Châm biếm – Tư duy nghệ thuật độc đáo của W.Thackeray

ủa nhà văn... Tùy bút tái sinh
trên báo chí đã tạo thành một trong những đặc điểm của thời kì này” [9;tr.371]. Nhà văn đã không
ngần ngại đưa vào tác phẩm một loạt các dạng tin tức hàng ngày đăng trên các báo để minh chứng
về cuộc sống xã hội thượng lưu, các thông tin nóng hổi, cập nhật cùng với sự tầm thường của các
câu chuyện báo mỗi ngày. Thackeray viết tiểu thuyết bằng cảm hứng nghiên cứu - phân tích của
người hoạt động báo chí về vấn đề thời đại, con người và nghề văn hay kĩ thuật viết tiểu thuyết
bằng một giọng điệu châm biếm hài hước khá lôi cuốn và kích thích tư duy bạn đọc.
2.5. Chất châm biếm pha lẫn với trữ tình, triết lí của tùy bút
Tùy bút in đậm dấu ấn trong các bình luận ngoại đề. Đặc tính rõ nhất của bút pháp này là
chất tuỳ hứng. Tính chất nổi bật của phong cách châm biếm ở “Hội chợ phù hoa” là sự tùy hứng.
Bởi lẽ chỉ cần đề cập đến một sự vật sự việc nào đó, dù rất nhỏ bé giản dị cũng đủ để tác giả lan
man suy ngẫm, mỉa mai chế giễu nhẹ nhàng hài hước. Tính chất tùy hứng này ở Thackeray được
kế thừa và ảnh hưởng đậm nét từ phong cách viết tùy bút của ông. Ông viết nhiều thể loại tùy bút:
tùy bút tự sự, tùy bút phê bình, tùy bút trữ tình... Thackeray có lối viết phóng khoáng đưa đẩy theo
ngòi bút ông cứ nhân tiện đi từ sự việc này sang sự việc kia.
Có khi chỉ một sự vật nhỏ bé đơn sơ như những lá thư cũng là nguyên cớ để Thackeray gửi
gắm trong đó bao suy ngẫm ở đời, chế giễu sự giả tạo hư danh của nó: “Trong Hội chợ phù hoa,
có lẽ không có lời châm biếm nào tài hơn là những lá thư. Những lời yêu đương thề thốt, những lời
hứa hẹn tâm tình, những lời biết ơn. . . sau một thời gian đọc lại mà thấy tức cười ra phết! Trong
Hội chợ phù hoa, nên đặt ra cái lệ là sau một thời gian ngắn cần thiết, tất cả mọi thứ giấy tờ đều
phải huỷ bỏ (trừ biên lai của người bán hàng)” [6;tr.360]. Những lá thư tưởng như tầm thường, là
thứ bị vứt bỏ lại là nhân chứng của tình người lẫn sự phụ bạc, chứng cứ của sự thay lòng đổi dạ,
chóng phôi pha của nhân gian. Trong Hội chợ phù hoa ấy cái gì rồi cũng sẽ bị hủy hoại chỉ duy có
tờ giấy biên lai - sự hiện hữu của đồng tiền, của thương mại. Còn có gì đáng chán cho bằng phải
đọc lại những lời lẽ bộc lộ một nỗi cảm tình đã chết lụi đi rồi! “Đó là những nấm mộ chí giả dối
dựng trên thi thể của tình yêu. Đó là sự bình phẩm tàn ác và đáng buồn đối với Hội chợ phù hoa
vậy” [6;tr.361]. Đồ vật bé nhỏ nhất cũng nói lên tiếng nói tố cáo căm phẫn mãnh liệt, cũng bày
ra đủ sự trớ trêu trong cuộc sống giả dối, toát lên không khí lạnh lẽo từ cái chết của tình cảm con
41
Nguyễn Thị Thu Dung
người, sự xuống cấp, sa đọa về đạo đức của xã hội thượng lưu. Giọng văn vừa sôi nổi trong giọng
điệu khinh bỉ, căm giận vừa pha nỗi chua chát, xót xa. Lời phẩm bình tỏ vẻ rất hài hước, lời kể ra
nhẹ nhàng như không song lại có sức chứa của “một ngòi nổ” trong đó là mỉa mai sắc nhọn và
châm biếm sâu cay.
Chủ nghĩa nhân đạo của Thackeray còn thấm đẫm trong những trang viết mang hơi hướng
châm biếm, giễu nhại về sự sống, cái chết. Có lẽ cả cuộc đời con người, sự phát triển của nhân loại
cũng chỉ xoay quanh hai vấn đề nhân sinh ấy “để cho cuộc sống với hết thảy những nỗi ưu tư cũng
như những chuyện phù hoa trút theo hơi thở cuối cùng của mình” [6;tr.433]. Mọi người cũng hẳn
còn nhớ cái chết đáng tiếc của nhà đại quý tộc hầu tước Stên ông ta nằm xuống, cả một tờ tuần
báo dành cho sự xưng tụng hùng hồn, nhưng cái còn lại mà đời nhớ được ông ta đó là sự tranh cãi
kịch liệt về tờ di chúc ngài hầu tước để lại, quả là cái chết đậm chất hài hước! Nếu cuộc sống trần
thế của những con người trong Hội chợ phù hoa này rực rỡ ánh hào quang, một thời tung hoành,
ghê gớm, nổi tiếng đại tài, người đỉnh cao tiền bạc, kẻ đứng đầu thiên hạ về danh vọng đến đâu...
thì cuối cùng khi đến điểm cuối của cuộc đời họ cũng trở nên thảm hại, đau khổ. Qua đó, tác giả
bộc lộ cái nhìn ái ngại, xót thương. Chết là hết nhưng với con người tận tình với cuộc sống như
Thackeray ông không thể quên giờ khắc cuối cùng ấy, đó là hình ảnh duy nhất còn lại ghi dấu sự
tồn tại chốc lát thoảng qua của con người trên cuộc đời này. Ngụ ý triết lí Thackeray tâm đắc toát
lên trong toàn bộ tiểu thuyết: cái chết chính là một minh chứng sắc nét để thấy rằng những bon
chen danh lợi, những quyền quý cao sang, những thói lịch sự cao quý hay tiền tài địa vị so với cái
chết, sự sống ngắn ngủi của đời người rồi cũng là phù du mây nổi.
Đằng sau cái chết chỉ còn lại sự vô danh vô nghĩa, tình người bạc bẽo dễ quên, ngay khi nói
đến vấn đề đau đớn nhất của nhân loại - thể hiện sắc thái bi kịch cuộc đời Thackeray vẫn pha chất
hài hước xót xa chua chát khi ông tự phân vân loại người nào chết được người ta khóc nhiều nhất?!.
Thật trớ trêu thay! Cuộc đời, cũng chỉ có cái chết mới định vị được giá trị, giúp người ta nhận được
chân giá trị mà họ mong ước: “Một ngày kia, đến tuổi già, già mà giàu có, hoặc già mà nghèo khổ
cũng thế, rất có thể ngài sẽ tự nhủ thế này: “Xung quanh ta thiên hạ ai cũng tốt cả; nhưng ta chết đi
họ cũng chẳng buồn rầu lắm đâu. Ta có của, họ chỉ nghĩ đến chuyện xâu xé thôi. . . hoặc ta nghèo
quá, họ chịu đựng ta đã quá mệt rồi” [6;tr.434].
Là một vị triết nhân thấu hiểu lẽ đời, càng suy ngẫm về cái giá của sự chết, Thackeray
càng nâng niu, trân trọng sự sống nơi tồn tại đích thực điều mơ ước của con người: Tình yêu và
Hạnh phúc. “Cặp trai gái này, mỗi người cũng đủ tiêu biểu cho sự phù phiếm của cuộc đời ta đang
sống, vì hai bên cùng khao khát điều mình không đạt tới được”. Xuyên suốt những lời bình luận,
Thackeray luôn đau đáu câu hỏi, con người luôn đeo đuổi khát vọng và nỗ lực tìm kiếm tình yêu,
hạnh phúc, vì sao khó có thể đạt được chúng? Dục vọng con người quá lớn, họ đâu học được cách
bằng lòng với những gì mình có, cứ như một lực hút mãnh liệt, con người giống những con rối bị
xoáy trong guồng quay bất tận của cuộc đời: “...Nhưng ai là người biết được mình đang có hạnh
phúc? Liệu trong chúng ta, ai có thể chỉ cho rõ ràng rằng đâu là tột đỉnh của hạnh phúc loài người?”
[6;tr.468]. Thackeray giống như một nhà thông thái vui vẻ, thấu hiểu lẽ đời nên tĩnh tại ung dung
khi tổng kết quy luật về lỗi lầm có tính chất “tiền kiếp”, “tiền định” của loài người.
Pha trong chất giọng châm biếm hài hước, tiểu thuyết lại có chất giọng của một người trầm
tĩnh, từng trải, bộc lộ rõ nhất cái nhìn độ lượng cảm thông và tấm lòng yêu thương rộng mở của
nhà văn. Vì thế nhiều lúc nhà văn đã dẫn dắt linh hoạt đưa bạn đọc đến với những nhận định triết
lí có tính chất phổ quát chiêm nghiệm, khi lại ngậm ngùi với giọng điệu da diết trong cảm xúc hồi
tưởng hướng nội. Nó có cái đẹp triết lí và chất thơ của sự suy tưởng, nhưng nó đủ làm cho người
ta xốn xang khôn nguôi, nỗi nuối tiếc đến u hoài, câu chữ đầy chất thơ và mượt mà của nó để lộ vẻ
duyên dáng thanh thoát của ngôn ngữ Anh, gợi nhớ đến dáng vẻ hình thức văn học cổ xưa.
42
Châm biếm – tư duy nghệ thuật độc đáo của W.Thackeray
3. Kết luận
Mặc dù Thackeray là nhà tiểu thuyết của thế kỉ XIX, đến nay chúng ta thấy rằng ông là một
nhà tiểu thuyết luôn nhìn hiện thực và con người một cách tỉnh táo bằng một phong cách châm
biếm độc đáo. Cái nhìn ấy, cách viết ấy cốt để tạo ra một môi trường dân chủ khách quan hơn,
bạn đọc vừa chơi (nhẩn nha thưởng ngoạn văn chương) vừa ngẫm, không bắt buộc, không áp chế,
không giả tạo. Con người muốn cười, muốn nhìn và đánh giá sự vật ở góc độ hài hước để thấy đời
sống muôn màu, phức tạp. Họ muốn cười để tống tiễn cái xấu, cái cũ và lạc hậu, cái bảo thủ của
chính bản thân và mọi người một cách vui vẻ.
Tư duy châm biếm cũng tạo cho tiểu thuyết của ông không có một phán xét cuối cùng khi
cuộc sống vẫn theo dòng chảy và không biết nó rẽ về bất kì ngả nào. Bằng tầm vóc triết học của sự
hài hước (ông đã kế thừa và phát huy các nhà văn Anh thế kỉ XVIII), Thackeray đã hướng người
đọc tới sự chuyển biến thay đổi về nhận thức, nhân sinh quan. Đối với ông, nghệ thuật hài hước
là biện pháp được phát huy cao độ như trong thể loại hài kịch bởi vì giống như quan niệm của
B.Brecht, nó không làm mê đắm con tim mà hướng tới lí trí, trí tuệ một cách tự do nhiều hơn.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Alexander, Michael, 2006. Lịch sử văn học Anh quốc, Cao Hùng Lynh dịch. Nxb Văn hóa
Thông tin, Hà Nội.
[2] Lê Nguyên Cẩn (chủ biên), Nguyễn Linh Chi (biên soạn), 2006. Tác gia tác phẩm văn học
nước ngoài trong nhà trường: William Makepeace Thackeray. Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.
[3] Đặng Anh Đào, Hoàng Nhân, Lương Duy Trung, Nguyễn Đức Nam, Nguyễn Thị Hoàng,
Nguyễn Văn Chính, Phùng Văn Tửu, 2002. Văn học Phương Tây. Nxb Giáo dục, Hà Nội.
[4] David Daiches, 1971. The penguin companion to English literature do chủ biên, Mc Graw -
Hill Book Company, Great Britain.
[5] Dominic Head, 2006. The Cambridge guide to literature in English. Nxb Cambridge
University
[6] Thackeray,W, 2006. Hội chợ phù hoa, (bản dịch tiếng Việt của dịch giả Trần Kiêm, in lần thứ
năm, có sửa chữa). Nxb Văn học,
[7] Nguyễn Chí Trung, 2000. English literature. Nxb Giáo dục, Hà Nội.
[8] Đỗ Khánh Hoan, 1969. Lịch sử văn học Anh Quốc từ 1798 đến ngày nay, tập 2. Nxb Sài
Gòn-sáng tạo.
[9] Lê Hồng Sâm, Đặng Thị Hạnh, 1981. Văn học lãng mạn và hiện thực Phương Tây thế kỉ XIX.
Nxb Đại học và trung học chuyên nghiệp, Hà Nội.
ABSTRACT
Satire, the unique artistic thingking of W.Thackeray
Nguyen Thi Thu Dung
Academics and R&D Promotion Department, Vietnam Japan University
Research from different angles: combining the satirical from many kinds in the fiction, this
paper indicate that Thackeray’s satirical art ont only simple as outside form,but also became the
the dominant artistic thinking of the writer, strongly influencing the way the novel was organized,
and creating the unique color of the satirical art as well as the particularistic reality of the novel.
It is excellent crystallinity between thinking of a reality and the mindset of an artist imbued with
humor and satire talent.
Keywords: Satire, artistic thingking, reality, fiction.
43