Bài giảng Quá mẫn - Nguyễn Văn Đô

PhD. Nguyễn Văn Đô 
Bộ môn MD-SLB 
Trường đại học Y Hà nội 
QUÁ MẪN 
KHÁI NIỆM VÀ PHÂN LOẠI 
1.1. Khái niệm: 
	 Qu¸ mÉn lµ t×nh tr¹ng bÖnh lý do ®¸p øng qu¸ møc cña hÖ thống miÔn dÞch . 
 Typ 1 : Xuất hiện nhanh, tham gia của IgE. Kết quả giải phóng các chất hóa học trung gian gây viêm (histamin, leukotrien, vv). 
	Ví dụ: Phản vệ, mày đay 
1.2. Phân loại quá mẫn theo Gell & Coombs (4 typ) 
 Typ 2 : Gây độc tế bào. Phức hợp KN-KT làm độc tế bào. Ví dụ: phản ứng do truyền nhầm nhóm máu, hội chứng Goodpasture. 
1.2. Phân loại quá mẫn theo Gell & Coombs (tiếp theo) 
11/9/2021 
TS Nguyễn Văn Đô 
Typ 3 : Phức hợp miễn dịch lắng đọng ở tổ chức. Ví dụ: Bệnh huyết thanh, SLE 
1.2. Phân loại quá mẫn theo Gell & Coombs (tiếp) 
Typ 4 : Quá mẫn muộn, qua trung gian tế bào bởi các tế bào lymphô và đại thực bào hoạt hóa. 
	 Ví dụ: phản ứng tuberculin. 
1.2. Phân loại quá mẫn theo Gell & Coombs (tiếp) 
2.1. Quá mẫn typ 1 
 2.1.1. Các yếu tố tham gia: 
Kháng thể: IgE 
Tế bào Mast (tổ chức) 
Bạch cầu ái kiềm (máu) 
Các chất hóa học trung gian 
Yếu tố cơ địa 
 II. CÁC TYP QUÁ MẪN 
KN 
KN 
KN 
TH2 
IL3, IL4 
IFN γ 
B 
IL4, IL13 
IL4, IL5, IL6 
Ca ++ tăng 
Giải phóng hạt trung gian 
Tác dụng dược lý và lâm sàng 
GM-CSF TNF α 
IL8, IL9 
Hoạt hóa tế bào viêm 
Sản xuất IgE 
Hoạt hóa TB mast 
Trình diện KN 
Tế bào trình diện KN 
IgE 
2.1.2. Cơ chế quá mẫn typ I 
2.1.3. Các thể lâm sàng của quá mẫn typ I 
Sốc phản vệ (PV): 
-Thực nghiệm: 
Sốc PV toàn thân: Portier vµ Richet làm thực nghiệm trên chó bằng tiêm tinh chất của một loại thân mềm ở biển. 
PV ngoài cơ thể: Hiện tượng Schultz-Dale 
- Ở người: Penicillin, huyết thanh khác loài 
11/9/2021 
TS Nguyễn Văn Đô 
Bệnh dị ứng (atopy). 
Mày đay : BiÓu hiÖn ë da, phï vµ ngøa tõng m¶ng, lan réng nhanh nÕu g·i nhiÒu, vµ gi¶m ®i nÕu ch­êm nãng. YÕu tè lµm xuÊt hiÖn cã thÓ lµ c¸c hãa chÊt, thuèc... 
Hen: 90% c¸c tr­êng hîp hen ë ng­êi trÎ, vµ 50% ë ng­êi trªn 40 tuæi. 
Rối loạn tiêu hóa do thức ăn: §au bông (do co th¾t), tiªu láng (do tiÕt nhÇy, t¨ng co bãp) 
2.1.3. Các thể lâm sàng của quá mẫn typ I (tiếp theo) 
2.2. Quá mẫn typ II   2.2.1. Khái niệm: Là loại quá mẫn do tan hủy tế bào.  2.2.2. Các yếu tố tham gia: - Kháng thể-Kháng nguyên: trên bề mặt tế bào-Bổ thể và các tế bào hiệu ứng 
2.2.3. C¸c tÕ bµo ®Ých vµ c¸c thÓ l©m sµng 
 Ph¶n øng truyÒn m¸u 
 Tan huyÕt, vµng da s¬ sinh do bất đồng Rh 
 Tan hång cÇu do c¸c nhãm kh¸ng nguyªn kh¸c 
 Gi¶m c¸c lo¹i huyÕt cÇu do thuèc theo c¬ chÕ miÔn dÞch 
 Bong ghÐp tèi cÊp 
 Ph¶n øng chèng mµng ®¸y cÇu thËn. (Héi chøng Goodpasture): Héi chøng liªn quan ®Õn tæn th­­¬ng cÊp c¸c mµng c¬ b¶n (cña thËn vµ phæi) víi kh¸ng thÓ, bæ thÓ 
2.3. Qu¸ mÉn typ III 
2.3.1. Khái niệm: do phức hợp miễn dịch 
2.3.2 C¸c yÕu tè tham gia qu¸ mÉn typ III 
Kh¸ng thÓ vµ kh¸ng nguyªn hßa tan 
Phức hợp miễn dịch 
 Sự lắng đọng vào các mô 
Các yếu tố miễn dịch khác: bổ thể, các tế bào thực bào 
Kháng thể 
Kháng nguyên 
Phức hợp 
miễn dịch 
Bổ thể 
Bạch cầu ái toan 
Tiểu cầu 
Amin hoạt mạch 
2.3.3. Cơ chế quá mẫn typ III 
Phức hợp MD 
Ngưng tụ tiểu cầu 
Bạch cầu đa nhân trung tính 
Giải phóng enzym 
Hình thành cục máu đông 
2.3.3. Cơ chế quá mẫn typ III (tiếp theo) 
11/9/2021 
TS Nguyễn Văn Đô 
2.3.4. C¸c thÓ thùc nghiÖm vµ l©m sµng 
Thùc nghiÖm 
HiÖn t­îng Arthus 
Viªm khíp vµ thËn 
L©m sµng 
BÖnh huyÕt thanh 
Viªm cÇu thËn sau nhiÔm khuÈn 
Viªm ®a khíp d¹ng thÊp 
BÖnh lupus ban ®á 
BÖnh viªm m¹ch nót, viªm phæi nhµ n«ng 
2.4. Qu¸ mÉn typ IV 
2.4.1. Khái niệm: quá mẫn muộn do tế bào 
2.4.2. C¸c yÕu tè tham gia 
Tế bào 
Kh¸ng nguyªn 
2.4.3. Cơ chế quá mẫn typ IV 
2.4.4. C¸c thÓ l©m sµng cña qu¸ mÉn typ IV 
Qu¸ mÉn kiÓu tuberculin 
Qu¸ mÉn do tiÕp xóc 
Ph¶n øng bong m¶nh ghÐp 
So sánh các typ quá mẫn khác nhau 
Đặc điểm 
typ-I(Phản vệ) 
typ-II(Độc tế bào) 
typ-III(Ph ức hợp miễn dịch ) 
typ-IV(Quá mẫn muộn) 
Kháng thể 
IgE 
IgG, IgM 
IgG, IgM 
Không 
Kháng nguyên 
Ngoài tế bào 
Màng tế bào 
Hòa tan 
Mô và cơ quan 
Thời gian đáp ứng 
15-30 phút 
Hàng phút cho đến hàng giờ 
3-8 giờ 
48-72 giờ 
Xuất hiện 
Sưng và lồi lên 
Ly giải và hoại tử 
Ban đỏ và phù, hoại tử 
Ban đỏ và chai cứng 
Mô học 
Bạch cầu ái toan và ái kiềm 
Kháng thể và bổ thể 
Bổ thể và bạch cầu trung tính 
Lympho và mono 
Ví dụ 
Hen dị ứng, phản ứng thuốc 
Truyền nhầm nhóm máu 
SLE 
Xét nghiệm tuberculin 
11/9/2021 
22 
T S Nguyễn Văn Đô 
11/9/2021 
PhD. Nguyễn Văn Đô, Bộ môn: MD-SLB 
IgE 
Cấu trúc 
- Monomer 
- Có thêm domain (C H4 ) 
Đặc điểm 
- Nộng độ thấp nhất trong HT 
- Gắn vào tế bào BC ái kiềm và TB mast (Không cần kết hợp với kháng nguyên) 
- Tham gia các phản ứng dị ứng 
- Chống nhiễm ký sinh trùng (giun, sán). Gắn vào rexeptơ của các BC ái toan 
- Không hoạt hóa bổ thể 
C ε 4 
25 
Tế bào Mast 
Các chất hóa học trung gian của tế bào mast 
Mày đay lan tỏa