Lập trình căn bản - Chương 5: Chương trình con

trị nào đó. 
Cú pháp: 
 return ; /*không trả về giá trị*/ 
 return ; /*Trả về giá trị của biểu thức*/ 
 return (); /*Trả về giá trị của biểu thức*/ 
Nếu hàm có kết quả trả về, ta bắt buộc phải sử dụng câu lệnh return để trả về 
kết quả cho hàm. 
Ví dụ 1: Viết hàm tìm số lớn giữa 2 số nguyên a và b 
int max(int a, int b) 
{ 
 return (a>b) ? a:b; 
} 
Ví dụ 2: Viết hàm tìm ước chung lớn nhất giữa 2 số nguyên a, b. Cách tìm: đầu 
tiên ta giả sử UCLN của hai số là số nhỏ nhất trong hai số đó. Nếu điều đó không đúng 
thì ta giảm đi một đơn vị và cứ giảm như vậy cho tới khi nào tìm thấy UCLN 
int ucln(int a, int b) 
{ 
 int u; 
 if (a<b) 
Trang 65 
Lập trình căn bản 
 u=a; 
 else 
 u=b; 
 while ((a%u !=0) || (b%u!=0)) 
 u--; 
 return u; 
} 
II.2 Sử dụng hàm 
 Một hàm khi định nghĩa thì chúng vẫn chưa được thực thi trừ khi ta có một lời 
gọi đến hàm đó. 
 Cú pháp gọi hàm: ([Danh sách các tham số]) 
 Ví dụ: Viết chương trình cho phép tìm ước số chung lớn nhất của hai số tự 
nhiên. 
#include 
unsigned int ucln(unsigned int a, unsigned int b) 
{ 
 unsigned int u; 
 if (a<b) 
 u=a; 
 else 
 u=b; 
 while ((a%u !=0) || (b%u!=0)) 
 u--; 
 return u; 
} 
int main() 
{ 
 unsigned int a, b, UC; 
 printf(“Nhap a,b: ”);scanf(“%d%d”,&a,&b); 
 UC = ucln(a,b); 
 printf(“Uoc chung lon nhat la: ”, UC); 
 return 0; 
} 
Lưu ý: Việc gọi hàm là một phép toán, không phải là một phát biểu. 
II.3 Nguyên tắc hoạt động của hàm 
 Trong chương trình, khi gặp một lời gọi hàm thì hàm bắt đầu thực hiện bằng 
cách chuyển các lệnh thi hành đến hàm được gọi. Quá trình diễn ra như sau: 
 - Nếu hàm có tham số, trước tiên các tham số sẽ được gán giá trị thực tương 
ứng. 
 - Chương trình sẽ thực hiện tiếp các câu lệnh trong thân hàm bắt đầu từ lệnh 
đầu tiên đến câu lệnh cuối cùng. 
Trang 66 
Lập trình căn bản 
 - Khi gặp lệnh return hoặc dấu } cuối cùng trong thân hàm, chương trình sẽ 
thoát khỏi hàm để trở về chương trình gọi nó và thực hiện tiếp tục những câu lệnh của 
chương trình này. 
III. TRUYỀN THAM SỐ CHO HÀM 
 Mặc nhiên, việc truyền tham số cho hàm trong C là truyền theo giá trị; nghĩa là 
các giá trị thực (tham số thực) không bị thay đổi giá trị khi truyền cho các tham số 
hình thức 
Ví dụ 1: Giả sử ta muốn in ra nhiều dòng, mỗi dòng 50 ký tự nào đó. Để đơn 
giản ta viết một hàm, nhiệm vụ của hàm này là in ra trên một dòng 50 ký tự nào đó. 
Hàm này có tên là InKT. 
#include 
#include 
void InKT(char ch) 
{ 
 int i; 
 for(i=1;i<=50;i++) printf(“%c”,ch); 
 printf(“\n”); 
} 
int main() 
{ 
 char c = ‘A’; 
 InKT(‘*’); /* In ra 50 dau * */ 
 InKT(‘+’); 
 InKT(c); 
 return 0; 
} 
Lưu ý: 
- Trong hàm InKT ở trên, biến ch gọi là tham số hình thức được truyền bằng giá 
trị (gọi là tham trị của hàm). Các tham trị của hàm coi như là một biến cục bộ trong 
hàm và chúng được sử dụng như là dữ liệu đầu vào của hàm. 
- Khi chương trình con được gọi để thi hành, tham trị được cấp ô nhớ và nhận 
giá trị là bản sao giá trị của tham số thực. Do đó, mặc dù tham trị cũng là biến, nhưng 
việc thay đổi giá trị của chúng không có ý nghĩa gì đối với bên ngoài hàm, không ảnh 
hưởng đến chương trình chính, nghĩa là không làm ảnh hưởng đến tham số thực tương 
ứng. 
Ví dụ 2: Ta xét chương trình sau đây: 
#include 
#include 
int hoanvi(int a, int b) 
{ 
 int t; 
 t=a; /*Đoạn này hoán vị giá trị của 2 biến a, b*/ 
 a=b; 
 b=t; 
 printf("\Ben trong ham a=%d , b=%d",a,b); 
 return 0; 
} 
Trang 67 
Lập trình căn bản 
int main() 
{ 
 int a, b; 
 clrscr(); 
 printf("\n Nhap vao 2 so nguyen a, b:"); 
 scanf("%d%d",&a,&b); 
 printf("\n Truoc khi goi ham hoan vi a=%d ,b=%d",a,b); 
 hoanvi(a,b); 
 printf("\n Sau khi goi ham hoan vi a=%d ,b=%d",a,b); 
 getch(); 
 return 0; 
} 
Kết quả thực hiện chương trình: 
Giải thích: 
- Nhập vào 2 số 6 và 5 (a=6, b=5) 
- Trước khi gọi hàm hoán vị thì a=6, b=5 
- Bên trong hàm hoán vị a=5, b=6 
- Khi ra khỏi hàm hoán vị thì a=6, b=5 
* Lưu ý 
 Trong đoạn chương trình trên, nếu ta muốn sau khi kết thúc chương trình con 
giá trị của a, b thay đổi thì ta phải đặt tham số hình thức là các con trỏ, còn tham số 
thực tế là địa chỉ của các biến. 
 Lúc này mọi sự thay đổi trên vùng nhớ được quản lý bởi con trỏ là các tham số 
hình thức của hàm thì sẽ ảnh hưởng đến vùng nhớ đang được quản lý bởi tham số thực 
tế tương ứng (cần để ý rằng vùng nhớ này chính là các biến ta cần thay đổi giá trị). 
 Người ta thường áp dụng cách này đối với các dữ liệu đầu ra của hàm. 
Ví dụ: Xét chương trình sau đây: 
#include 
#include 
long hoanvi(long *a, long *b) 
/* Khai báo tham số hình thức *a, *b là các con trỏ kiểu long */ 
{ 
 long t; 
 t=*a; /*gán nội dung của x cho t*/ 
 *a=*b; /*Gán nội dung của b cho a*/ 
 *b=t; /*Gán nội dung của t cho b*/ 
 printf("\n Ben trong ham a=%ld , b=%ld",*a,*b); 
/*In ra nội dung của a, b*/ 
 return 0; 
} 
int main() 
{ 
 long a, b; 
 clrscr(); 
Trang 68 
Lập trình căn bản 
 printf("\n Nhap vao 2 so nguyen a, b:"); 
 scanf("%ld%ld",&a,&b); 
 printf("\n Truoc khi goi ham hoan vi a=%ld ,b=%ld",a,b); 
 hoanvi(&a,&b); /* Phải là địa chỉ của a và b */ 
 printf("\n Sau khi goi ham hoan vi a=%ld ,b=%ld",a,b); 
 getch(); 
 return 0; 
} 
Kết quả thực hiện chương trình: 
Giải thích: 
- Nhập vào 2 số 5, 6 (a=5, b=6) 
- Trước khi gọi hàm hoanvi thì a=5, b=6 
- Trong hàm hoanvi (khi đã hoán vị) thì a=6, b=5 
- Khi ra khỏi hàm hoán vị thì a=6, b=6 
Lưu ý: Kiểu con trỏ và các phép toán trên biến kiểu con trỏ sẽ nói trong phần 
sau. 
IV. HÀM ĐỆ QUY 
IV.1. Định nghĩa 
 Một hàm được gọi là đệ quy nếu bên trong thân hàm có lệnh gọi đến chính nó. 
Ví dụ: Người ta định nghĩa giai thừa của một số nguyên dương n như sau: 
n!=1* 2 * 3 *…* (n-1) *n = (n-1)! *n (với 0!=1) 
Như vậy, để tính n! ta thấy nếu n=0 thì n!=1 ngược lại thì n!=n * (n-1)! 
Với định nghĩa trên thì hàm đệ quy tính n! được viết: 
#include 
#include 
/*Hàm tính n! bằng đệ quy*/ 
unsigned int giaithua_dequy(int n) 
{ 
 if (n==0) 
 return 1; 
 else 
 return n*giaithua_dequy(n-1); 
} 
/*Hàm tính n! không đệ quy*/ 
unsigned int giaithua_khongdequy(int n) 
{ 
 unsigned int kq,i; 
 kq=1; 
 for (i=2;i<=n;i++) 
 kq=kq*i; 
 return kq; 
} 
Trang 69 
Lập trình căn bản 
int main() 
{ 
 int n; 
 clrscr(); 
 printf("\n Nhap so n can tinh giai thua "); 
 scanf("%d",&n); 
 printf("\nGoi ham de quy: %d != %u",n,giaithua_dequy(n)); 
 printf("\nGoi ham khong de quy: %d != %u", 
n,giaithua_khongdequy(n)); 
 getch(); 
 return 0; 
} 
IV.2. Đặc điểm cần lưu ý khi viết hàm đệ quy 
- Hàm đệ quy phải có 2 phần: 
o Phần dừng hay phải có trường hợp nguyên tố. Trong ví dụ ở trên thì 
trường hợp n=0 là trường hợp nguyên tố. 
o Phần đệ quy: là phần có gọi lại hàm đang được định nghĩa. Trong ví dụ 
trên thì phần đệ quy là n>0 thì n! = n * (n-1)! 
- Sử dụng hàm đệ quy trong chương trình sẽ làm chương trình dễ đọc, dễ hiểu 
và vấn đề được nêu bật rõ ràng hơn. Tuy nhiên trong đa số trường hợp thì hàm đệ quy 
tốn bộ nhớ nhiều hơn và tốc độ thực hiện chương trình chậm hơn không đệ quy. 
- Tùy từng bài có cụ thể mà người lập trình quyết định có nên dùng đệ quy hay 
không (có những trường hợp không dùng đệ quy thì không giải quyết được bài toán). 
V. BÀI TẬP 
V.1 Mục đích yêu cầu 
Mục đích của việc sử dụng hàm là làm cho chương trình viết ra được sáng sủa, 
ngắn gọn. Vì thế sinh viên phải nắm vững cách định nghĩa các hàm và cách dùng 
chúng. Kết hợp các phần đã học trong các chương trước để viết các chương trình con. 
V.2 Nội dung 
1. Viết hàm tìm số lớn nhất trong hai số. Áp dụng tìm số lớn nhất trong ba số a, b, c 
với a, b, c nhập từ bàn phím. 
2. Viết hàm tìm UCLN của hai số a và b. Áp dụng: nhập vào tử và mẫu số của một 
phân số, kiểm tra xem phân số đó đã tối giản hay chưa. 
3. Viết hàm in n ký tự c trên một dòng. Viết chương trình cho nhập 5 số nguyên cho 
biết số lượng hàng bán được của mặt hàng A ở 5 cửa hàng khác nhau. Dùng hàm trên 
vẽ biểu đồ so sánh 5 giá trị đó, mỗi trị dùng một ký tự riêng. 
4. Viết một hàm tính tổng các chữ số của một số nguyên. Viết chương trình nhập vào 
một số nguyên, dùng hàm trên kiểm tra xem số đó có chia hết cho 3 không. Một số 
chia hết cho 3 khi tổng các chữ số của nó chia hết cho 3. 
Trang 70 
Lập trình căn bản 
5. Tam giác Pascal là một bảng số, trong đó hàng thứ 0 bằng 1, mỗi một số hạng của 
hàng thứ n+1 là một tổ hợp chập k của n (C =kn )!(
!
kn
k
− ) 
Tam giác Pascal có dạng sau: 
1 ( hàng 0 ) 
1 1 ( hàng 1 ) 
1 2 1 ( hàng 2 ) 
1 3 3 1 
1 4 6 4 1 
1 5 10 10 5 1 
1 6 15 20 15 6 1 (hàng 6) 
...................................................... 
Viết chương trình in lên màn hình tan giác Pascal có n hàng (n nhập vào khi 
chạy chương trình) bằng cách tạo hai hàm tính giai thừa và tính tổ hợp. 
6. Yêu cầu như câu 5 nhưng dựa vào tính chất sau của tổ hợp: C =C +C để hình 
thành thuật toán là: tạo một hàm tổ hợp có hai biến n, k mang tính đệ quy như sau: 
k
n
1
1
−
−
k
n
k
n 1−
 ToHop(n,k)= 
1 nếu k=0 hoặc k=n 
ToHop(n-1,k-1) + ToHop(n-1,k) nếu 1< k < n 
7. Viết chương trình tính các tổng sau: 
a) S= 1 + x +x2 + x3 + ... + xn
b) S= 1 - x +x2 - x3 + ... (-1)n xn
c) S= 1 + x/1! +x2/2! + x3/3! + ... + xn/n! 
Trong đó n là một số nguyên dương và x là một số bất kỳ được nhập từ bàn 
phím khi chạy chương trình. 
8. Viết chương trình in dãy Fibonacci đã nêu trong bằng phương pháp dùng một hàm 
Fibonacci F có tính đệ quy. 
 Fn = ⎪⎩
⎪⎨
⎧
+
=
=
−2nF1-nF
2 n nÕu 2,
1n nÕu 1,
9. Bài toán tháp Hà Nội: Có một cái tháp gồm n tầng, tầng trên nhỏ hơn tầng dưới 
(hình vẽ). Hãy tìm cách chuyển cái tháp này từ vị trí thứ nhất sang vị trí thứ hai thông 
qua vị trí trung gian thứ ba. Biết rằng chỉ được chuyển mỗi lần một tầng và không 
được để tầng lớn trên tầng nhỏ. 
VT1 VT3 VT2 
Trang 71 
Lập trình căn bản 
10. Viết chương trình phân tích một số nguyên dương ra thừa số nguyên tố. 
Trang 72