Bài giảng Hệ điều hành (Operating Systems) - Hà Lê Hoài Trung - Chương 2: Cấu trúc hệ điều hành

cần các tài nguyên của hệ thống như CPU, bộ nhớ, file, 
thiết bị I/O,… để hoàn thành công việc. 
- Các nhiệm vụ của thành phần 
 Tạo và hủy quá trình 
 Tạm dừng/thực thi tiếp (suspend/resume) quá trình 
 Cung cấp các cơ chế 
‟ đồng bộ hoạt động các quá trình (synchronization) 
‟ giao tiếp giữa các quá trình (interprocess communication) 
‟ khống chế tắc nghẽn (deadlock) 
„2.1.1. Quản lý quá trình (process management) 
10/07/2013 Khoa KTMT 3 
 2.1. Các thành phần của hệ điều hành 
– Bộ nhớ chính là trung tâm của các thao tác, xử lý 
– Để nâng caó hiệu suất sử dụng CPU, hệ điều hành cần 
quản lý bộ nhớ thích hợp 
– Các nhiệm vụ của thành phần 
 Theo dõi, quản lý các vùng nhớ trống và đã cấp phát 
 Quyết định sẽ nạp chương trình nào khi có vùng nhớ 
trống 
 Cấp phát và thu hồi các vùng nhớ khi cần thiết 
•2.1.2. Quản lý bộ nhớ chính 
10/07/2013 Khoa KTMT 4 
 2.1. Các thành phần của hệ điều hành 
‟ Hệ thống file (file system) 
 File 
 Thư mục 
‟ Các dịch vụ mà thành phần cung cấp 
 Tạo và xoá file/thư mục. 
 Các thao tác xử lý file/thư mục (mkdir, rename, copy, move, 
new,…) 
 “Ánh xạ” file/thư mục vào thiết bị lưu trữ thứ cấp tương ứng 
 Sao lưu và phục hồi dữ liệu 
•2.1.3. Quản lý file (file management) 
10/07/2013 Khoa KTMT 5 
 2.1. Các thành phần của hệ điều hành 
‟ Che dấu sự khác biệt của các thiết bị I/O trước 
người dùng 
‟ Có chức năng 
 Cơ chế: buffering, caching, spooling 
 Cung cấp giao diện chung đến các trình điều khiển 
thiết bị (device-driver interface) 
 Bộ điều khiển các thiết bị (device driver) phần cứng. 
•2.1.4. Quản lý hệ thống I/O (I/O system management) 
10/07/2013 Khoa KTMT 6 
 2.1. Các thành phần của hệ điều hành 
‟ Bộ nhớ chính: kích thước nhỏ, là môi trường chứa tin không bền 
vững => cần hệ thống lưu trữ thứ cấp để lưu trữ bền vững các dữ 
liệu, chương trình 
‟ Phương tiện lưu trữ thông dụng là đĩa từ, đĩa quang 
‟ Nhiệm vụ của hệ điều hành trong quản lý đĩa 
 Quản lý không gian trống trên đĩa(free space management) 
 Cấp phát không gian lưu trữ (storage allocation) 
 Định thời họat động cho đĩa (disk scheduling) 
 Sử dụng thường xuyên => ảnh hưởng lớn đến tốc độ của cả 
hệ thống => cần hiệu quả 
•2.1.5. Quản lý hệ thống lưu trữ thứ cấp (secondary 
storage management) 
10/07/2013 Khoa KTMT 7 
 2.1. Các thành phần của hệ điều hành 
 Trong hệ thống cho phép nhiều user hay nhiều process diễn ra đồng thời: 
‟ Kiểm soát quá trình người dùng đăng nhập/xuất và sử dụng hệ thống 
‟ Kiểm soát việc truy cập các tài nguyên trong hệ thống 
‟ Bảo đảm những user/process chỉ được phép sử dụng các tài nguyên 
dành cho nó 
‟ Các nhiệm vụ của hệ thống bảo vệ 
 Cung cấp cơ chế kiểm soát đăng nhập/xuất (login, log out) 
 Phân định được sự truy cập tài nguyên hợp pháp và bất hợp pháp 
(authorized/unauthorized) 
 Phương tiện thi hành các chính sách (enforcement of policies) 
Chính sách: cần bảo vệ dữ liệu của ai đối với ai 
•2.1.6. Hệ thống bảo vệ 
10/07/2013 Khoa KTMT 8 
 2.1. Các thành phần của hệ điều hành 
‟ Là giao diện chủ yếu giữa người dùng và OS 
„ Ví dụ: shell, mouse-based window-and-menu 
‟ Khi user login 
„ command line interpreter (shell) chạy, và chờ nhận lệnh từ người 
dùng, thực thi lệnh và trả kết quả về. 
‟ Các lệnh ->bộ điều khiển lệnh ->hệ điều hành 
‟ Các lệnh có quan hệ với các việc: 
 Tạo, hủy, và quản lý quá trình, hệ thống 
 Kiểm soát I/O 
 Quản lý bộ lưu trữ thứ cấp 
 Quản lý bộ nhớ chính 
 Truy cập hệ thống file và cơ chế bảo mật 
•2.1.7. Hệ thống thông dịch lệnh 
10/07/2013 Khoa KTMT 9 
 2.2. Các dịch vụ hệ điều hành cung cấp 
‟ Thực thi chương trình 
‟ Thực hiện các thao tácï I/O theo yêu cầu của chương trình 
‟ Các thao tác trên hệ thống file 
„ Đọc/ghi hay tạo/xóa file 
‟ Trao đổi thông tin giữa các quá trình qua hai cách: 
 Chia xẻ bộ nhớ (Shared memory) 
 Chuyển thông điệp (Message passing) 
‟ Phát hiện lỗi 
 Trong CPU, bộ nhớ, trên thiết bị I/O (dữ liệu hư, hết giấy,…) 
 Do chương trình: chia cho 0, truy cập đến địa chỉ bộ nhớ không 
cho phép. 
10/07/2013 Khoa KTMT 10 
 2.2. Các dịch vụ hệ điều hành cung cấp 
Ngoài ra còn các dịch vụ giúp tăng hiệu suất của hệ thống: 
‟ Cấp phát tài nguyên (resource allocation) 
„ Tài nguyên: CPU, bộ nhớ chính, tape drives,… 
„ OS có các routine tương ứng 
‟ Kế toán (accounting) 
„ Nhằm lưu vết user để tính phí hoặc đơn giản để thống kê. 
‟ Bảo vệ (protection) 
„ Hai quá trình khác nhau không được ảnh hưởng nhau 
„ Kiểm soát được các truy xuất tài nguyên của hệ thống 
‟ An ninh (security) 
„ Chỉ các user được phép sử dụng hệ thống mới truy cập được tài 
nguyên của hệ thống (vd: thông qua username và password) 
10/07/2013 Khoa KTMT 11 
 2.3. Lời gọi hệ thống (System call) 
• Dùng để giao tiếp giữa quá trình và hệ điều hành 
‟ Cung cấp giao diện giữa quá trình và hệ điều hành 
„ Vd: open, read, write file 
‟ Thông thường ở dạng thư viện nhị phân (binary libraries) hay giống 
như các lệnh hợp ngữ. 
‟ Trong các ngôn ngữ lập trình cấp cao, một số thư viện lập trình được 
xây dựng dựa trên các thư viện hệ thống (ví dụ Windows API, thư 
viện GNU C/C++ như glibc, glibc++,…) 
‟ Ba phương pháp truyền tham số khi sử dụng system call 
 Qua thanh ghi 
 Qua một vùng nhớ, địa chỉ của vùng nhớ được gửi đến hệ điều 
hành qua thanh ghi 
 Qua stack 
10/07/2013 Khoa KTMT 12 
 2.4. Các chương trình hệ thống 
 Chương trình hệ thống (system program, phân biệt với application 
program) gồm 
‟ Quản lý hệ thống file: như create, delete, rename, list 
‟ Thông tin trạng thái: như date, time, dung lượng bộ nhớ trống 
‟ Soạn thảo file: như file editor 
‟ Hỗ trợ ngôn ngữ lập trình: như compiler, assembler, interpreter 
‟ Nạp, thực thi, giúp tìm lỗi chương trình: như loader, debugger 
‟ Giao tiếp: như email, talk, web browser 
‟ … 
 Người dùng chủ yếu làm việc thông qua các system program (không 
làm việc “trực tiếp” với các system call) 
10/07/2013 Khoa KTMT 13 
 2.5. Cấu trúc hệ thống 
 Cấu trúc đơn giản (monolithic) 
‟ MS-DOS: khi thiết kế, do giới 
hạn về dung lượng bộ nhớ nên 
không phân chia thành các 
module (modularization) và chưa 
phân chia rõ chức năng giữa các 
phần của hệ thống. 
Cấu trúc phân tầng của MS-DOS 
10/07/2013 Khoa KTMT 14 
 2.5. Cấu trúc hệ thống 
 Cấu trúc đơn giản (monolithic) 
UNIX: gồm hai phần có thể tách rời nhau 
 Nhân (cung cấp file system, CPU scheduling, memory 
management, và một số chức năng khác) và system program 
10/07/2013 Khoa KTMT 15 
 2.5. Cấu trúc hệ thống 
 Cấu trúc phân tầng: HĐH được chi thành nhiều lớp (layer). 
 Lớp dưới cùng: hardware 
 Lớp trên cùng là giao tiếp với user 
 Lớp trên chỉ phụ thuộc lớp dưới 
 Một lớp chỉ có thể gọi các hàm của lớp dưới và các hàm của nó 
được gọi bởi lớp trên 
 Mỗi lớp tương đương một đối tượng trừu tượng: cấu trúc dữ liệu + 
thao tác 
 Phân lớp có lợi ích gì? Gỡ rối (debugger, kiểm tra hệ thống, thay 
đổi chức năng) 
10/07/2013 Khoa KTMT 16 
 2.5. Cấu trúc hệ thống 
 Cấu trúc phân tầng: 
 Lần đầu tiên được áp dụng cho HĐH THE (Technische Hogeschool 
Eindhoven) 
Lớp 5 user programm 
Lớp 4 Tạo buffer cho thiết bị I/O 
Lớp 3 Device driver thao tác màn hình 
Lớp 2 Quản lý bộ nhớ 
Lớp 1 Lập lịch CPU 
Lớp 0 Phần cứng 
10/07/2013 Khoa KTMT 17 
 2.5. Cấu trúc hệ thống 
 Vi nhân: phân chia module theo microkernel (CMU Mach OS, 1980) 
 Chuyển một số chức năng của OS từ kernel space sang user space 
 Thu gọn kernel => microkernel, microkernel chỉ bao gồm các chức năng 
tối thiểu như quản lý quá trình, bộ nhớ và cơ chế giao tiếp giữa các quá 
trình 
 Giao tiếp giữa các module qua cơ chế truyền thông điệp 
Application 
File 
server 
OS/2 
application 
OS/2 
server 
POSIX 
application 
POSIX 
server 
Microkernel 
một module 
10/07/2013 Khoa KTMT 18 
 2.5. Cấu trúc hệ thống 
 Vi nhân: 
- Lợi ích: dễ mở rộng HĐH 
- Một số HĐH hiện đại sử dụng vi nhân: 
 + Tru64 UNIX (Digital UNIX trước đây): nhân Mach 
 + Apple MacOS Server : nhân Mach 
 + QNX ‟ vi nhân cung cấp: truyền thông điệp, định thời CPU, giao tiếp 
mạng cấp thấp và ngắt phần cứng 
 + Windows NT: chạy các ứng dụng khác nhau win32, OS/2, POSIX 
(Portable OS for uniX) 
10/07/2013 Khoa KTMT 19 
 2.6. Máy ảo 
„ Từ OS layer đến máy ảo (virtual machine) 
Non-virtual machine 
system model 
Virtual machine system model 
processes 
kernel 
hardware 
processes 
processes 
processes 
kernel kernel kernel 
VM1 VM2 VM3 
Virtual-machine 
implementation 
hardware 
programming 
interface 
10/07/2013 Khoa KTMT 20 
 2.6. Máy ảo 
 Hiện thực ý niệm VM 
‟ Làm thế nào để thực thi một chương trình 
MS-DOS trên một hệ thống Sun với hệ 
điều hành Solaris ? 
1. Tạo một máy ảo Intel bên trên hệ điều 
hành Solaris và hệ thống Sun 
2. Các lệnh Intel (x86) được máy ảo 
Intel chuyển thành lệnh tương ứng của 
hệ thống Sun. 
Sun hardware 
Solaris kernel 
VM interpretation 
Intel x86 VM 
Intel x86 Application