Bài giảng Nguyên lý hệ điều hành - Nguyễn Hải Châu - Tuần 1: Mở đầu

11
Nguyên lý hệ điều hành
Nguyễn Hải Châu
Khoa Công nghệ thông tin
Trường Đại học Công nghệ
2
Mục tiêu của môn học
z Cung cấp những khái niệm cơ bản về hệ điều 
hành máy tính: phân loại, nguyên lý, cách làm 
việc, phân tích thiết kế và chi tiết về một số hệ 
điều hành cụ thể
z Yêu cầu sinh viên: Nắm vững các nguyên lý 
cơ bản, làm tốt các bài tập để lấy đó làm cơ 
sở - nguyên lý cho các vấn đề khác trong thiết 
kế và cài đặt các hệ thống thông tin
z Chú ý liên hệ nội dung môn học với các tình 
huống thực tế về khía cạnh quản lý, tổ chức
3
Nội dung
z Gồm có 6 phần chính:
z Tổng quan (3 tiết)
z Quản lý tiến trình (12 tiết)
z Quản lý lưu trữ (12 tiết)
z Hệ vào/ra (9 tiết)
z Bảo vệ và an ninh (6 tiết)
z Hệ điều hành Linux (optional) + Ôn tập (3 tiết)
4
Tài liệu tham khảo
z Abraham Silberschatz, Peter Baer Galvin, Greg Gagne, Operating 
System Concepts, 7th edition, John Wiley & Sons, Inc., 2005.
z William Stallings, Operating Systems: Internals and Design Principles 
5th edition, Prentice-Hall, 2005.
z Andrew S. Tanenbaum, Modern Operating Systems, 2nd edition, 
Prentice-Hall, 2001.
z Andrew S. Tanenbaum, Albert S Woodhull, Operating Systems: Design 
and Implementation, 3rd edition, Prentice-Hall. 2006. (Có mã nguồn kèm
theo).
z Hà Quang Thụy, Nguyên lý hệ điều hành, NXB KHKT, 2002.
z Robert Love, Linux Kernel Development, Sams Publishing, 2003.
z Daniel P. Bovet, Marco Cesati, Understanding Linux Kernel, 2nd edition, 
O'Reilly & Associates, 2002.
z W. Richard Stevens, Advanced Programming in the UNIX Environment, 
Addison-Wesley, 1992.
5
Giáo trình
6
Bản điện tử của giáo trình
z Website của Bộ môn Các hệ thống thông tin: 
z Chọn “Góc học tập” ở menu bên trái
z Chọn “Nguyên lý hệ điều hành” ở phần nội
dung chính của trang web
z Download sách theo chỉ dẫn
27
Thi và kiểm tra
z Kiểm tra giữa kỳ: viết, 45-60 phút
z Là điều kiện bắt buộc để được thi cuối kỳ
z Sau phần quản lý bộ nhớ/lưu trữ
z Được sử dụng tài liệu
z Thi cuối kỳ:
z Thi viết 60-90 phút
z Được sử dụng tài liệu
8
Giới thiệu
9
Máy tính - tài nguyên máy tính
z Tài nguyên:
z CPU
z Bộ nhớ trong
z Đĩa cứng
z Thiết bị ngoại vi (máy in, 
màn hình, bàn phím, card 
giao tiếp mạng, USB...)
10
Hệ điều hành là gì?
z Hệ điều hành là một chương trình “trung gian”
(nhân – kernel) giữa NSD và máy tính :
z Quản lý phần cứng máy tính (các tài nguyên)
z Cung cấp cho NSD môi trường làm việc tiện lợi và
hiệu quả
Hệ
điều
hành
11
Các
chương
trình
hệ thống
và
ứng dụng
Hệ thống máy tính
Hệ
điều
hành
Phần cứng
Người sử dụng 12
Hai cách nhìn hệ điều hành
z Phần cứng: Quản lý & cấp phát tài nguyên để
sử dụng tối đa năng lực phần cứng
z Người sử dụng: Dễ sử dụng, hiệu quả, ứng 
dụng phong phú
Hệ
điều
hành
Phần cứng Người
sử
dụng
313
Một số loại hệ điều hành
z Xử lý theo lô (batch processing)
z Đa chương trình (multiprogramming)
z Phân chia thời gian (time-sharing/multitasking)
z Hệ điều hành cho máy cá nhân
z Xử lý song song (parallel)
z Thời gian thực (real-time)
z Nhúng (embedded)
z Cầm tay (portable)
z Đa phương tiện (multimedia)
z Chuyên dụng (special-purpose) 14
Các hệ xử lý theo lô đơn giản
z Thuật ngữ: Batch processing
z Các chương trình được đưa vào hàng chờ
z Máy tính thực hiện tuần tự các chương trình
của người sử dụng
z Chương trình không có giao tiếp với người
sử dụng
15
Đa chương trình
z Thuật ngữ: Multiprogramming
z Các chương trình được xếp hàng
z Một chương trình được thực hiện và chiếm
giữ CPU cho đến khi (1) có yêu cầu vào/ra, 
hoặc (2) kết thúc
z Khi (1) hoặc (2) xảy ra, chương trình khác sẽ
được thực hiện
z Tận dụng CPU tốt hơn xử lý theo lô đơn giản
16
Phân chia thời gian/đa nhiệm
Máy tínhTrạm làm việc
Trạm làm việc
Người sử dụng Thời gian
z Thuật ngữ: time-sharing hoặc multitasking
17
Một số hệ điều hành
z UNIX (UNiplexed Information and Computing 
Service): (1) AT&T System V (2) Berkeley 
(BSD)
z AIX dựa trên System V (IBM)
z HP-UX dựa trên BSD (Hewlett-Packard)
z IRIX dựa trên System V (Silicon Graphics Inc.)
z Linux
z Solaris, SunOS (Sun Microsystems)
z Minix
18
Một số hệ điều hành
z Windows (Microsoft): Windows 3.x, Windows 
95, Windows 98, Windows 2000, Windows 
NT, Windows XP, Windows Vista
z Mac OS, Mac OS X (Apple Inc.)
z BeOS
z OS 9
z OS/2
z DOS
z PalmOS, Symbian
419
Cấu trúc hệ điều hành
20
Các thành phần của hệ thống
z Quản lý tiến trình
z Quản lý bộ nhớ trong
z Quản lý tệp
z Quản lý vào/ra
z Quản lý lưu trữ trên bộ nhớ ngoài
z Liên kết mạng
z Bảo vệ và an ninh
z Thông dịch lệnh
21
Các dịch vụ của hệ điều hành
z Giao diện với người sử dụng
z Thực hiện các chương trình
z Thực hiện các thao tác vào/ra
z Quản lý hệ thống tệp
z Truyền thông
z Phát hiện lỗi
z Cấp phát tài nguyên
z “Kế toán”
z Đưa ra các cơ chế bảo vệ và an ninh
22
Các hàm hệ thống
z Các hàm hệ thống (system calls) cung cấp
giao diện lập trình tới các dịch vụ do hệ điều
hành cung cấp
z Ví dụ trong hệ điều hành Unix:
z Tạo một tiến trình mới: fork();
z Thoát khỏi tiến trình đang thực hiện: exit(1);
z fork và exit là các hàm hệ thống (Hàm HT)
23
Hàm HT điều khiển tiến trình
z Kết thúc tiến trình bình thường/bất thường
z Nạp, thực hiện tiến trình
z Tạo, kết thúc tiến trình
z Đọc hoặc thiết lập các thuộc tính cho tiến
trình
z Yêu cầu tiến trình vào trạng thái chờ
z Cấp phát và giải phóng bộ nhớ
z Xử lý các sự kiện không đồng bộ
24
Hàm HT quản trị tệp
z Tạo, xóa tệp
z Đóng, mở tệp
z Đọc, ghi, định vị con trỏ tệp
z Đọc, thiết lập thuộc tính của tệp
525
Hàm HT quản trị thiết bị
z Yêu cầu sử dụng hoặc thôi sử dụng thiết bị
z Đọc, ghi, định vị con trỏ
z Đọc, thiết lập thuộc tính cho thiết bị
z Attach/detach thiết bị về mặt logic
26
Hàm HT bảo trì thông tin
z Đọc, thiết lập thời gian hệ thống
z Đọc, ghi dữ liệu về hệ thống
z Đọc thuộc tính tệp, thiết bị, tiến trình
z Thiết lập thuộc tính tệp, thiết bị, tiến trình
27
Hàm HT về truyền thông
z Tạo, hủy các kết nối mạng
z Truyền nhận các thông điệp
z Lấy thông tin trạng thái truyền thông
z Attach/detach các thiết bị ở xa
28
Các chương trình hệ thống
z Các chương trình hệ thống cung cấp môi trường
thuận tiện cho việc thực hiện và phát triển
chương trình. Chúng được phân loại như sau:
z Thao tác với tệp
z Thông tin về trạng thái của hệ thống
z Sửa đổi tệp
z Hỗ trợ ngôn ngữ lập trình
z Nạp và thực hiện chương trình
z Truyền thông
z Cách nhìn HĐH của NSD được xác định qua các
chương trình hệ thống, không thực sự qua các hàm
hệ thống (system calls).
29
Cấu trúc HĐH: Đơn giản
z Thuật ngữ: Simple approach
z Ví dụ MS-DOS. (tương tự: UNIX thời gian
đầu) Chương trình ứng dụng
Chương trình resident
Điều khiển thiết bị
Điều khiển thiết bị của
ROM-BIOS
30
Cấu trúc HĐH: Phân tầng
z Thuật ngữ: Layered apparoach
631
Cấu trúc HĐH: Phân tầng
z Ví dụ UNIX
32
Cấu trúc HĐH: Vi nhân
z Thuật ngữ: Microkernel
z Giữ cho nhân có các đủ các chức năng thiết
yếu nhất để giảm cỡ
z Các chức năng khác được đưa ra ngoài
nhân
z Ví dụ: Mach, Tru64 UNIX, QNX
33
Cấu trúc HĐH: Module
z Thuật ngữ: Module approach
z Hiện tại đây là cách tiếp cận tốt nhất (sử
dụng được các kỹ thuật lập trình hướng đối
tượng). Ví dụ: Solaris của Sun Microsystem:
34
Máy ảo
z Thuật ngữ (Virtual Machine)
z Ví dụ: VMware (sản phẩm thương mại)
35
Tóm tắt
z Khái niệm HĐH, nhân
z Hai cách nhìn HĐH từ NSD và hệ thống
z Các khái niệm xử lý theo lô, đa chương trình
và phân chia thời gian
z Các thành phần và dịch vụ của HĐH
z Các hàm hệ thống
z Một số cấu trúc phổ biến của HĐH
z Máy ảo
36
Tìm hiểu thêm
z Không bắt buộc
z Bổ sung một hàm hệ thống mới vào nhân
Linux và sử dụng hàm đó:
z Đọc hướng dẫn trong giáo trình từ trang 74-78
z Thử nghiệm trên RedHat Fedora hoặc
Ubuntu/Debian