Bài giảng Lập trình căn bản - Chương 2: Dữ liệu và cấu trúc chương trình

Dành cho sinh viên chính quy
chuyên ngành Công Nghệ Thông Tin
ThS. Nguyễn Cao Trí
caotri@dit.hcmut.edu.vn
www.dit.hcmut.edu.vn/~caotri
Các khái niệm cơ bản về dữ liệu và biểu diễn dữ 
liệu trong máy tính
Khai báo dữ liệu trong chương trình
Một số phép toán cơ bản
Cấu trúc cơ bản một chương trình PASCAL
Danh hiệu
 Khái niệm “Danh hiệu” 
 Là tên của các đối tượng khác nhau trong lập trình, dùng để 
phân biệt giữa đối tượng này với đối tượng khác.
 Các đối tượng thường được đặt tên bằng danh hiệu: biến, 
hằng, chương trình con, ……
 Qui tắc ngữ pháp của danh hiệu: 
 Bắt đầu bằng chữ cái (A-Z, a-z) hay dấu gạch dưới ( _ )
 Theo sau là chữ cái, dấu gạch dưới hay chữ số.
 Với Pascal không phân biệt CHỮ HOA hay chữ thường
 Một số ngôn ngữ có phân biệt như Java,…
 Ví dụ: X , BienDem, Bien_dem, X1 , X2 , X3 , x1,x2,x3
 Ví dụ sai: 101X3, (X1), Bien Dem
Danh hiệu (tt)
 Danh hiệu gồm 2 loại:
 Danh hiệu thuộc ngôn ngữ (Pre-defined)
 Do ngôn ngữ quy định trước ý nghĩa của nó.
 Được dùng cho các đối tượng có sẵn trong ngôn ngữ
 Ví dụ: Integer, Readln,sqrt, real,…
 Danh hiệu do người sử dụng đặt ra (user defined)
 Do người sử dụng tự qui ước và qui định ý nghĩa của nó trong chương trình 
nguồn (source code)
 Ví dụ: abc, xyz1, xyz2, delta, namsinh, tinh_giai_thua
 Từ dành riêng: Là những từ do ngôn ngữ quy định sẵn như là một bộ phận cấu 
thành ngôn ngữ đó.
 Ví dụ: begin, if, then, program, array, procedure (trang 22)
 Ký hiệu đặc biệt: là những ký tự có ý nghĩa được quy định trước trong ngôn 
ngữ.
 Ví dụ: + - * / > >= := ; , ( ) @ [ ] (trang 23)
Qui ước đặt tên danh hiệu Qui tắc đặt tên danh hiệu
 Tuân thủ quy tắc ngữ pháp của danh hiệu
 Không được trùng lắp với danh hiệu thuộc ngôn ngữ hoặc 
đã được định nghĩa.
 Nên sử dụng các tên gợi nhớ
 Tên gợi nhớ?
 Tên mà khi đọc đến sẽ giúp ta biết được ý nghĩa của đối 
tượng mang tên đó.
 Lợi ích của tên gợi nhớ: giúp chương trình dễ đọc, dễ hiểu 
& dể kiểm tra.
If ABC < 0 then write(‘Phuong trinh vo nghiem’) ABC không gợi nhớ
If Delta < 0 then write(‘Phuong trinh vo nghiem’) Delta là tên gợi nhớ
Kiểu dữ liệu (data type) Kiểu dữ liệu là gì?
 Một kiểu dữ liệu là một qui định về hình dạng, cấu trúc, miền giá trị, 
cách biểu diễn và cách xử lý một loại dữ liệu thực tế nào đó trong máy 
tính.
Kiểm INTEGER biểu diễn số nguyên từ -32767 đến 32768 và thực hiện được các phép 
toán cộng, trừ, nhân, chia, div, mod
Kiểm CHAR biểu diễn các ký tự và biểu diễn giữa cắp dấu nháy đơn. ‘A’
Có thể thực hiện phép so sánh, không thể cộng, trừ, nhân, chia
 Mọi dữ liệu muốn được xử lý bằng máy tính thì phải quy về 
một kiểu dự liệu nào đó mà ngôn ngữ lập trình đó hiểu được.
 Số kiểu dữ liệu là một yếu tố so sánh ngôn ngữ lập trình. Càng 
nhiều kiểu thì càng thuận lợi cho xử lý.
 Bao nhiêu kiểu dữ liệu thì đủ?
Các kiểu dữ liệu
 Các kiểu dữ liệu đơn giản
 Kiểu liên tục: Real (một số tên ở ngôn ngữ khác float, double)
 Kiểu rời rạc: Integer, char, boolean, byte, word, liệt kê, miền con.
 Các kiểu dữ liệu có cấu trúc/Kiểu do người dùng định nghĩa
 Array (dãy, mãng)
 Record (bản ghi, mẫu tin, mục tin)
 Set (tập hợp)
 File (tập tin, tệp)
 String (chuỗi, xâu)
 Kiểu pointer (con trỏ, chỉ điểm)
Các kiểu dữ liệu căn bản: kiểu đơn giản + string
Kiểu dữ liệu căn bản
 Kiểu Integer: biểu diễn các số nguyên dạng thập phân. Chiếm 2 byte trong bộ 
nhớ, miền giá trị -32767 đến 32768
 Kiểu Real: biểu diễn các số thực dạng thập phân hay dạng lũy thừa 10 bằng ký 
tự E. (3.2E8) Chiếm 6 byte trong bộ nhớ.Miền giá trị nhỏ nhất đến (1.9E-39) và lớn 
nhất đến (1.7E38)
 Kiểu Char: biểu diễn cho dữ liệu ký tự. Chiếm 1 byte trong bộ nhớ . Miền giá 
trị theo bảng mã ASCCI. Biểu diễn bằng ký tự nằm giữa hai dấu nháy đơn 'A’, 'a’,.. 
 Bảng mã ASSCI chuẩn và mở rộng.
 Bảng mã và fonts
 Các vấn đề bản mã tiếng Việt 1 byte, 2 byte, Unicode
Một số phép toán: so sánh, Ord ('F’) = 70 , Chr(65) = 'A’
 Kiểu Boolean: biểu diễn cho giá trị luận lý FALSE và TRUE. Qui ước 
FALSE < TRUE. Chiếm 1 byte trong bộ nhớ.
Kiểu dữ liệu căn bản
 Kiểu Byte: biểu diễn các số nguyên dạng thập phân. Chiếm 1 byte trong bộ nhớ, miền giá 
trị -127 đến 128
 Kiểu Word: biểu diễn các số nguyên dương dạng thập phân. Chiếm 2 byte trong bộ 
nhớ.Miền giá trị từ 0 đến 65535.
 Kiểu String: biểu diễn cho chuỗi ký tự. Chiếm n+1 byte trong bộ nhớ với n là số ký tự có 
trong string. Các ký tự có chỉ số từ 1. Vị trí chỉ số 0 chứa một ký tự có giá trị có mã ASCCI là 
số ký tự n của string. Ví dụ chuỗi ‘Truong Dai Hoc …. Rat noi tieng’ được lưu trong bộ nhớ là
9Truong Dai Hoc …… rat noi tieng
Chuỗi trên có 57 ký tự và chiếm 58 byte với byte 0 chứa ký tự '9’
String rỗng ' ' chứa không ký tự. String có thể so sánh theo từng ký tự từ trái sang phải đến 
khi có sự khác biệt. Ví dụ ‘ABCDEFG’ < ‘ABcD’
Phép ghép string + : ‘Truong Dai Hoc’ + ‘Bach Khoa’ => ‘Truong Dai HocBach Khoa’
 Kiểu Boolean: biểu diễn cho giá trị luận lý FALSE và TRUE. Qui ước FALSE < TRUE. 
Chiếm 1 byte trong bộ nhớ.
Cấu trúc chương trình Pascal Phần Khai báo
Chứa các khai báo tài 
nguyên sẽ sử dụng
Các khai báo nào không cần 
thiết có thể bỏ đi.
 Program
 Label
 Const
 Type
 Var
 Khai báo chương trình con
 Begin
các phát biểu, câu lệnh;
 End.
 Phần Thân Chương
trình
Nội dung các câu lệnh mô tả
công việc sẽ được thực
hiện.
Các Khai báo trong PASCAL
 Program tenchuongtrinh;
Program Chuongtrinhhinhtron;
 Const tênhằng=giátrịhằng;
Const pi=3.14159; tentruong=‘Dai Hoc Bach Khoa’
Hằng và ý nghĩa sử dụng hằng trong chương trình.
 Type tênkiểudữliệu= mô tả xây dựng kiểu
Type diemso=1..10; chucai=‘a’..’A’
 Biến và khai báo biến
 Biến: là ô nhớ lưu trữ dữ liệu và thay đỗi được. Có kiểu dữ 
liệu tương ứng.
var tên biến: kiểu dữ liệu;
Biểu thức Các phép toán quan hệ:
 = , , , = cho kết quả kiểu boolean
a > B true hay false?
 Các phép toán logic NOT, AND, OR
 Các phép toán số học: 
 +, - , * , /
 Div và Mod dùng cho số nguyên kiểu trả về là số nguyên.
 Phép gọi hàm: gọi một chương trình con loại hàm số tương đương với một phép toán
 Biểu thức: là một công thức tính toán tạo từ các biến, hằng, các giá trị cụ thể, các 
phép toán và dấu (, ) . Kiểu dữ liệu trả về cũng là kiểu dữ liệu của biểu thức.
A+2*b(c-d) Biến là một biểu thức
Phát biểu gán và thủ tục xuất nhập
 Phát biểu gán :=
Gán một giá trị của một biểu thức cho một biến
TenBien := Bieuthuc;
 Các thao tác xuất nhập:
 Read(B1,B2,…..)
 Write(BT1,BT2,….)
 Readln(B1,B2,…..)
 Writeln(BT1,BT2,….)
Readln(a,b) 12 15