Bài giảng Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin

các hình thức đấu tranh giai cấp 
Lênin định nghĩa: “Đấu tranh giai cấp là đấu tranh của một bộ phận nhân dân này 
chống một bộ phận khác, cuộc đấu tranh của quần chúng bị tước hết quyền, bị áp 
bức và lao động chống bọn có đặc quyền, đặc lợi, bọn áp bức và ăn bám, cuộc đấu 
tranh của những người công nhân làm thuê hay những người vô sản chống những 
người hữu sản hay giai cấp tư sản” 
- Nhà nước - công cụ chuyên chính giai cấp 
- Vai trò của đấu tranh giai cấp với tư cách là phương thức và một trong những 
động lực cơ bản, trực tiếp của sự phát triển của xã hội có đối kháng giai cấp 
2. Cách mạng xã hội và vai trò của nó đối với sự phát triển của xã hội có đối 
kháng giai cấp 
a) Khái niệm cách mạng xã hội và nguồn gốc của cách mạng xã hội 
* Khái niệm cách mạng xã hội và khái niệm cải cách xã hội 
Bài giảng “Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin” 
Phạm Thị Hằng – GV Khoa khoa học cơ bản, Trường ĐH Công Nghệ Đồng Nai 
71
- Khái niệm cách mạng xã hội 
+ Theo nghĩa rộng: Cách mạng là sự biến đổi có tính chất bước ngoặt và căn bản về 
chất trong toàn bộ các lĩnh vực đời sống xã hội, là phương thức chuyển từ hình thái 
kinh tế - xã hội lỗi thời lên một hình thái kinh tế - xã hội cao hơn. 
+ Theo nghĩa hẹp: Cách mạng xã hội là việc lật đổ một chế độ chính trị đã lỗi thời, 
thiết lập một chế độ chính trị tiến bộ. 
- Khái niệm cải cách xã hội: Cải cách xã hội là cách tạo ra những bước ngoặt, tạo nên 
sự thay đổi về chất nhất điịnh trong đời sống xã hội nhưng cải cách này nó không 
làm thay đổi một cách triệt để về mặt chính quyền, nó chỉ tạo nên sự biến đổi riêng 
lẻ, bộ phận chế độ đang tồn tại. 
* Nguyên nhân của cách mạng xã hội 
Cách mạng xã hội có nguyên nhân sâu xa từ mâu thuẫn giữa quan hệ sản xuất với 
tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất và biểu hiện về mặt xã hội của 
nó là mâu thuẫn giữa giai cấp thống trị lỗi thời với giai cấp cấp cách mạng (giai cấp 
bị thống trị). Khi mâu thuẫn này phát triển đến độ gay gắt nó sẽ dẫn tới đấu tranh giai 
cấp và đấu tranh giai cấp ắt sẽ dẫn tới cách mạng xã hội nhằm lật đổ chế độ xã hội lỗi 
thời và thay thế vào đó là một chế độ xã hội mới tiến bộ hơn. 
b) Vai trò của cách mạng xã hội đối với sự vận động, phát triển của xã hội có đối 
kháng giai cấp 
Cách mạng xã hội là phương thức và động lực của sự vận động, phát triển xã hội có 
đối kháng giai cấp. 
- Các nhà lý luận của giai cấp tư sản phủ nhận cách mạng xã hội. Họ cho rằng xã hội 
có thể tiến hóa dần dần mãi mãi mà không cần đến cách mạng. 
- Theo quan điểm Mác xít, xã hội chỉ có thể tiến hóa trong phạm vi một hình thái kinh 
tế - xã hội nhất định; nhưng đến một trình độ nhất định thì xã hội không thể tiếp tục 
tiến hóa được nữa. Do đó, cần phải có một cuộc cách mạng xã hội thì mới có thể tạo ra 
bước nhảy đưa xã hội đi lên một trạng thái mới cao hơn. 
- Trong phạm vi hình thái kinh tế - xã hội cũ, giai cấp thống trị mặc dù lỗi thời nhưng 
vẫn tìm mọi cách, kể cả việc sử dụng công cụ bạo lực để duy trì quan hệ sản xuất cũ và 
sự thống trị chính trị của nó. Do đó, muốn thay thế quan hệ sản xuất cũ bằng quan hệ 
sản xuất mới thực hiện bước chuyển biến cơ bản và sâu sắc trong tất cả các mặt của đời 
Bài giảng “Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin” 
Phạm Thị Hằng – GV Khoa khoa học cơ bản, Trường ĐH Công Nghệ Đồng Nai 
72
sống xã hội thì cần phải có một cuộc cách mạng xã hội. 
VI. QUAN ĐIỂM CỦA CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ VỀ CON NGƯỜI 
VÀ VAI TRÒ SÁNG TẠO LỊCH SỬ CỦA QUẦN CHÚNG NHÂN DÂN 
1. Con người và bản chất của con người 
a) Khái niệm con người 
Con người là một thực thể tự nhiên mang đặc tính xã hội; có sự thống nhất biện 
chứng giữa hai phương diện tự nhiên và xã hội. 
- Nguồn gốc tự nhiên và nguồn gốc xã hội của con người 
- Sự thống nhất biện chứng giữa hai mặt tự nhiên và xã hội trong hoạt động hiện 
thực của con người 
b) Bản chất của con người 
-Trong tác phẩm Luận cương về Phoi ơ bắc, C.Mác khẳng định: “Trong tính hiện 
thực của nó, bản chất con người là tổng hòa những mối quan hệ xã hội”. 
+ Luận đề trên chỉ rõ: Con người luôn luôn cụ thể, xác định, sống trong một điều 
kiện lịch sử cụ thể nhất định. Trong điều kiện lịch sử cụ thể đó, bằng hoạt động thực 
tiễn của mình, con người tạo ra những giá trị vật chất và tinh thần để tồn tại và phát 
triển cả thể lực và tư duy trí tuệ. Chỉ trong toàn bộ các mối quan hệ xã hội, con người 
mới bộc lộ toàn bộ bản chất xã hội của mình. 
+ Trong khi khẳng định bản chất xã hội của con người, triết học Mác – Lênin không 
phủ nhận mặt tự nhiên trong đời sống con người, triết học Mác – Lênin chỉ muốn 
nhấn mạnh sự phân biệt giữa con người với thế giới động vật trước hết ở bản chất xã 
hội. 
- Con người là chủ thể và là sản phẩm của lịch sử. 
+ Không có giới tự nhiên, không có lịch sử xã hội thì không tồn tại con người. Bởi 
vậy, con người là sản phẩm của lịch sử, của sự tiến hóa lâu dài của giới hữu sinh. 
Song, điều quan trọng hơn cả là con người luôn luôn là chủ thể của lịch sử - xã hội. 
+ Với tư cách là thực thể xã hội, con người hoạt động thực tiễn, tác động vào tự 
nhiên, cải biến giới tự nhiên, đồng thời thúc đẩy sự vận động, phát triển của lịch sử 
xã hội. 
+ Trong quá trình cải biến giới tự nhiên, con người cũng làm nên lịch sử của chính 
mình. Con người là sản phẩm của lịch sử, đồng thời là chủ thể sáng tạo ra lịch sử của 
Bài giảng “Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin” 
Phạm Thị Hằng – GV Khoa khoa học cơ bản, Trường ĐH Công Nghệ Đồng Nai 
73
chính bản thân con người. Bản chất của con người không phải là một hệ thống đóng 
kín, mà là hệ thống mở, tương ứng với điều kiện tồn tại của con người. 
Vì vậy, để phát triển bản chất con người theo hướng tích cực, cần phải cho hoàn cảnh 
ngày càng mang tính người nhiều hơn. Con người tiếp nhận hoàn cảnh một cách tích 
cực và tác động trở lại hoàn cảnh trên nhiều phương diện khác nhau. Đó là biện 
chứng của mối quan hệ giữa con người và hoàn cảnh trong bất kỳ giai đoạn nào của 
lịch sử xã hội loài người. 
2. Khái niệm quần chúng nhân dân và vai trò sáng tạo lịch sử của quần chúng 
nhân dân và cá nhân 
a) Khái niệm quần chúng nhân dân 
Quần chúng nhân dân là bộ phận có cùng chung lợi ích căn bản bao gồm những 
thành phần, những tầng lớp và những giai cấp liên kết lại thành tập thể dưới sự lãnh 
đạo của một cá nhân, một tổ chức hay một đảng phái nhằm giải quyết những vấn đề 
kinh tế, chính trị, xã hội của một thời đại nhất định. 
b) Vai trò sáng tạo lịch sử của quần chúng nhân dân và vai trò của cá nhân 
trong lịch sử 
- Quần chúng nhân dân là chủ thể sáng tạo lịch sử và là lực lượng quyết định sự 
phát triển lịch sử 
+ Quần chúng nhân dân là người sản xuất ra của cải vật chất cho xã hội. Hoạt động sản 
xuất vật chất của họ là cơ sở của sự tồn tại và phát triển của xã hội. 
+ Quần chúng nhân dân là người sáng tạo ra những giá trị tinh thần cho xã hội. 
+ Quần chúng nhân dân là chủ thể và là động lực của các phong trào xã hội. 
+ Lợi ích của quần chúng là điểm khởi đầu và cũng là mục đích cao nhất của mọi 
phong trào cách mạng. 
- Vai trò của cá nhân, vĩ nhân đối với sự phát triển của lịch sử 
+ Cá nhân là khái niệm chỉ con người cụ thể sống trong một xã hội nhất định và được 
phân biệt với các cá thể khác thông qua tính đơn nhất và tính phổ biến của nó. 
Cá nhân tích cực có vai trò thúc đẩy sự phát triển xã hội. Nhất là những cá nhân kiệt 
xuất (vĩ nhân) có vai trò rất to lớn đối với sự phát triển của xã hội. Nhân cách và hoạt 
động của họ để lại dấu ấn rất sâu sắc trong lịch sử. Đó là những lãnh tụ cách mạng, 
những tướng tài, những nhà triết học, khoa học, những tài năng nghệ thuật. 
Bài giảng “Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin” 
Phạm Thị Hằng – GV Khoa khoa học cơ bản, Trường ĐH Công Nghệ Đồng Nai 
74
Cá nhân tiêu cực có tác dụng kìm hãm sự phát triển xã hội. Tuy nhiên, tác dụng kìm 
hãm của họ chỉ có tính chất tạm thời, vì xã hội phát triển theo quy luật khách quan 
không phụ thuộc ý chí cá nhân nào. 
+ Lãnh tụ là cá nhân kiệt xuất xuất hiện trong phong trào quần chúng nhân dân, được 
quần chúng suy tôn làm người lãnh đạo phong trào quần chúng. 
+ Lãnh tụ là người có tri thức uyên bác, có tầm nhìn xa trông rộng, nắm được xu thế 
phát triển khách quan của lịch sử, đề ra được đường lối chiến lược và sách lược đúng 
đắn cho phong trào quần chúng. 
+ Lãnh tụ là người có năng lực tập hợp, thống nhất, tổ chức, lãnh đạo quần chúng, 
thống nhất hoạt động của quần chúng nhằm thực hiện mục đích và nhiệm vụ đề ra. 
+ Lãnh tụ là người có ý chí, quyết tâm cao, có đạo đức tiêu biểu, là hạt nhân đoàn kết 
và tượng trưng cho ý chí và sức mạnh của phong trào quần chúng. 
- Ý nghĩa phương pháp luận. 
+ Hiểu được vai trò quyết định của quần chúng nhân dân, từ đó xây dựng quan điểm 
quần chúng: tôn trọng và tin tưởng vào sức mạnh và khả năng to lớn của quần chúng, 
duựa vào quần chúng, phát huy nguồn sức mạnh tiềm tàng của quần chúng. Hiểu 
được quan điểm của Hồ Chủ tịch và Đảng ta: Coi sự nghiệp cách mạng là sự nghiệp 
của quần chúng, người cán bộ là đầy tớ trung thành của nhân dân. 
+ Hiểu được vai trò to lớn của lãnh tụ, lựa chọn lãnh tụ có đủ tài đức để lãnh đạo 
phong trào. Tôn kính lãnh tụ, nhưng không được sùng bái cá nhân lãnh tụ. Tôn kính 
lãnh tụ là tình cảm đạo đức đúng đắn, xuất phát từ chỗ hiểu biết tài năng, phẩm chất 
và cống hiến của lãnh tụ. Trái lại, sùng bái cá nhân lãnh tụ xuất phát từ sự ngu dốt và 
mê tín, coi lãnh tụ là thần thánh, làm cho lãnh tụ xa rời quần chúng, phạm sai lầm 
không khắc phục được. 
Bài giảng “Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin” 
Phạm Thị Hằng – GV Khoa khoa học cơ bản, Trường ĐH Công Nghệ Đồng Nai 
75
Bài giảng “Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin” 
Phạm Thị Hằng – GV Khoa khoa học cơ bản, Trường ĐH Công Nghệ Đồng Nai 
76
Bài giảng “Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin” 
Phạm Thị Hằng – GV Khoa khoa học cơ bản, Trường ĐH Công Nghệ Đồng Nai 
77