Lập trình căn bản - Chương 9: Kiểu cấu trúc

Lập trình căn bản 
Chương IX: KIỂU CẤU TRÚC 
Học xong chương này, sinh viên sẽ nắm được các vấn đề sau: 
ƒ Khái niệm về kiểu cấu trúc. 
ƒ Cách sử dụng kiểu cấu trúc. 
ƒ Con trỏ cấu trúc. 
I. KIỂU CẤU TRÚC TRONG C 
I.1 Khái niệm 
 Kiểu cấu trúc (Structure) là kiểu dữ liệu bao gồm nhiều thành phần có kiểu khác 
nhau, mỗi thành phần được gọi là một trường (field) 
 Sự khác biệt giữa kiểu cấu trúc và kiểu mảng là: các phần tử của mảng là cùng 
kiểu còn các phần tử của kiểu cấu trúc có thể có kiểu khác nhau. 
 Hình ảnh của kiểu cấu trúc được minh họa: 
1 2 3 4 5 6 7 
 Trường 
 Đây là cấu trúc có 7 trường 
 Còn kiểu mảng có dạng: 
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 
 Phần tử 
 Đây là mảng có 15 phần tử 
I.2 Định nghĩa kiểu cấu trúc 
 Cách 1: 
 struct 
 { 
 ; 
 ; 
 …….. 
 ; 
 }; 
 Cách 2: Sử dụng từ khóa typedef để định nghĩa kiểu: 
 typedef struct 
 { 
 ; 
 ; 
 …….. 
Trang 98 
Lập trình căn bản 
 ; 
 } ; 
 Trong đó: 
 - : là một tên được đặt theo quy tắc đặt tên của danh biểu; tên 
này mang ý nghĩa sẽ là tên kiểu cấu trúc. 
 - (i=1..n): mỗi trường trong cấu trúc có dữ liệu thuộc kiểu 
gì (tên của trường phải là một tên được đặt theo quy tắc đặt tên của danh biểu). 
Ví dụ 1: Để quản lý ngày, tháng, năm của một ngày trong năm ta có thể khai 
báo kiểu cấu trúc gồm 3 thông tin: ngày, tháng, năm. 
struct NgayThang 
{ 
 unsigned char Ngay; 
 unsigned char Thang; 
 unsigned int Nam; 
}; 
 typedef struct 
 { 
 unsigned char Ngay; 
 unsigned char Thang; 
 unsigned int Nam; 
 } NgayThang; 
 Ví dụ 2: Mỗi sinh viên cần được quản lý bởi các thông tin: mã số sinh viên, họ 
tên, ngày tháng năm sinh, giới tính, địa chỉ thường trú. Lúc này ta có thể khai báo một 
struct gồm các thông tin trên. 
struct SinhVien 
{ 
 char MSSV[10]; 
 char HoTen[40]; 
 struct NgayThang NgaySinh; 
 int Phai; 
 char DiaChi[40]; 
}; 
 typedef struct 
{ 
 char MSSV[10]; 
 char HoTen[40]; 
 NgayThang NgaySinh; 
 int Phai; 
 char DiaChi[40]; 
} SinhVien; 
I.3 Khai báo biến cấu trúc 
 Việc khai báo biến cấu trúc cũng tương tự như khai báo biến thuộc kiểu dữ liệu 
chuẩn. 
 Cú pháp: 
 - Đối với cấu trúc được định nghĩa theo cách 1: 
 struct [, …]; 
 - Đối với các cấu trúc được định nghĩa theo cách 2: 
 [, …]; 
 Ví dụ: Khai báo biến NgaySinh có kiểu cấu trúc NgayThang; biến SV có kiểu 
cấu trúc SinhVien. 
struct NgayThang NgaySinh; 
struct SinhVien SV; 
NgayThang NgaySinh; 
SinhVien SV; 
Trang 99 
Lập trình căn bản 
II. CÁC THAO TÁC TRÊN BIẾN KIỂU CẤU TRÚC 
II.1 Truy xuất đến từng trường của biến cấu trúc 
 Cú pháp: . 
 Khi sử dụng cách truy xuất theo kiểu này, các thao tác trên <Biến cấu 
trúc>. giống như các thao tác trên các biến của kiểu dữ liệu của <Tên 
trường>. 
 Ví dụ : Viết chương trình cho phép đọc dữ liệu từ bàn phím cho biến mẩu tin 
SinhVien và in biến mẩu tin đó lên màn hình: 
#include 
#include 
#include 
typedef struct 
{ 
 unsigned char Ngay; 
 unsigned char Thang; 
 unsigned int Nam; 
} NgayThang; 
typedef struct 
{ 
 char MSSV[10]; 
 char HoTen[40]; 
 NgayThang NgaySinh; 
 int Phai; 
 char DiaChi[40]; 
} SinhVien; 
 /* Hàm in lên màn hình 1 mẩu tin SinhVien*/ 
void InSV(SinhVien s) 
{ 
 printf("MSSV: | Ho va ten | Ngay Sinh | Dia chi\n"); 
 printf("%s | %s | %d-%d-%d | %s\n",s.MSSV,s.HoTen, 
 s.NgaySinh.Ngay,s.NgaySinh.Thang,s.NgaySinh.Nam,s.DiaChi); 
} 
int main() 
{ 
 SinhVien SV, s; 
 printf("Nhap MSSV: ");gets(SV.MSSV); 
 printf("Nhap Ho va ten: ");gets(SV.HoTen); 
 printf("Sinh ngay: ");scanf("%d",&SV.NgaySinh.Ngay); 
 printf("Thang: ");scanf("%d",&SV.NgaySinh.Thang); 
 printf("Nam: ");scanf("%d",&SV.NgaySinh.Nam); 
 printf("Gioi tinh (0: Nu), (1: Nam): ");scanf("%d",&SV.Phai); 
 flushall(); 
 printf("Dia chi: ");gets(SV.DiaChi); 
 InSV(SV); 
 s=SV; /* Gán trị cho mẩu tin s*/ 
 InSV(s); 
 getch(); 
 return 0; 
} 
Trang 100 
Lập trình căn bản 
Lưu ý: 
- Các biến cấu trúc có thể gán cho nhau. Thực chất đây là thao tác trên toàn bộ 
cấu trúc không phải trên một trường riêng rẽ nào. Chương trình trên dòng s=SV là một 
ví dụ. 
- Với các biến kiểu cấu trúc ta không thể thực hiện được các thao tác sau đây: 
o Sử dụng các hàm xuất nhập trên biến cấu trúc. 
o Các phép toán quan hệ, các phép toán số học và logic. 
Ví dụ: Nhập vào hai số phức và tính tổng của chúng. Ta biết rằng số phức là 
một cặp (a,b) trong đó a, b là các số thực, a gọi là phần thực, b là phần ảo. (Đôi khi 
người ta cũng viết số phức dưới dạng a + ib trong đó i là một đơn vị ảo có tính chất 
i2=-1). Gọi số phức c1=(a1, b1) và c2=(a2,b2) khi đó tổng của hai số phức c1 và c2 là 
một số phức c3 mà c3=(a1+a2, b1+b2). Với hiểu biết như vậy ta có thể xem mỗi số 
phức là một cấu trúc có hai trường, một trường biểu diễn cho phần thực, một trường 
biểu diễn cho phần ảo. Việc tính tổng của hai số phức được tính bằng cách lấy phần 
thực cộng với phần thực và phần ảo cộng với phần ảo. 
#include 
#include 
#include 
typedef struct 
{ 
 float Thuc; 
 float Ao; 
} SoPhuc; 
 /* Hàm in số phức lên màn hình*/ 
void InSoPhuc(SoPhuc p) 
{ 
 printf("%.2f + i%.2f\n",p.Thuc,p.Ao); 
} 
int main() 
{ 
 SoPhuc p1,p2,p; 
 clrscr(); 
 printf("Nhap so phuc thu nhat:\n"); 
 printf("Phan thuc: ");scanf("%f",&p1.Thuc); 
 printf("Phan ao: ");scanf("%f",&p1.Ao); 
 printf("Nhap so phuc thu hai:\n"); 
 printf("Phan thuc: ");scanf("%f",&p2.Thuc); 
 printf("Phan ao: ");scanf("%f",&p2.Ao); 
 printf("So phuc thu nhat: "); 
 InSoPhuc(p1); 
 printf("So phuc thu hai: "); 
Trang 101 
Lập trình căn bản 
 InSoPhuc(p2); 
 p.Thuc = p1.Thuc+p2.Thuc; 
 p.Ao = p1.Ao + p2.Ao; 
 printf("Tong 2 so phuc: "); 
 InSoPhuc(p); 
 getch(); 
 return 0; 
} 
Kết quả thực hiện chương trình: 
II.2 Khởi tạo cấu trúc 
 Việc khởi tạo cấu trúc có thể được thực hiện trong lúc khai báo biến cấu trúc. 
Các trường của cấu trúc được khởi tạo được đạt giữa 2 dấu { và }, chúng được phân 
cách nhau bởi dấu phẩy (,). 
 Ví dụ: Khởi tạo biến cấu trúc NgaySinh: 
 struct NgayThang NgaySinh ={29, 8, 1986}; 
III. CON TRỎ CẤU TRÚC 
III.1 Khai báo 
 Việc khai báo một biến con trỏ kiểu cấu trúc cũng tương tự như khi khai báo 
một biến con trỏ khác, nghĩa là đặt thêm dấu * vào phía trước tên biến. 
 Cú pháp: struct * ; 
 Ví dụ: Ta có thể khai báo một con trỏ cấu trúc kiểu NgayThang như sau: 
 struct NgayThang *p; 
/* NgayThang *p; // Nếu có định nghĩa kiểu */ 
III.2 Sử dụng các con trỏ kiểu cấu trúc 
 Khi khai báo biến con trỏ cấu trúc, biến con trỏ chưa có địa chỉ cụ thể. Lúc này 
nó chỉ mới được cấp phát 2 byte để lưu giữ địa chỉ và được ghi nhận là con trỏ chỉ đến 
1 cấu trúc, nhưng chưa chỉ đến 1 đối tượng cụ thể. Muốn thao tác trên con trỏ cấu trúc 
hợp lệ, cũng tương tự như các con trỏ khác, ta phải: 
 - Cấp phát một vùng nhớ cho nó (sử dụng hàm malloc() hay calloc) 
 - Hoặc, cho nó quản lý địa chỉ của một biến cấu trúc nào đó. 
 Ví dụ: Sau khi khởi tạo giá trị của cấu trúc: 
 struct NgayThang Ngay = {29,8,1986}; 
Trang 102 
Lập trình căn bản 
 p = &Ngay; 
 lúc này biến con trỏ p đã chứa địa chỉ của Ngay. 
III.3 Truy cập các thành phần của cấu trúc đang được quản lý bởi con 
trỏ 
 Để truy cập đến từng trường của 1 cấu trúc thông qua con trỏ của nó, ta sử dụng 
toán tử dấu mũi tên (->: dấu - và dấu >). 
 Ngoài ra, ta vẫn có thể sử dụng đến phép toán * để truy cập vùng dữ liệu đang 
được quản lý bởi con trỏ cấu trúc để lấy thông tin cần thiết. 
 Ví dụ: Sử dụng con trỏ cấu trúc. 
#include 
#include 
typedef struct 
{ 
 unsigned char Ngay; 
 unsigned char Thang; 
 unsigned int Nam; 
} NgayThang; 
int main() 
{ 
 NgayThang Ng={29,8,1986}; 
 NgayThang *p; 
 clrscr(); 
 p=&Ng; 
 printf("Truy cap binh thuong %d-%d-%d\n", 
Ng.Ngay,Ng.Thang,Ng.Nam); 
 printf("Truy cap qua con tro %d-%d-%d\n", 
p->Ngay,p->Thang,p->Nam); 
 printf("Truy cap qua vung nho con tro %d-%d-%d\n", 
(*p).Ngay,(*p).Thang,(*p).Nam); 
 getch(); 
 return 0; 
} 
Kết quả: 
IV. BÀI TẬP 
IV.1 Mục đích yêu cầu 
 Làm quen và biết cách sử dụng kiểu dữ liệu cấu trúc kết hợp với các kiểu dữ 
liệu đã học. Phân biệt kiểu dữ liệu mảng và kiểu cấu trúc. Thực hiện các bài tập trong 
phần nội dung. 
Trang 103 
Lập trình căn bản 
IV.2 Nội dung 
1. Hãy định nghĩa kiểu: 
struct Hoso{ 
char HoTen[40]; 
float Diem; 
char Loai[10]; 
 }; 
 Viết chương trình nhập vào họ tên, điểm của n học sinh. Xếp loại văn hóa theo cách 
sau: 
Điểm Xếp loại 
 9, 10 Giỏi 
 7, 8 Khá 
 5, 6 Trung bình 
 dưới 5 Không đạt 
 In danh sách lên màn hình theo dạng sau: 
 XEP LOAI VAN HOA 
 HO VA TEN DIEM XEPLOAI 
Nguyen Van A 7 Kha 
Ho Thi B 5 Trung binh 
Dang Kim C 4 Khong dat 
........................................................................................................ 
2. Xem một phân số là một cấu trúc có hai trường là tử số và mẫu số. Hãy viết chương 
trình thực hiện các phép toán cộng, trừ, nhân, chia hai phân số. (Các kết quả phải tối 
giản ). 
3. Tạo một danh sách cán bộ công nhân viên, mỗi người người xem như một cấu trúc 
bao gồm các trường Ho, Ten, Luong, Tuoi, Dchi. Nhập một số người vào danh sách, 
sắp xếp tên theo thứ tự từ điển, in danh sách đã sắp xếp theo mẫu sau: 
DANH SACH CAN BO CONG NHAN VIEN 
| STT |HO VA TEN | LUONG | TUOI | DIACHI | 
| 1 | Nguyen Van | 333.00 | 26 | Can 
Tho | 
| 2 | Dang Kim B | 290.00 | 
23 | Vinh Long | 
Trang 104