Bài giảng Trang bị điện máy gia công kim loại - Chương 2: Trang bị điện nhóm máy tiện

 dòng kích từ của động cơ làm tăng tốc độ động cơ trên 
tốc độ cơ bản. 
 d/ Điều kiện làm việc của máy 
 - Ấn M1 → K1(1) = 1, → đóng điện cho các truyền động phụ; K1(3) = 1, 
và K1(12) = 1, → cấp điện cho các dòng từ (12) ÷( 24). Nếu đủ điện áp lưới 
→ RA(21) = 1, → RA(2) = 1, duy trì cho cuộn K1; 
 - Đủ dầu bôi trơn và áp lực dầu: RAK(23) = 1, RAL = 1, → RBT(23) = 
1, → RBT(13) = 1, 
 - Các bánh răng đã được ăn khớp: BK1(13) = 1, BK2(13) = 1, 
 - Xà ngang đã được kẹp chặt : BK3(13) = 1, 
 - Truyền động nâng hạ xà thôi làm việc: BK4 = 1, 
 e/ Khởi động 
 Ấn M2(3) → K2(3) = 1, → K2(4) = 1, và K2(đl) = 1, làm cho BBĐ1 và 
BBĐ2 có điện chuẩn bị cho mạch động lực làm việc. 
 Muốn khởi động thuận, ấn MT(13) → R5(13) → R5(14) = 1, + R5(18) = 
1, + R5(5) = 1, → R1(5) = 1, và R5(9) = 1, → R3(9) = 1. Do R1 có điện nên 
hệ thống phát xung của BBĐ2 làm việc → dòng CKĐ tăng lên giá trị định 
mức. Khi dòng CKĐ đạt đến giá trị chỉnh định (nhỏ thua dòng định mức) thì 
rơle bảo vệ thiếu từ thông RTT tác động → RTT(17) = 1, → R12(17) = 1, 
[R1(17) đã đóng)] và RTT(18) = 1, → R8(18) = 1 → R8(15) tạomạch duy trì 
cho R5 (gồm R8(15) + R7(15) + R5(14). 
 Kết quả khi ấn MT ta có được R5, R1, R3, R8 và R12 có điện. 
 R8(15-13) = 1, + R8(1-3) = 1, → Rω(5-9) được đặt điện áp Ucđ do nguồn 
CL2 cấp; R12(19-21) = 1, + R3(41- 45) = 1, + R3(45- 49) = 1, sẽ nối Ucđ với 
UFT qua các điểm (từ dương nguồn sang âm nguồn) sau: 15, 13, 17, 19, 21, 
23, 35, 41, 45, 49, 47, 7, 5, 3, 1. Với giá trị Ucđ - UFT này đặt vào bộ khuếch 
đại một chiều KĐ làm cho Uđk ≠ 0, → UBBĐ1≠ 0 → động cơ khởi động. 
 Trong quá trình khởi động, nếu dòng điện trong động cơ lớn hơn giá trị 
cho phép thì khâu hạn chế dòng tham gia vào làm việc. Khi thay đổi biến trở 
Rω(5-9), → Uđk thay đổi làm thay đổi góc mở α làm thay đổi tốc độ động cơ 
dưới tốc độ cơ bản. Khi UBBĐ ≥ 420V thì ĐO2 thông, cho phép hệ thống 
phát xung của BBĐ2 thay đổi góc mở để thay đổi dòng trong cuộn CKĐ làm 
thay đổi tốc độ trên tốc độ cơ bản. 
 Lưu ý là thế tại điểm 45 dương hơn so với điểm 49 và điểm 17 dương 
hơn so với điểm 35. Do đó điôt ĐO3 (33-35) thông → RTr1 = 0. 
Khởi động ngược, ấn MN(15) - tự nghiên cứu 
 41
 f/ Hãm máy 
 Giả sử động cơ đang quay thuận như trình bày ở mục e/. Các phần tử 
đang có điện là R5, R1, R3, R8, R12. 
 Ấn nút dừng D3(13) → R5(13) = 0, → R5(5) = 0, → R1(5) = 0, + R5(9) 
= 1, nhưng R3(9) = 1, + R5(18) = 0, → R8(18) = 0, → R8(1-3) = 0, + 
R8(15-13) = 0, → Ucđ đặt lên trên Rω(5-9) bằng 0 → Uđk≈ UFT nghĩa là tỉ lệ 
với tốc độ của động cơ. 
 Lúc này, thế tại điểm 35 lớn hơn thế tại điểm 17 (do Ucđ =0) nên điot 
ĐO3 khoá, RTr1(33-35) = 1, → RTr1(15) = 1, → R11(15) = 1, → R11(17-
23) = 1, + R11(19-35) = 1, + R11(17-19) = 0, + R11(23-35) = 0, → cực tính 
dương của FT được đặt vào điểm 21 cho phù hợp với cực tính đầu vào của 
bộ KĐ. 
 R11(5) = 0, + R11(7) = 1, → R2(8) = 1. Trên bộ BBĐ2, nhóm chỉnh lưu 
phái trên dừng làm việc, nhóm chỉnh lưu phía dưới làm việc. Tốc độ động cơ 
giảm tốc để đảo chiều quay. Trong giai đoạn giảm tốc này, điện áp Uđk do tỉ 
lệ với tốc độ nên cũng giảm theo làm cho điện áp ra của bộ BBĐ1 càng giảm 
nên tốc độ giảm càng nhanh. 
 Quá trình giảm tốc làm cho thế tại điểm 35 càng giảm; đến lúc thế tại 
điểm 35 gần bằng thế tại điểm 33 thì RTr1(33-35) thôi tác động → R11(15) 
= 0, → R11(19-35) = 0, + R11(17 -23) = 0, cắt điện áp đặt vào bộ KĐ(21-
23) → Uđk= 0 → UBBĐ1= 0 → động cơ dừng quay. 
 Nếu ấn một trong các nút D3 ÷ D6 → RA(21) = 0, → RA(2) = 0, → 
K1(1) = 0; điều này cũng như ấn vào D1(1). Khi K1(12) = 0, → R5(13) = 0, 
và R8(18) = 0, → quá trình hãm xảy ra tương tự như ấn D3. 
 Nếu ấn vào D2(3) → K2(3) = 0, K2(đl) = 0, → các bộ biến đổi BBĐ1 và 
BBĐ2 mất điện, động cơ dừng tự do. 
Hãm khi động cơ đang quay ngược- tự nghiên cứu 
 g/Thử máy 
 Quay bộ khống chế KC(17) về vị trí HC → R7(17) = 1, → R7(15) = 0, 
→ mất duy trì cho R5→ chế độ thử máy. 
 h/Tiện cắt hay tiện mặt đầu 
 Khi tiện cắt, lúc dao cắt đi dần vào tâm chi tiết thì tốc độ quay của chi tiết 
cần phải tăng tương ứng để đảm bảo cho lượng cắt là không đổi nhằm giữ 
vững năng suất của máy. 
 Lúc tiện cắt, chọn chế độ tiện cắt trên mặt máy để cho BK5(20) = 1, → 
R9(20) = 1. Chế độ tiện cắt tương tự như chế độ tiện thường, chỉ thêm có 
R9 tác động, nghĩa là khi ta chọn chế độ tiện cắt quay thuận chẳng hạn thì 
các phần tử có điện là R5, R1, R3, R8, R12, R9. Lúc này điện áp Ucđ đặt lên 
biến trở Rv do R9(3-5) = 0, + R9(9-110 = 0, R9(13-25) = 1, R9(17-29) = 1; 
 42
điện áp UFT đặt lên biến trở RD do R9(35- 41) = 0, R9(37-35) = 1, R9(39- 
41) = 1, R9(47-51) = 1, → điện áp đặt vào bộ khuếch đai KĐ lúc này là 
 URV - URD
Chân biến trở RD nối với chuyển động ăn dao theo chiều hướng tâm. Khi 
dao đi vào tâm chi tiết thì chân biến trở RD dịch chuyển theo hướng giảm 
nhỏ URD làm cho điện áp đặt vào KĐ tăng nên tốc độ động cơ sẽ tăng tương 
ứng. 
 Dao càng đi sâu vào tâm chi tiết thì thế tại điểm 43 càng giảm đến mức 
chênh lệch thế tại điểm 31 với 43 đủ lớn để cho RTr2 tác động → RTr2(13) 
= 1, → R10(13) = 1, → R10(29-31) = 0, R10(37- 43) = 0, R10(27-29) = 1, 
R10(37-39) = 1, điện áp đặt vào bộ khuếch đại đảm bảo tốc độ động cơ có 
giá trị không đổi không phụ thuộc vào sự dịch chuyển của chân biến trở RD 
trong suốt thời gian gia công còn lại. 
 j/ Mạch tín hiệu: 
- Đèn ĐH1(20) sáng → BBĐ1 và BBĐ2 đang có điện, sẵn sàng làm việc. 
- Đèn ĐH2(21) sáng → đủ dầu bôi trơn 
- Đèn ĐH3(22) sáng → các bánh răng đã ăn khớp 
- Còi C(24) kêu lên → thiếu dầu bôi trơn khi đang làm việc. 
3.Sơ đồ điều khiển truyền động ăn dao máy tiện đứng 1540 
 Ở truyền động máy tiện cỡ nặng và máy tiện đứng, thường dùng hệ thống 
truyền động riêng cho bàn dao. Vì hệ thống này có công suất không lớn và 
phạm vi điều chỉnh tốc độ rộng nên thường sử dụng hệ thống KĐMĐ-Đ và 
ngày nay là hệ thống T-Đ 
 Hệ thống truyền động ăn dao đảm bảo điều chỉnh tốc độ ăn dao làm việc 
trong phạm vi 0,059 ÷ 470 m/ph. Hệ thống truyền động ăn dao là hệ thống 
T-Đ không đảo chiều thực hiện trong hệ thống kín có phản hồi âm tốc độ 
nhờ máy phát tốc FT2. Phạm vi điều chỉnh động cơ là 200/1 bằng cách thay 
đổi điện áp phần ứng, đảm bảo M= const. 
 Phần ứng động cơ Đ1 được cung cấp từ bộ biến đổi dùng Thyristor 
không đảo chiều được cung cấp từ biến áp BA1. Cuộn kích từ của máy phát 
tốc FT2 được cung cấp từ bộ chỉnh lưu BBĐ. Điện áp điều khiển đặt vào bộ 
biến đổi là hiệu của điện áp chủ đạo và điện áp phản hồi tốc độ: 
 Uđk = Ucđ – Uft = Vcđ – γω 
 Trong đó 
Ucđ : điện áp chủ đạo lấy trên biến trở RD1 hoặc RD2 
Uft : điện áp máy phát tốc FT2 nối cứng với động cơ truyền động ăn dao Đ1 
 43
CL1
BA1
AT1
(1)
BK1
(2)
K
AT1
BA1
AT1
BBĐ
Đ1CKĐ1 CKFT2
FT1
FT2
R10R10
RD2
R10
R3
R1
RD1
Đ2
D M
R1
RX
R1
R2
R3
KC112 1 RLĐ KT
RĐ1 CĐ1 R4
CĐ2
R5
RĐ2 CĐ3 R6
CĐ4
R7
KC112 1R2 R8R9
R9R8
R4
NC1
(3)
BK2
(4)
R5
NC2
(5)
BK3
(6)
R6
NC3BK4
(7)
BK5
(8)
R7
NC4
BK1 BK2
(9)
(10)
NC5KC2
BK3 BK5
(11)
(12)
NC6
R4 R5
R6 R7
(13)
(14)
R8
NC7
R9
NC8
R2 K
R4
R5
R6
R7
ĐH1
ĐH2
ĐH3
ĐH4
(15)
(16)
Hình 2-12. Sơ đồ điều khiển truyền động ăn dao máy tiện hệ T-Đ (1540) 
 Ở chế độ gia công tiện cắt, rơle R10 (không vẽ trong sơ đồ) không có 
điện, tiếp điểm thường kín của nó đóng nên điện áp chủ đạo lấy trên biến trở 
RD1. Ở chế độ mài mặt đầu, rơle R10 có điện, điện áp chủ đạo được lấy trên 
biến trở RD2 tỉ lệ với điện áp máy phát tốc FT1 và do máy phát tốc nối cứng 
với trục động cơ truyền động chính nên tốc độ động cơ ăn dao sẽ tỉ lệ với tốc 
độ động cơ truyền động chính. Như vậy tốc độ di chuyển bàn dao sẽ thay đổi 
nhịp nhàng với tốc độ quay chi tiết để giữ lượng ăn doa s là hằng số trong 
quá trình gia công. 
 Lựa chọn chế độ di chuyển của ụ dao hay bàn dao được thực hiện bằng 
các công tắc chuyển đổi CĐ1 ÷ CĐ4, các rơle tương ứng R4 ÷ R7 sẽ có điện 
 44
và đóng nguồn cho các nam châm điện của các khớp ly hợp điện từ NC1÷ 
NC4 
 - Di chuyển lên của ụ dao: đóng CĐ1, rơle R4 có điện, NC1 có điện 
 - Di chuyển xuống của ụ dao: đóng CĐ2; rơle R5 có điện, NC2 có điện 
 - Di chuyển tới tâm của bàn dao: đóng CĐ3. rơle R6 có điện, NC3 có điện 
 - Di chuyển xa tâm của bàn dao: đóng CĐ4, rơle R7 có điện, NC4 có điện. 
 Thực hiện hãm các ụ dao và bàn dao bằng các khớp ly hợp điện từ NC5 và 
NC6. Khi hai khớp NC5 và NC6 có điện do các rơle tương ứng R4 đến R7 
mất điện, ụ dao và bàn dao được hãm dừng. Khi cần dừng ụ dao và bàn dao 
mà không cần hãm cưỡng bức thì đặt KC2 ở vị trí 1(bên trái). Lúc này các 
khớp điện từ NC5 và NC6 không có điện. 
 Sơ đồ đảm bảo sự làm việc của truyền động ăn dao ở ba chế độ: ăn dao làm 
việc, di chuyển nhanh và chậm bằng sử dụng bộ khống chế KC1. Ở chế độ 
ăn dao làm việc, đặt bộ khống chế KC1 ở vị trí 0; ấn nút M, rơle R1 có điện 
(nếu truyền động chính làm việc thì tiếp điểm RLĐ kín), điện áp chủ đạo 
được lấy trên biến trở RD1 đặt vào bộ biến đổi qua tiếp điểm R1. 
 Dừng máy bằng cách ấn nút D. Muốn di chuyển nhanh ụ dao hoặc bàn dao, 
đặt KC1 ở vị trí 2 bên trái, ấn nút M, rơle R2 có điện, và tiếp đó đóng công 
tắc tơ K, động cơ Đ2 có điện không duy trì, bàn dao sẽ di chuyển nhanh. Để 
di chuyển chậm bàn dao hoặc ụ dao, đặt KC1 ở vị trí 1 bên trái, ấn nút M, 
rơle R3 có điện, điện áp chủ đạo được lấy trên RD1 qua tiếp điểm R3 sẽ có 
trị số bé tương ứng với tốc độ nhỏ. 
 Sơ đồ có các bảo vệ sau: Bảo vệ dòng điện cực đại và ngắn mạch nhờ 
aptômat AT1, AT2 và bảo vệ giới hạn chuyển động của ụ và bàn dao bằng 
các công tắc hành trình cuối BK1÷ BK5 
 Sơ đồ ăn dao chỉ làm việc khi: 
- Truyền động chính đã làm việc: tiếp điểm LĐ kín. 
- Động cơ bơm dầu đã làm việc: tiếp điểm KT2 kín 
- Xà máy đã được kẹp chặt: tiếp điểm RX kín 
- Ụ dao đã được di chuyển khi ụ đã được nới: tiếp điểm RĐ1 kín 
- Bàn dao chỉ di chuyển khi bàn dao đã được nới: tiếp điểm RĐ2 kín 
 Các đèn tín hiệu Đ1÷ Đ4 báo hiệu chế độ di chuyển của ụ dao và bàn dao 
tương ứng.