Bài giảng Ngôn ngữ lập trình C/C++ - Trần Đăng Hưng - Chương 1: Giới thiệu

BÀI GIẢNG
NGÔN NGỮ LẬP TRÌNH C/C++
TS. Trần Đăng Hưng
Khoa Công Nghệ Thông Tin
Email: hungtd@hnue.edu.vn
Nội Dung 
„ Chương 1: Giới thiệu
„ Chương 2: Các cấu trúc điều khiển
„ Chương 3: Hàm (functions)
„ Chương 4: Mảng (arrays)
„ Chương 5: Con trỏ (pointers)
„ Chương 6: Kí tự và xâu (characters and strings)
Chương 7: Cấu trúc và file (structures and files)„
„ Chương 8: Tiền xử lý (preprocessors)
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Hình thức đánh giá
„ Dự lớp 30 %
„ Bài thi cuối khóa 70%
„ Trắc nghiệm 40%
„ Thực hành trên máy 60%
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Tài liệu tham khảo và trình biên dịch
„ Sách
„ Ngôn ngữ lập trình C – Quách Tuấn Ngọc
Ấ„ Kỹ thuật lập trình C – Phạm Văn t
„ 
„ Trình biên dịch
„ TC 3.0 (giao diện giống Pascal)
„ Visual C++ (windows) 
 (li )„ gcc nux
„ Dev-C++ (windows)
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Chương 1: Giới thiệu
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Lịch sử ngôn ngữ lập trình C
„ Ra đời vào khoảng năm 1970, viết bởi Dennis Ritchie 
tại phòng thí nghiệm Bell.
„ Ra đời dưới sự ảnh hưởng của các ngôn ngữ trước 
đó: BCPL (1967) và B (1970).
„ Được dùng để viết hệ điều hành Unix
„ Độc lập với phần cứng (khả chuyển)
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Chuẩn C (standard C)
„ Có rất nhiều phiên bản C
„ ANSI C (American National Standards Institute): 1989
„ Các phiên bản update vào năm 1995 (C95), 1999 (C99)
„ C và C++
C là bả ở ộ ủ C để hỗ lậ ì h h ớ đối „ ++ n m r ng c a trợ p tr n ư ng
tượng và thiết kế các phần mềm lớn.
„ C không hẳn là một phần của C++, nhưng có thể sử dụng cả C 
à C hằ hiế kế h ì h li h hv ++ n m t t c ương tr n n ọat.
„ Nên thành thạo C trước khi học C++.
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Thư viện chuẩn C
„ Chương trình C chỉ bao gồm các modules được gọi là 
hàm (function)
ể ế„ Có th tự vi t các hàm 
„ Sử dụng các hàm trong thư viện chuẩn
Tránh phát minh lại bánh xe (avoid re inventing the wheel) ☺„ -
„ Tránh việc tự viết các hàm đã có trong thư viện
„ Các hàm trong thư viện chuẩn thường được viết cẩn thận và 
hiệu quả
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Các pha của 
chương trình C
„ Soạn thảo chương trình (edit)
„ Đặt tên file có đuôi là .c (vidu.c, 
b i1 )a .c,…
„ Tiền xử lý (preprocess)
„ Biên dịch (compile)
„ Link
„ Load
„ Excute
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Một chương trình C đơn giản
-Ví dụ 1: In một dòng chữ ra màn hình-
„ Lời giải thích
„ Đặt trong cặp dấu /* …. */
Trình biên dịch sẽ bỏ qua„
„ Được dùng để chú thích cho các dòng lệnh
„ Chỉ dẫn tiền biên dịch
„ #include - sử dụng các hàm vào/ra
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
. .
„ Cần biết hàm nào nằm trong thư viện chuẩn nào
Một chương trình C đơn giản
-Ví dụ 1: In một dòng chữ ra màn hình-
„ Một chương trình C có thể có 1 hoặc nhiều hàm, nhưng 
buộc phải có hàm main()
ấ ể ố„ Cặp d u {} th hiện các kh i (block) chương trình, 
thân các hàm luôn được đặt trong cặp {}
„ Lệnh printf() đưa nội dung ra màn hình
„ Kí tự \n đưa con trỏ xuống 1 dòng mới
„ Hàm int main(), nên phải có lệnh return trả về một số
nguyên, return 0; - hàm kết thúc bình thường.
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Hàm printf() và các kí tự điều khiển
„ Hàm printf(s): đưa nội dung của s ra màn hình, s có 
thể là hằng xâu kí tự, biến, hoặc biểu thức. 
ố ằ„ Một s h ng kí tự đặc biệt:
„ \n – đưa con trỏ xuống dòng
„ \r – đưa con trỏ về đầu dòng
„ \t – đưa con trỏ đến vị trí tab tiếp theo
„ \a – bật 1 tiếng chuông
\\ đ kí t \„ - ưa ra ự
„ \” – đưa ra kí tự “
„ Ví dụ: thay đổi hàm printf() trong ví dụ 1.
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Ví dụ 2: Cộng hai số
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Nhập dữ liệu – scanf()
„ scanf(“%d”, &integer1) 
„ Đợi người dùng nhập giá trị, rồi gõ phím Enter
ế„ Lưu giá trị vào bi n ở bên phải toán tử
„ Đổi giá trị được nhập sang kiểu dữ liệu của biến
„ = (toán tử gán)
„ Gán giá trị cho biến
T á tử h i ôi Bi t„ o n a ng - nary opera or
„ Ví dụ:
„ sum = variable1 + variable2;
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Biến và cách đặt tên biến
„ Biến (variables)
„ Tương ứng với các vùng trong bộ nhớ máy tính
ỗ ế ể„ M i bi n có tên, ki u, kích thước, và giá trị
„ Khi biến được gán một giá trị mới, giá trị cũ bị ghi đè
„ Đọc giá trị của các biến trong bộ nhớ không làm thay đổi các 
biến trong bộ nhớ
„ Quy tắc đặt tên biến
„ Chuỗi ký tự (chữ cái a z A Z .. , .. ,
chữ số 0..9, dấu gạch dưới _ )
„ Không được bắt đầu bằng chữ số
Phâ biệt hữ h hữ th ờ
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
„ n c oa c ư ng.
Khai báo biến
„ Trước khi sử dụng các biến thì phải khai báo nó.
„ Cách khai báo: 
„ Kiểu_dữ_liệu tên_biến;
hoặc
„ Kiểu dữ liệu tên biến = giá trị đầu;_ _ _ _
„ Khai báo nhiều biến cùng kiểu thì các biến cách nhau 
bởi dấu phẩy
„ Ví dụ: 
int a;
double n = 10;
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
float m = 10, p = 20;
Các kiểu dữ liệu chuẩn
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Các phép toán 
„ Các phép toán số học
„ Cộng/trừ: + -
Phép nhân: * 
Ví dụ
x = x + 2;
„
„ Phép chia: /
„ Phép chia lấy dư: %
Q tắ tiê
y = x / 4;
x = x % 10;
„ uy c ưu n
„ Các phép toán trong ngoặc được tính trước
„ Các ngoặc lồng nhau, các phép toán ở bên trong nhất được tính 
t ớ hấtrư c n
„ Tiếp theo là các phép nhân, chia, và phép lấy số dư
„ Các phép toán được tính từ trái sang phải
à í ố ù
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
„ Cộng v trừ được t nh cu i c ng
„ Các phép toán được tính từ trái sang phải
Ví dụ: thứ tự
ưu tiên các 
phép toán
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Các phép toán logic
„ Toán tử “và”: &&
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
„ Toán tử “hoặc”: ||
Các phép toán trên bit
„ Toán tử: & - phép toán AND
„ Toán tử: | - phép toán OR
„ Toán tử: ~ - phép đảo ngược bit
„ Toán tử: << - dịch bit sang trái
ᄠTo n tử: >> - dịch bit sang phải
„ Ví dụ: 
x = 10; y = x y = 24
x = 14; y = x >> 2; => y = 3
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
x = 9; y = 7; z = x % y; => z = 2
Các phép toán rút gọn
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Các phép toán rút gọn
„ Ví dụ
x = 10; y = 20; x += y; => x = 30
x = 4; x *= 2; => x = 8
„ Sự khác nhau giữa ++x và x++
„ ++x: giá trị của x sẽ tăng lên 1 đơn vị TRƯỚC khi thực hiện 
b ể h ó ủ i u t ức c mặt c a x.
„ x++: giá trị của x sẽ tăng lên 1 đơn vị SAU khi thực hiện biểu 
thức có mặt của x.
„ Ví dụ: 
x = 10; y = ++x + 2; => x = 11; y = 13
x = 10; y = x++ + 2; => x = 11; y = 12
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
x = 10; y = 20; z = 2 * (++x – y++); => x = 11; y = 21; z = -18
Các đặc tả của hàm printf()
„ Để đưa nội dung của các biến (hoặc biểu thức) ra màn 
hình phải có các chỉ dẫn cụ thể cho từng loại dữ liệu.
„ Ví dụ: 
„ int x = 20; printf(“x = %d”, x);
„ float x = 15.5; printf(“x = %f”, x);
„ float x = 10; printf(“x = %6.2f”, x);
„ int x = 10; y = 15.5; printf(“x = %6d, y = %6.2f”,x,y);
Cá kí đặ ả„ c tự c t
%d (hoặc %i) int %c char
%f float %lf double
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
%s string %x hexadecimal 
Các đặc tả của hàm scanf()
„ Để nhập các giá trị vào cho các biến cần phải có chỉ dẫn kiểu dữ
liệu cho từng biến.
„ Ví dụ: 
ố ê à í„ Nhập hai s nguy n int từ b n ph m
printf(“Cho hai so nguyen a,b: “); scanf(“%d%d”,&a,&b);
„ Nhập một số int và một số float từ bàn phím
printf(“Cho so nguyen a va so thuc b: ”); scanf(“%d%f”,&a,&b);
„ Chú ý: Khi nhập xâu kí tự thì không có dấu & trước biến, vì bản thân 
tên xâu đã là con trỏ.
printf(“Cho mot xau ki tu: “); scanf(“%s”,st);
„ Các kí tự đặc tả cho từng kiểu dữ liệu giống trong hàm printf()
„ Chú ý: Hàm printf() và scanf() đều nằm trong thư viện , 
nên đầu chương trình phải khai báo thư viện bằng lệnh:
#include 
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN
Bài tập tại lớp
„ Bài 1.1: Viết chương trình in ra màn hình các câu chào 
khác nhau, mỗi câu trên một dòng.
ế ố„ Bài 1.2: Vi t chương trình nhập vào 2 s nguyên dương 
rồi đưa ra: tổng, tích, hiệu của 2 số đó.
„ Bài 1 3: Giả sử ta có x = 10; y = 20; z = 30; Hãy cho .
biết giá trị các biểu thức sau
„ Bt1 = 2*(x – y++) + z*(++z – x*y);
„ Bt2 = (--x + --y + z--) * 2 + ++y*2;
„ Bt3 = (x << 2) + (y | 3 + z | 8) + 2;
„ Bt4 = ((x == y) && (x != z))
Wednesday, April 04, 2012Ngôn ngữ lập trình C © T.Đ.Hưng – ĐHSPHN