnh Thu 
Hồng), NXB Thế giới, Hà Nội. 
[8] Maya architecture,  
[9] Nền văn minh Maya,  
[10] Chris Scarre (2003), 70 kỳ quan thế giới cổ đại, NXB Mỹ thuật, Hà Nội. 
Title: THE ARCHITECTURAL AND PLASTIC ARTS OF THE ANCIENT MAYA 
PEOPLES 
Abstract: Before the Spaniard invaded America in sixteenth century, the civilization of the 
ancient Maya peoples had been one of the great civilizations in this continent. During the 
process of existence and development, the Maya peoples had many radiant achievements about 
many spheres, such as: economy, culture, art, natural sciences... In this article, we focus on 
researching the architectural and plastic arts of the Maya peoples, in order to help the readers to 
know more about the values of art of the ancient Maya civilization. 
NGUYỄN TUẤN BÌNH 
Trường Đại học Sư phạm - Đại học Huế 
ĐT: 0975.470545. Email: nguyentuanbinh@gmail.com.