Kiến trúc nhà Guol và phương pháp xây dựng bằng kích thước cơ thể của người Cơ Tu
TÓM TẮT
Với dân số khoảng 59.000, dân tộc thiểu số Cơ tu phân bố chủ yếu ở tỉnh Thừa Thiên Huế
và Quảng Nam. Nhà cộng đồng truyền thống, hay còn gọi là nhà Guol của dân tộc Cơ tu có
đặc trưng kiến trúc rất độc đáo thể hiện qua các mô típ trang trí ở đỉnh mái, bố trí các hệ
cột và chức năng của chúng. Từ xưa, việc xây dựng nhà Guol được dựa trên module kích
thước cơ thể người. Qua khảo sát tại xã Thượng Lộ và Thượng Quảng ở Huyện Nam Đông
cho thấy, dân làng đã sử dụng 17 đơn vị module kích thước cơ thể người để xây dựng nhà
Guol của làng. Hiện nay, kiến thức bản địa về sử dụng đơn vị module kích thước cơ thể
người đang dần biến mất. Chính vì vậy, việc ghi và lưu giữ kiến thức này đóng một vai trò
quan trọng trong việc bảo tồn một phương pháp truyền thống trong xây dựng nhà Guol của
dân tộc Cơ tu.
Bên cạnh đó, tình trạng Kinh hóa ở các nhà Guol ngày càng nhiều mà nguyên nhân là do
sự ảnh hưởng của quá trình hiện đại hóa, sự thiếu hụt các vật liệu địa phương và sự gia
tăng về giá cả vật liệu xây dựng. Xu hướng biến đổi đó thực sự đáng báo động đối với công
cuộc bảo tồn và gìn giữ một trong những giá trị văn hóa kiến trúc của người Cơ tu nói
riêng và của Việt Nam nói chung.
hước đo hiện đại thay thế. Vì vậy, việc tìm lọc ra phương pháp này thực sự có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn giá trị tri thức bản địa phi vật thể cũng như hiểu được đặc trưng kiến trúc dân gian. Bảng 1. Đơn vị module kích thước cơ thể ở xã Thượng Quảng và Thượng Lộ, Nam Đông (Nguồn: [10, tr. 362]) Xã Thượng Quảng, Nam Đông Thượng Lộ, Nam Đông Chiều cao cơ thể người 153 cm 150 cm Đ ơ n v ị m o d u le k íc h th ư ớ c cơ th ể 1 A-1 Achiêng (161 cm) Achiêng (150 cm) 2 A-2 Ka chi (121 cm) Ka chi (115 cm) 3 A-3 Chang achắc (102 cm) Chang achắc (93 cm) 3 Xem chi tiết về ứng dụng module cơ thể người trong thiết kế nhà Guol tại [10]. TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, Trường Đại học Khoa học Huế Tập 2, Số 1 (2014) 209 4 A-4 Ta hong lom (80 cm) Ta hong lom (73 cm) 5 A-5 Sâllooc (62 cm) Sâllooc (62 cm) 6 A-6 Ka pang (41 cm) Ka pang (43 cm) 7 A-7 Clănghan (25 cm) Clănghan (24 cm) 8 H-1 Châtđa (19 cm) Châtđa (20 cm) 9 H-2 Chà bồ (16 cm) Chà bồ (17 cm) 10 H-3 Chà pằng (15 cm) Châlpol (15 cm) 11 H-4 Muipa (10 cm) Muipa (10 cm) 12 H-5 Chà puông (7.5 cm) Cha puôn (8 cm) 13 H-6 Ka pe (5.5 cm) Cha pe (6 cm) 14 H-7 Ka pơ (4 cm) Cha pơ (4 cm) 15 H-8 Kà Léc (6 cm) Ka pon tay (6 cm) 16 H-9 Kà tien (3.5 cm) A Tất Tay (3.5 cm) 17 H-10 Tay kam (2.5 cm) Kang Tây (2.5 cm) 4. TÌNH TRẠNG KINH HÓA NGÀY NAY CỦA CÁC NHÀ GUOL Hiện nay, tình trạng Kinh hóa ở các nhà Guol ngày càng nhiều. Điều đó thể hiện qua sự thay đổi cách thức và phương pháp xây dựng nhà, sự thay đổi vật liệu cũ, và sự thay đổi chức năng của các nhà Guol đó. Những nguyên nhân gây ra điều đó là: - Sự suy giảm nhanh chóng của các vật liệu tự nhiên và địa phương: hiện nay, thật sự rất khó để tìm những vật liệu tự nhiên cho việc xây dựng các nhà Guol. Qua phỏng vấn cho thấy, dân làng phải thường đi vào thật sâu trong rừng mới có thể tìm được vật liệu cần thiết cho việc xây dựng nhà Guol, đặc biệt là cột cái của ngôi nhà. - Sự ảnh hưởng của quá trình hiện đại hóa: qua khảo sát, việc sử dụng vật liệu mới hiện đại gần như là phổ biến. Mái tôn, tường gạch, tỷ lệ mất cân đối giữa sàn, thân và mái có thể bắt gặp khá nhiều ở khu vực Nam Đông, Thừa Thiên Huế (hình 8, 9 và 10). Những dân làng được phỏng vấn cho rằng khi họ đưa vật liệu mới, hiện đại vào việc xây dựng nhà ở và nhà Guol thì có nghĩa là phát triển và hiện đại. Ngay trong phương pháp xây dựng nhà từ việc lắp dựng cho đến ghép nối giữa các bộ phận, thì những phương pháp truyền thống của họ cũng dần biến mất mà thay thế bằng phương pháp hiện đại của người Kinh. Qua khảo sát tại Nam Đông, dường như những ngôi nhà Guol được xây dựng bởi sự đóng góp của dân làng và nhận ít kinh phí hỗ trợ từ bên ngoài thì kiến trúc nhà được giữ nguyên vẻ nguyên thủy và ít ảnh hưởng bởi kiểu kiến trúc người Kinh. Ngược lại, những ngôi nhà Guol được xây dựng dưới sự hỗ trợ của các dự án bên ngoài thì thường mất đi nét kiến trúc đặc trưng truyền thống của dân tộc Cơ tu. Lý do có lẽ là do sự ỷ lại kinh phí sẵn có của dự án nên thường các vật liệu để xây dựng chủ yếu là mua. Ngược lại, khi không có kinh phí hỗ trợ nhiều, dân làng thường nâng cao vai trò hoạt động cộng đồng, cùng nhiều vào rừng tìm kiếm các vật liệu xây dựng. Nhưng dịp như vậy lại là cơ hội quý Kiến trúc nhà Guol và phương pháp xây dựng 210 giá để mọi người cùng chia sẽ kinh nghiệm và học hỏi lẫn nhau những kiến thức xây dựng truyền thống của dân tộc mình. Hình 8. Nhà Guol ở xã Thượng Quảng, Nam Đông, TT Huế (Nguồn: tác giả) Hình 9. Nhà Guol ở xã Thượng Long, Nam Đông, TT Huế (Nguồn: tác giả) Hình 10. Nhà Guol ở xã Hương Hữu, Nam Đông, TT Huế (Nguồn: tác giả) - Giá cả vật liệu xây dựng: sự chênh lệch về giá cả vật liệu tự nhiên như gỗ so với vật liệu hiện đại như gạch và bê tông là một phần cho xu hướng nói trên của nhà Guol. Nhiều nhà Guol hoặc sử dụng vật liệu mới để sửa chữa, cải tạo hoặc chấp nhận tình trạng xuống cấp của mình. Nhà Guol ở thôn 3AK, xã Thượng Quảng, Nam Đông, Thừa Thiên Huế là một ví dụ (hình 11). Đây là một trong những ngôi nhà Guol ở Nam Đông còn giữ được nét đặc trưng kiến trúc bản địa của dân tộc Cơ tu với tỷ lệ cân đối và được xây dựng bằng vật liệu tự nhiên. Năm 2010, ngôi nhà này đã xuống cấp trầm trọng (ảnh trái của hình 11). Một phần mái bị dột trong khi lan can và bậc cấp lên nhà đã hỏng. Qua phỏng vấn, trưởng thôn thời điểm ấy mong muốn cấp bách là cải tạo lại ngôi nhà Guol này và cũng đã viết đơn xin xã hỗ trợ kinh phí. Tuy nhiên, đến năm 2012 thì tình trạng ngôi nhà càng thê thảm hơn khi toàn bộ hình thức gần như hỏng hoàn toàn (ảnh phải của hình 11). Hình 11. Nhà Guol ở thôn 3AK, Thượng Quảng, Nam Đông năm 2010 (ảnh trái) và năm 2012 (phải) (Nguồn: tác giả) Trong phạm vi bài viết này, tuy chưa bao quát được một cách toàn diện về các nhà Guol dân tộc Cơ tu hiện nay, nhưng phần nào cho thấy được đặc trưng kiến trúc rất riêng của nhà Guol dân tộc Cơ tu và những thực trạng đang diễn ra của chúng, đặc biệt là ở khu vực Nam TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, Trường Đại học Khoa học Huế Tập 2, Số 1 (2014) 211 Đông, Thừa Thiên Huế. Hy vọng rằng, bài viết này sẽ góp một phần nhỏ trong công cuộc bảo tồn những giá trị kiến trúc của nhà Guol dưới tác động của quá trình hiện đại hóa hiện nay. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1]. Bùi Trúc Linh (2010). Tổ chức xã hội truyền thống của người Cơ Tu ở Huyện Nam Đông Tỉnh Thừa Thiên Huế, Khóa luận tốt nghiệp cử nhân khoa học Lịch sử, ĐHKH Huế. [2]. Lê Anh Tuấn (2001). Về ngôi nhà Guol của người Katu ở Bắc Trường Sơn Việt Nam, Thông tin khoa học. Phân viện Nghiên cứu VHNT tại Thành phố Huế, số tháng 9. [3]. Lê Tuấn Anh (2009). Nghi lễ đâm trâu của người Cơ tu ở huyện Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế, Luận văn thạc sỹ, Đại học Khoa học Huế. [4]. Lưu Hùng (2006). Góp phần tìm hiểu văn hóa Cơ-tu (Contribution to learn Cơ-tu Culture), NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội. [5]. Nguyễn Hữu Thông, Nguyễn Phước Bảo Đàn, Lê Anh Tuấn, Trần Đức Sáng (2004). Katu kẻ sống đầu ngọn nước, Nxb Thuận Hóa, Huế. [6]. Tạ Đức (2002). Tìm hiểu văn hóa Katu, NXB Thuận Hóa, Huế. [7]. College of Agriculture and Forestry – Hue University & Graduate School of Global Environmental Studies – Kyoto University (2008). Participatory construction of traditional community house in mountainous village of Central Vietnam, The National Politics Publisher, Hanoi. [8]. Dang Nghiem Van, Chu Thai Son, Luu Hung (2000). Ethnic Minorities in Vietnam, The Gioi Publishers. Pp. 77-80. [9]. Kobayashi, H., Nguyen, T. N. (2012). Research on Indigenous Building Technology of Cotu Minorities in Central Vietnam - Case study of traditional community houses in Thuong Quang and Thuong Lo commune, Thua Thien-Hue province, Architectural Institute of Japan, No.678, 1871-1879. [10]. Hirohide Kobayashi & Nguyen Ngoc Tung (2013). Body-based units of measurement for building Katu community houses in Central Vietnam, Vernacular heritage and earthen architecture: contributions for sustainable development, Proceedings of International Conference on Vernacular Architecture CIAV2013 | 7ºATP | VerSus - 16-20 of October 2013 Vila Nova Cerveira, Portugal, pp. 359-364. [11]. Iizuka Akiko (2012). Traditional community houses of the Co-tu ethnic group in central Vietnam, SANSAI journal of GSGES, Kyoto University No 6, pp. 97-114. [12]. Iizuka Akiko and Kobayashi Hirohide (2009). Discussion of traditional community house in central Vietnam, Annual report of GSGES Asia Platform, Kyoto University, Japan. Kiến trúc nhà Guol và phương pháp xây dựng 212 [13]. Nguyen Van Huy (main author) (2001). The Cultural Mosaic of ethnic groups in Vietnam, Education Publishing house. Pp. 51-54. [14]. Trần Tấn Vịnh (2009). The Cotu in Vietnam, Vietnam News Agency Publishing House. [15]. Truong Hoang Phuong, Hirohide Kobayashi & Nguyen Ngoc Tung (2013). Typological research on traditional community house of the Katu ethnic minority in Vietnam, Vernacular heritage and earthen architecture: contributions for sustainable development, Proceedings of International Conference on Vernacular Architecture CIAV2013 | 7ºATP | VerSus - 16-20 of October 2013 Vila Nova Cerveira, Portugal, pp. 343-349. ARCHITECTURAL CHARACTERISTIC OF GUOL HOUSE AND BODY-BASED UNITS OF CONSTRUCTION OF CO TU ETHNIC MINORITY Nguyen Ngoc Tung 1* , Hirohide Kobayashi 2 , Vo Ngoc Duc 1 1 Department of Architecture, Hue University of Sciences 2 Graduate School of Global Environmental Studies, Kyoto University, Japan * Email: kts.nguyentung@gmail.com ABSTRACT With population of 59.000, Co tu ethnic minority mainly inhabits the mountain areas of Thua Thien Hue and Quang Nam provinces. The traditional community house called as Guol house of Co tu people has a unique architectural characteristics via the ornamental motifs on rooftop, collumn arrangement and spacial organization. Originally, the construction of Guol house was based on human body construction design. According to the surveys in Thuong Lo and Thuong Quang communes, Nam Dong district, it reveals that the Co tu people use 17 types of basic body-based units of measurement for constructing Guol houses. At present, the indiginous knowledge for using body-based units has been disapprearing. Therefore, preservation and record of this knowledge play an important role for the traditional method conservation for Co tu ethnic minority’s Goul house construction. Under the impacts of King people, especially the rapid modernization, lack of local materials, and increasing cost of construction materials conduct Guol houses to convert into various configurations. That trend is really an urgent alarm for conservating and preserving one of Co tu ethnic minority’s cultural architectural values in particular and Vietnamese people in general. Keywords: Co tu ethnic minority, Guol house, traditional community house.
File đính kèm:
- kien_truc_nha_guol_va_phuong_phap_xay_dung_bang_kich_thuoc_c.pdf