Bài giảng môn Năng lượng tái tạo - Chương 2: Năng lượng mặt trời (Phần 4) - Nguyễn Quang Nam

cực đại mong đợi là 100 A.15Bài giảng 5Nhu cầu công suất liên tục cực đạiGiả sử các phụ tải được sử dụng đồng thời, bộ nghịch lưu phải có khả năng cung cấp nhu cầu công suất ở điều kiện này. Bảng dưới đây tính toán cho ví dụ 9.14.16Bài giảng 5Nhu cầu công suất đỉnh cực đạiNgoài ra, bộ nghịch lưu cũng cần có đủ khả năng cung cấp công suất đỉnh cực đại mà phụ tải yêu cầu (các tải động cơ sẽ làm tăng giá trị này).17Bài giảng 5Ắc-quyCác hệ thống điện mặt trời độc lập hiển nhiên cần một thiết bị lưu trữ năng lượng.Tồn tại nhiều công nghệ: bánh đà, khí nén, hydro, Ắc-quy chì axit vẫn là công nghệ hợp lý nhất ở thời điểm hiện tại, so với các công nghệ khác (kể cả ắc-quy khác như NiCd, NiMH, Li-ion, Li-Po, kền-kẽm, )Ắc-quy chì axit được phân thành 3 loại: ắc-quy thường (khởi động, thắp sáng, và đánh lửa), xả sâu giá hạ, và xả sâu tuổi thọ cao.18Bài giảng 5Ắc-quySo sánh tạm giữa các công nghệ ắc-quy.19Bài giảng 5Độ sâu phóng điện và tuổi thọĐộ sâu phóng điện và tuổi thọ tỷ lệ nghịch.20Bài giảng 5Phản ứng hóa họcKhi phóng điện, các phản ứng sau diễn ra:Khi nạp điện, các phản ứng sau diễn ra:Chú ý: quy ước đặt tên anode và cathode dựa theo chế độ phóng điện (electron chạy từ anode vào mạch điện).Cực dươngCực âmCực dươngCực âm21Bài giảng 5Nhiệt độ thấpNhiệt độ quá thấp làm giảm khả năng phóng điện của ắc-quy22Bài giảng 5Ắc-quy chì axitKhi xả sâu, dung dịch hầu như là nước, dễ bị đông hơn.Đồng thời, lớp PbSO4 làm giảm diện tích điện cực, tăng điện trở nội của ắc-quy.Khối lượng riêng của ắc-quy giảm.23Bài giảng 5Ắc-quy chì axitĐiện áp và tỷ trọng theo điện lượng.24Bài giảng 5Dung lượng ắc-quyDung lượng của ắc-quy tăng khi dòng phóng giảm.Nhiệt độ thấp làm giảm dung lượng ắc-quy.Dung lượng được định mức theo dòng phóng C/20 ở 25 C.25Bài giảng 5Dung lượng ắc-quy26Bài giảng 5Ví dụ 9.16Giả sử ắc-quy tại một trạm viễn thông ở xa có thể làm việc ở nhiệt độ 20 C. Nếu cần cung cấp 500 Ah/ngày cho phụ tải trong 2 ngày, cần có dung lượng ắc-quy là bao nhiêu?Giải:Theo hình 9.39, để tránh dung dịch bị đông, chỉ phóng hết 60% dung lượng. Dung lượng cần thiết cho 2 ngày là(500 Ah/0,6)2 = 1667 AhNgoài ra, ắc-quy phóng ở C/48, tại 20 C chỉ có thể phóng hết 80% dung lượng, dung lượng danh định cần có là1667 Ah/0,8 = 2083 Ah27Bài giảng 5Ghép ắc-quyMắc song song để tăng dung lượng.Mắc nối tiếp để tăng điện áp.Đảm bảo điều kiện ghép nối tiếp và song song.28Bài giảng 5Hiệu suất của ắc-quyGiả sử ắc-quy được nạp bằng dòng IC ở áp VC trong thời gian TC, sau đó phóng hết điện tại dòng ID ở áp VD trong thời gian TD. Hiệu suất năng lượng của ắc-quy là:Như vậy: Hiệu suất năng lượng = hiệu suất điện áp  hiệu suất Coulomb29Bài giảng 5Hiệu suất của ắc-quyMột ắc-quy 12 V có thể được xem có điện áp nạp trung bình là 14 V, và điện áp phóng trung bình là 12 V. Do đó, hiệu suất điện áp sẽ bằng 12/14 = 0,86 = 86%.Hiệu suất Coulomb của ắc-quy thường từ 90 đến 95%. Điều này được giải thích như sau: khi ắc-quy nạp sắp đầy, điện áp của nó đủ cao để tạo ra hiện tượng điện phân nước, làm sinh ra khí H2 và O2 thoát ra ngoài, mang theo một phần điện tích đã được dùng để nạp điện cho ắc-quy.Do đó, giả sử hiệu suất Coulomb là 90%, hiệu suất năng lượng sẽ bằng 0,860,9 = 0,77 = 77%.30Bài giảng 5Ví dụ 9.17Một ắc-quy 100 Ah, 12 V có điện áp nghỉ 12,5 V được nạp ở C/5 bằng điện áp 13,2 V. Dùng mạch Thevenin đơn giản:a) Ước tính điện trở nội Ri của ắc-quy.b) Tỷ lệ tổn hao công suất do Ri là bao nhiêu?c) Nếu nạp ở C/20, tỷ lệ tổn hao công suất là bao nhiêu?Giải:Ở C/5, dòng nạp là 100/5 = 20 A. Nội trở có giá trị31Bài giảng 5Ví dụ 9.17Tỷ lệ tổn hao công suất:Ở C/20, dòng điện nạp là 100/20 = 5 A. Điện áp nguồn khi đó sẽ bằng V = 12,5 + 0,0355 = 12,68 V.Tỷ lệ tổn hao công suất khi đó bằng:32Bài giảng 5Hiệu suất Coulomb của ắc-quyThực tế thì điện áp và nội trở của ắc-quy đều phụ thuộc vào điện lượng hiện có trong ắc-quy.Khi ắc-quy nạp gần đầy, điện áp tăng vọt làm phát sinh nhiều khí, do nước bị điện phân. Đồng thời có thể xuất hiện sản phẩm phụ do tác dụng của hydro với kim loại làm điện cực. Do đó cần thông gió tốt cho các buồng trữ ắc-quy.Để hạn chế việc bổ sung nước cho ắc-quy (vì bị mất ôxy), các ắc-quy dạng VRLA có van an toàn cho phép xả khí khi áp suất quá cao, nhưng chặn ôxy để tái hợp với chì. Ắc-quy VRLA có thể hạn chế đến 95% lượng khí thoát ra.33Bài giảng 5Tính toán dung lượng ắc-quyKhi ánh sáng tốt, có thể chỉ cần tính dung lượng để phục vụ tải trong đêm. Khi ánh sáng kém, bộ ắc-quy có thể phải phục vụ tải trong nhiều ngày.Sự thỏa hiệp giữa việc chọn dung lượng lớn và dung lượng nhỏ phụ thuộc chủ yếu vào chi phí, bên cạnh các yếu tố về tính linh động của phụ tải, và các nguồn dự phòng khác.Do bản chất thay đổi của tự nhiên, những tính toán cần dựa vào các mô hình thống kê để chọn dung lượng ắc-quy phù hợp cho hầu hết các trường hợp.34Bài giảng 5Tính toán dung lượng ắc-quy35Bài giảng 5Tính toán dung lượng ắc-quyGọi PSH là số giờ nắng đỉnh (Peak sun hour) và SD là số ngày lưu trữ, các đường cong trên hình 9.46 có thể được xấp xỉ bởi các phương trìnhSố ngày lưu trữ thể hiện dung lượng ắc-quy khả dụng sau khi đã xét các yếu tố ảnh hưởng như độ sâu phóng điện cho phép, hiệu suất Coulomb, nhiệt độ và mức phóng điện.36Bài giảng 5Tính toán dung lượng ắc-quyQuan hệ giữa số ngày lưu trữ và dung lượng danh định của ắc-quy (tại C/20, 25 C) như sau trong đó, MDOD là mức phóng điện tối đa, T là nhiệt độ, và DR là mức phóng điện (hệ số (T, DR) tra theo đồ thị trên slide 26) của ắc-quy.Xét một ví dụ cụ thể dưới đây.37Bài giảng 5Ví dụ 9.18Một cabin có nhu cầu điện AC là 3000 Wh/ngày trong mùa đông. Tính khả dụng 95% được chọn, với 5% còn lại được hỗ trợ bởi một máy phát dự phòng. Các ắc-quy được lưu trữ ở nơi mà nhiệt độ có thể đến –10 C. Điện áp hệ thống là 24 V, và một bộ nghịch lưu có hiệu suất 85% sẽ được dùng.Giải:Tải DC của hệ thống là:38Bài giảng 5Ví dụ 9.18Ở điện áp hệ thống 24 V, tải tương ứng là(3529 Wh/ngày)/24 V = 147 Ah/ngàyĐể phục vụ mùa đông tốt hơn, chúng ta chọn góc nghiêng của các tấm pin là L+15 (L là vĩ độ).Ví dụ cho Salt Lake City, số giờ nắng đỉnh dùng để thiết kế là 3,1 giờ (cho góc nghiêng của tấm pin là L+15 ).39Bài giảng 5Ví dụ 9.18Từ đồ thị ở slide 35 cho tính khả dụng 95% (hoặc dùng phương trình), ta thu được số ngày lưu trữ là khoảng 4,6.Như vậy, dung lượng lưu trữ khả dụng cần có là(147 Ah/ngày)4,6 ngày = 676 AhTa sẽ dùng ắc-quy chì axit cho phép phóng sâu đến 80%, nhưng cần xác định hệ số phụ thuộc vào nhiệt độ và mức phóng điện, theo đồ thị ở slide 26.Thời gian phóng điện là 4,6 ngày, do đó mức phóng điện quy đổi là C/92, chúng ta sẽ dùng đường cong cho C/72. Ở nhiệt độ –10 C, chúng ta có hệ số (T, DR) = 0,97.40Bài giảng 5Ví dụ 9.18Vậy, dung lượng danh định ở C/20, 25 C là676 Ah/(0,80,97) = 871 AhBộ ắc-quy cần cung cấp 871 Ah tại 24 V, và không có ắc-quy đơn lẻ nào được chế tạo cho mức dung lượng này.Dựa vào bảng 9.15 (slide 25), chúng ta thấy có thể ghép 4 dãy ắc-quy Trojan T-105 225 Ah, 6 V để cung cấp 900 Ah. Vì điện áp của ắc-quy chỉ có 6 V, nên sẽ có 4 ắc-quy được ghép nối tiếp trong mỗi dãy, để tạo ra điện áp hệ thống 24 V.41Bài giảng 5Ví dụ 9.1842Bài giảng 5Diode chặn phóng ngượcPV thực tế có một nhánh dẫn điện song song đặc trưng cho sự rò điện khi không đủ ánh sáng chiếu vào (Rsh). Do đó, khi không đủ ánh sáng, PV có thể tiêu thụ điện từ ắc-quy.Người ta có thể hạn chế điều này bằng một diode chặn, mắc giữa PV và bộ ắc-quy, để tránh cho dòng điện phóng ngược từ ắc-quy sang PV khi không đủ ánh sáng.43Bài giảng 5Ví dụ 9.19Một tấm pin mặt trời có 36 tế bào mắc nối tiếp, mỗi tế bào có dòng điện bão hòa I0 bằng 10-10 A và điện trở song song 8 W. PV cung cấp dòng quy đổi 5 A trong 6 giờ mỗi ngày. Tấm pin được nối với ắc-quy có điện áp 12,5 V mà không có diode chống phóng ngược.Có bao nhiêu Ah sẽ bị phóng ngược từ ắc-quy trong 15 h?Bao nhiêu năng lượng sẽ bị hao hụt vì điều này?Nếu thêm một diode chống phóng ngược, có bao nhiêu năng lượng sẽ bị tiêu tán trên diode này khi có đủ ánh sáng? Giả sử điện áp rơi khi diode dẫn điện là 0,6 V.44Bài giảng 5Tính toán dàn pin mặt trời45Bài giảng 5Tính toán dàn pin mặt trờiKhi nạp điện cho ắc-quy, PV hầu như luôn làm việc ở phía trên cánh chỏ của đường cong I-V. Tính toán theo quan điểm thận trọng (tính thừa)Ah = (Dòng định mức)(Số giờ nắng đỉnh) (Hiệu suất Coulomb) (Hệ số suy giảm định mức)Hệ số suy giảm định mức thường được chọn là 0,9, để xét đến ảnh hưởng của bụi bám và lão hóa dần.Với điện áp hệ thống là 24 V, có thể mắc nối tiếp hai tấm pin thiết kế cho hệ thống 12 V, hoặc dùng một tấm pin cho hệ thống 24 V. Ghép song song các tấm pin để tăng dòng.46Bài giảng 5Ví dụ 9.20Cabin trong ví dụ 9.18 cần 147 Ah/ngày. Giả sử hiệu suất Coulomb là 0,9, và hệ số suy giảm định mức là 0,9. Dòng điện định mức cần cung cấp từ PV làDòng định mức = (Ah cần thiết)/[(Số giờ nắng đỉnh) (Hiệu suất Coulomb) (Hệ số suy giảm định mức)]Tức là, IR = 147/(3,10,90,9) = 58,54 A.Nếu chọn tấm pin mã hiệu P630-210 của Redsun, với công suất đỉnh 210 Wp, và dòng điện Imp = 7,25, sẽ cần 58,54/7,25 = 8,07 tấm. Vậy, chọn dùng 8 tấm pin (vì đang tính thừa).47Bài giảng 5Ví dụ 9.20Sơ đồ khối của hệ thống tương tự như dưới đây.48Bài giảng 5Ví dụ 9.20Hệ thống chỉ thiếu hụt chút ít vào tháng 12.49Bài giảng 5Hệ pin mặt trời laiHệ thống được thiết kế theo tháng xấu nhất trong năm thường có sản lượng cao hơn rất nhiều vào những tháng khác, đặc biệt ở khu vực không phải nhiệt đới.Một hệ thống lai, trong đó hầu hết phụ tải được cung cấp từ điện mặt trời, và một phần nhỏ được cung cấp từ máy phát, có thể là một giải pháp hiệu quả.Có thể phân tích nhu cầu năng lượng từng tháng và thay đổi định mức của PV để quyết định tỷ lệ đầu tư cho PV và máy phát dự phòng. Slide tiếp theo giới thiệu đồ thị điển hình.50Bài giảng 5Hệ pin mặt trời lai% tháng xấu nhất = 0,625(% cả năm) (cả năm  0,8)% tháng xấu nhất = 0,5 + 28(% cả năm – 0,8)2,5 (cả năm > 0,8)51Bài giảng 5Hệ pin mặt trời laiBộ ắc-quy có thể được giảm dung lượngDòng điện phóng/nạp của ắc-quy không quá C/5Dung lượng cho 3 ngày có thể hạn chế số lần khởi động máy phát52Bài giảng 5